دوشنبه ۰۷ آبان ۱۴۰۳ - ۲۸ اكتبر ۲۰۲۴
سایت رویداد 24: تخت‌جمشید با کوشش بسیار شهریار عدل، ایران‌شناسِ شهیر و دانشمند متخصصِ تاریخ، باستانشناسی و تاریخ هنر دوران اسلامیِ ایران، در پنجم آبان سال ۱۳۵۸ (۱۹۷۹ میلادی) به شماره ۱۱۴ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد. تخت‌جمشید پیش از حفاری چه شکلی بود؟
در سال ۱۹۲۴ میلادی (دهه ۳۰ خورشیدی) محقق آلمانی «ارنست هرتسفلد»، متخصص باستانشناسی، تاریخ و زبان‌های ایران باستان، با درخواست دولت ایران قرار شد طرحی دقیقی از مجموعه کاخ‌های عظیم ویران‌شده هخامنشی تخت‌جمشید تهیه کند. کاوش‌های تخت‌جمشید از زمستان ۱۹۳۰-۱۹۳۱ میلادی آغاز شد و مؤسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو مسئولیت حفاری و مرمت در تخت‌جمشید را تا پایان سال ۱۹۳۹ میلادی به عهده گرفته بود.
هرتسفلد تا سال ۱۹۳۴ کاوش‌های تخت جمشید را ادامه داد و مهم‌ترین اقدامات او در این مدت، خاک‌برداری کاخ خشایارشا، کشف بقایای رنگ روی پیکره‌های شاه و ملازمانش در درگاه شمالی عمارت شورا، کشف کتیبه تأسیس کاخ جنوب شرقی، کشف کتیبه تأسیس کاخ صدستون، کشف مجموعه الواح گلی تخت‌جمشید، کشف الواح زرین و سیمین با کتیبه‌ای از داریوش مربوط به تأسیس کاخ آپادانا بود.
در سال ۱۹۳۵ میلادی «اریک اشمیت»، باستان‌شناس آمریکایی آلمانی‌تبار جایگزین هرتسفلد شد و کاوش‌های تخت جمشید را در مقیاسی وسیع‌تر تا سال ۱۹۳۹ میلادی ادامه داد. او در این مدت، لوح سنگی به خط میخی مربوط به احداث بنای کاخ آپادانا، ظروف پذیرایی مجلل و غنائم مصری، بین‌النهرینی، و یونانی را کشف کرد. گروه کاوش اشمیت مجموعه بسیار غنی و مفصلی از مدارک شامل عکس، طرح و نقشه تهیه کردند که در بایگانی مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو نگهداری می‌شود.
اگرچه بسیاری از مسافران و محققان اروپایی در قرن ۱۸ و ۱۹ از این مکان دیدن و آن را توصیف کردند، اما ارنست هرتسفلد نخستین کسی بود که با استفاده از روش‌های حفاری مدرن و تکنیک‌های روز، تحقیق علمی را طراحی و آغاز کرد. هرتسفلد با شروع این اقدام عظیم در سال ۱۹۳۱ میلادی تحت حمایت موسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو، از معماران فردریش کرفتر (۱۸۹۸-۱۹۹۵) و کارل برگنر (متوفی ۱۹۳۵) برای شرکت در پروژه دعوت کرد و از ویرانه‌های تخت‌جمشید عکس‌های هوایی گرفته شد که امروز یکی از اسناد مهم به جا مانده از این پایتخت امپراتوری ایران است.
در یک دوره هشت‌ساله، کاوش‌های باستانشناسی موسسه شرق‌شناسی شیکاگو نه‌تن‌ها در مرکز سلطنتی تخت‌جمشید، بلکه در تعدادی از مکان‌ها که در شعاع ۱۰ کیلومتری تخت‌جمشید قرار داشتند نیز انجام شد و تل باکون، یک برج هخامنشی و مقبره‌های شاهان هخامنشی در نقش رستم و بخش‌هایی از شهر ساسانی ـ اسلامی استخر نیز کاوش شد.
تخت‌جمشید یکی از چندین پایتخت امپراتوری ایران در دوره هخامنشی (حدود ۵۵۰ تا ۳۳۰ قبل از میلاد) بود که در اوج خود از دریای اژه تا دره سند امتداد داشت. تخت‌جمشید در دامنه کوه رحمت یا کوه مهر که توسط داریوش اول هخامنشی (حکومت ۵۲۲ تا ۴۸۶ پیش از میلاد) در حدود ۵۱۸ پیش از میلاد تاسیس شد. بنا‌های تراسی تخت‌جمشید (پارسه یا پرسپولیس نام یونانی به معنی شهری در پارس) که در دشت مرودشت، در حدود ۶۰ کیلومتری شمال شرقی شهر امروزی شیراز واقع شده است، احتمالاً محلی برای خدمات اداری داشته است. بخش‌های تشریفاتی ویرانه‌های تخت‌جمشید که توسط اسکندر مقدونی در سال ۳۳۰ قبل از میلاد تخریب و به آتش کشیده شد تا سال ۱۶۲۰ میلادی شناسایی نشده بود.
تخت‌جمشید با کوشش بسیار شهریار عدل، ایران‌شناسِ شهیر و دانشمند متخصصِ تاریخ، باستانشناسی و تاریخ هنر دوران اسلامیِ ایران، در پنجم آبان سال ۱۳۵۸ (۱۹۷۹ میلادی) به شماره ۱۱۴ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد. شهریار عدل که ۳۱ خردادماه سال ۱۳۹۴ چشم از جهان فروبست، در همان سال «چغازنبیل» در خوزستان؛ نیایشگاهی باستانی که در زمان عیلامی‌ها و در حدود ۱۲۵۰ پیش از میلاد ساخته شده بود را با شماره ۱۱۳ و همچنین «میدان نقش جهان» اصفهان؛ میدان بزرگ مستطیل شکلی در شهر اصفهان ایران به همراه بناهایی، چون عالی‌قاپو، مسجد امام، مسجد شیخ لطف‌الله و سردر قیصریه را با شماره ۱۱۵ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت کرد.
پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید نیز به انگیزه چهل‌وپنجمین سالگرد ثبت تخت جمشید ویدئویی از بازسازی کاخ‌های تخت جمشید، کاوش‌های باستانشناسی و ثبت آن در یونسکو منتشر کرده است.
