چگونه از خودروهای زره‌پوش امرپ در مهار اعتراضات ایران استفاده شد؟
رأی دهید
«تانک آوردن اینجا، مگه ما چی هستیم که برای ما تانک آوردن؟»
این روایتی است از مشاهدات یک شهروند عرب ماهشهری از تجهیزات سنگین نظامی برای مقابله با معترضان در آبان ۱۳۹۸.
صدای سهمگین شلیک تیربار دوشکا و معترضانی که در میان نیزارها پناه گرفته بودند، چهره جدیدی از سرکوب اعتراضات مردمی در ایران نمایان کرد، تصویری که به صحنه یک جنگ شهری بی‌شباهت نبود.
نیروهای امنیتی در ایران، به‌طور خاص سپاه پاسداران و یگان ویژه، در جریان اعتراضات سراسری آبان ۱۳۹۸، برای اولین بار از تجهیزات نظامی سنگین استفاده کردند که مخصوص میادین جنگ است: تیربار دوشکا و نفربر «براق».
به کارگیری تجهیزات نظامی در اعتراضات آبان ۹۸ که به کشته شدن ده‌ها معترض انجامید، ظاهرا مسیر استفاده از این دست تجهیزات را در اعترض‌های بعدی مانند زن، زندگی، آزادی هموار کرد.
در اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ بعد از کشته شدن مهسا (ژینا) امینی در بازداشت گشت ارشاد، دست‌کم بر اساس تصاویر و اطلاعات موجود، نیروهای امنیتی برای اولین‌بار از خودروهای زرهی «امرپ» استفاده کردند.
امرپ، خودروی زرهی نظامی است که برای جابه‌جایی امن سربازان در میدان‌های جنگ استفاده می‌شود، مخفف اصطلاح انگلیسی Mine-Resistant Ambush Protected، به معنی محافظت‌شده در برابر مین و کمین.
امرپ خودروی زرهی تاکتیکی ایالات متحده و بخشی از برنامه نظامی این کشور برای مقابله با حملات و بمب‌های کنار جاده‌ای است.
سال ۲۰۰۳ یکی از عمده‌ترین مشکل نیروهای آمریکایی در عراق بمب‌ها و مین‌های کنار جاده‌ای بود که جان سربازان را تهدید می‌کرد. به همین دلیل نیاز مبرمی به خودروهای حفاظت شده برای حمل و انتقال امن نظامیان وجود داشت که نتیجه آن طراحی امرپ شد.
امرپ‌ها به سرعت به یکی از خودروهای زرهی محبوب در میان نیروهای نظامی جهان تبدیل شدند و کشورهای بسیاری از جمله ایران، دست به طراحی و ساخت این نسل از خودروهای زرهی زدند.
امرپ‌ها چون معمولا در میادین جنگی و پرخطر مورد استفاده قرار می‌گیرند، اغلب به تیربارهای سنگین با کالیبر بالا که بر روی سقف خودرو نصب می‌شود، مجهز هستند.
استفاده نیروهای امنیتی در ایران از خودروهای امرپ علیه معترضان در حالی است که نیروهای مسئول مقابله کننده با اعتراضات و ناآرامی‌ها مانند نیروهای انتظامی و یگان ویژه، طی دو دهه گذشته طیف وسیع و گسترده‌ای از خودروهای زرهی مخصوص اعتراضات خیابانی چون راتق، فاتق، نابودگر، کیا، فاتح و رخش را تولید کرده و در اختیار دارند.
خودروهای زرهی امرپ برای نیروهای نظامی طراحی شده است، با این‌حال در ایران علاوه بر ارتش، سپاه پاسداران و فرماندهی انتظامی که مسئولیت حفاظت از مرزها را به عهده دارد، یگان ویژه که زیرمجموعه نیروی انتظامی است، این خودروهای زرهی را در اختیار دارد.
نیک رینولدس، پژوهشگر جنگ زمینی در انستیتو سلطنتی خدمات متحد بریتانیا به بی‌بی‌سی فارسی می‌گوید در برخی کشورهای جهان تمایل به «نظامی‌سازی پلیس» افزایش پیدا کرده و این امر به مجریان قانون این دیدگاه را منتقل می‌کند که «غیرنظامیان دشمنانی‌اند که باید با آنها مبارزه کرد، به جای شهروندان و اعضای جامعه که باید از آنها و حقوق‌شان محافظت شوند.»
کدام امرپ ایرانی در اعتراضات به کار گرفته شد؟
امرپ جسور (حارق)
در میان تصاویری که از اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ و اعتراضات پراکنده ۱۴۰۲ در بلوچستان منتشر شده، دست‌کم دو امرپ ایرانی «طوفان» و «جسور (حارق)» دیده شدند.
بر اساس اطلاعات موجود به نظر می‌رسد اولین بار خودروی زرهی امرپ در اعتراضات مهاباد دیده شد.
آژانس خبری کردپا در تاریخ ۲۸ آبان ۱۴۰۱، دو عکس از انتقال یک خودروی زرهی با عنوان «انتقال تجهیزات سنگین نظامی به مهاباد برای سرکوب اعتراضات» منتشر کرد.
نوپو یا همان نیروهای ویژه پاسدار ولایت که زیرمجموعه یگان ویژه است، واحد ضدتروریست نیروی انتظامی است که مسئولیت مقابله و خنثی‌سازی عملیات تروریستی و رهاسازی گروگان را دارد.
در این تاریخ که همزمان با چهارمین سالگرد اعتراضات آبان ۹۸ بود، در شهرهای مختلف ایران، از جمله مهاباد اعتراض‌های گسترده‌ای جریان داشت و ویدیوهای مختلفی از اعزام نیروهای امنیتی به شهر مهاباد منتشر می‌شد.
برخی کانال‌های نزدیک به سپاه پاسداران و نیروهای نظامی در ایران مانند «نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران»، «بیسیم‌چی مدیا» و «دینفدر ایران» فیلم‌ها و عکس‌های منتشر شده از امرپ جسور (حارق) را منتشر کردند و نوشتند که این امرپ به مهاباد اعزام شده است.
در این عکس امرپ جسور بر روی یدک‌کش یک کامیون زرد رنگ دیده می‌شد. در عکسی که آژانس خبری کردپا نیز از انتقال امپرب جسور به مهاباد منتشر کرده بود، این خودروی زرهی روی یدک‌کش یک کامیون زرد رنگ بود.
روز ۲۹ آبان ۱۴۰۱ نیز ویدیویی از حضور گسترده نیروهای امنیتی در خیابان‌های مهاباد منتشر شد که یک خودوری امرپ جسور (حارق) در میدان «ملا خلیل» این شهر قابل رویت است.
در یکی از عکس‌هایی که از رونمایی امرپ جسور (حارق) منتشر شده، ضمن اشاره به طراحی و ساخت این خودرو برای یگان ویژه، ویژگی‌ها و مشخصات این خودروی زرهی چنین توصیف شده است:
- بدنه مقاوم در برابر بمب، انفجار، گلوله کلاش با شیشه‌های ضد گلوله
- سایت کنترلی روی سقف جهت نصب تیربار
- امکان ارتباط ناوبری و رادیویی
در دو سمت اتاق داخلی امرپ جسور (حارق)، هشت دریچه کوچک سفید به صورت دوتایی روی هم تعبیه شده‌اند، که مخصوص دید سربازان و تیراندازی هستند. به این دریچه‌ها اصطلاحا درگاه آتش گفته می‌شود و به سربازان امکان می‌دهد بدون نیاز به خروج از خودرو، به سمت اهداف مورد نظر تیراندازی کنند.
امرپ جسور (حارق) و خودروهای زرهی فاتق و راتق که در اختیار یگان ویژه قرار دارد، ساخت شرکت «ایمن صنعت زمان فرا» است. این شرکت سال ۱۳۸۸ آغار به کار کرد و در وب‌سایتش نوشته بیش از ۱۰ سال در زمینه طراحی، تجهیز و ساخت انواع خودرو و اتاق‌های امن تجربه دارد.
بهمن‌ماه ۱۴۰۱ و در میانه اعتراضات زن، زندگی، آزادی، شورای وزیران اتحادیه اروپا در چهارمین بسته تحریمی خود، ۳۷ فرد و نهاد مرتبط با جمهوری اسلامی ایران را به دلیل نقض حقوق شهروندان ایرانی، تحریم کرد. از جمله شرکت «ایمن صنعت زمان فرا» به دلیل ساخت وسایل و تجهیزات مورد نیاز نیروهای امنیتی در سرکوب شهروندان، وارد فهرست تحریم های حقوق بشری شد.
امرپ طوفان
در جریان اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ برای اوین بار تصویری از یک امرپ طوفان منتشر شد. زمان و مکان دقیق این تصویر مشخص نیست، اما گفته شده خیابان‌های زاهدان است.
در تاریخ ۲۵ شهریور ۱۴۰۲، همزمان با اولین سالگرد مراسم خاکسپاری مهسا (ژینا) امینی، ویدیویی به دست بی‌بی‌سی فارسی رسید که یک خودروی امرپ طوفان در ورودی آرامستان آیچی مستقر شده بود.
در این روز به دلیل حضور گسترده نیروهای امنیتی و عدم اجازه خروج خانواده مهسا امینی از منزل، مراسم ساگرد برگزار نشد.
طوفان اولین بار در نمایشگاه بین‌المللی لوازم و تجهیزات پلیسی، ایمنی و امنیتی ایران (ایپاس) سال ۱۳۹۵ به نمایش گذاشته شد، اما به‌صورت رسمی آبان‌ماه ۱۳۹۷ رونمایی و عملیاتی شد.
سرتیپ امیر حاتمی، وزیر سابق دفاع در مراسم رونمایی از امرپ طوفان ادعا کرد این خودروی زرهی مقاوم در برابر «انفجار مین و تله‌های انفجاری با قدرت چندین کیلوگرم تی‌ان‌تی و سطح حفاظت در برابر گلوله‌های مختلف هسته فولادی» است.
امرپ طوفان قرار بود در اختیار مرزبانی نیروی انتظامی، ارتش و سپاه پاسداران گذاشته شود، اما بعدتر در اختیار نیروهای یگان ویژه و نوپوی ناجا هم قرار گرفت.
تایفون هم به معنی طوفان است اما این تنها نام این دو امرپ ایرانی و کانادایی نیست که شباهت‌های زیادی به هم دارند، بلکه این دو در جزئیات نیز بسیار شبیه‌اند.
خبرگزاری مشرق در یادداشتی تحت عنوان «از طوفان کانادایی تا طوفان ایرانی»، ضمن اشاره به تحریم‌های تسلیحاتی ایران نوشت، «به نظر می‌رسد امرپ طوفان از امرپ تایفون الگوبرداری» شده که اکنون به صورت بومی تولید می‌شود.
روزنامه جوان نیز در یادداشتی با اشاره به تشابه بسیار زیاد امرپ طوفان و تایفون، این سوال را مطرح کرد که یا این خودروی زرهی وارداتی است یا از طریق مهندسی معکوس ساخته شده است.
موتور هشت سیلندر امرپ طوفان ساخت شرکت روسی «کاماز» است که از همکارهای تجاری شرکت استرایت گروپ به شمار می‌رود.
شرکت کانادایی استرایت گروپ سال ۲۰۱۲ متهم شد که تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه سودان را نقض کرده است. استرایت گروپ متهم شد آگاهی داشته که گواهی کاربر/مشتری نهایی ارائه شده از سوی شرکت کاماز واقعی نیست و نشان‌دهنده کاربر نهایی امرپ تایفون نیست، با این‌وجود امرپ‌های تایفون را در اختیار شرکت روسی کاماز قرار داده تا به سودان تحویل دهد.
شرکت روسی کاماز که تولیدکننده موتور و قطعات خودروهای سنگین است، در وب‌سایت خود اعلام کرده به دلیل نیاز به بومی‌سازی قطعات تولیدی در برخی کشورها از جمله ایران، شرکت مونتاژ قطعات تاسیس کرده است.
شرکت صنایع شهید کلاهدوز ادعا کرده امرپ طوفان از سطح حفاظت STANG-4569 یعنی مقاوم در برابر گلوله‌هایی تا کالیبر ۷/۶، انفجار ۸ کیلیویی تی‌ان‌تی در زیر بدنه و گلوله ۱۵۵ میلی‌متری در فاصله ۶۰ متری است.
این خودروی زرهی همچنین گنجایش ۱۲ نفر شامل راننده را دارد.
امرپ طوفان نیز همانند جسور (حارق) در دو طرف دارای دریچه‌هایی برای دید سربازان و تیراندازی (درگاه آتش) است.
آنچه مشخص است، طبق ماهیت خودروی زرهی امرپ، در اعتراضات ایران از این خودروی نظامی برای جابه‌جایی نیروهای امنیتی و استقرار آنها در شهرهای مختلف، از سوی دیگر برای مسدود کردن مسیرها و همچنین ایجاد رعب و وحشت بهره بردند.
برای مثال در تصاویری مربوط به مهاباد نیروهای امنیتی روی امرپ مسقر در خیابان‌ها حضور دارند یا در یکی از ویدیوها امرپ در شب در خیابان‌های مهاباد برای ایجاد رعب و وحشت مانور می‌زند. در سقز و شهرهای بلوچستان امرپ‌ها برای مسدود کردن مسیرهای اصلی مانند آرامستان آیچی مورد استفاده قرار گرفته است.
امرپ و اعتراضات خیابانی
استفاده از تجهیزات نظامی سنگین از جمله امرپ توسط نیروهای انتظامی و پلیس چندان معمول نیست، اما در برخی کشورها مانند ایالات متحده آمریکا به‌صورت محدود امرپ در خدمت نیروهای پلیس عملیاتی شده است.
در آمریکا بر اساس یک بند قانونی، سازمان‌های مجری قانون غیرنظامی مانند پلیس این امکان را دارند تا تجهیزات نظامی مازاد و باقی مانده از جنگ افغانستان و عراق را به صورت رایگان در اختیار داشته باشند. بر اساس همین قانون تعداد زیادی امرپ در اختیار پلیس قرار گرفت، اما انتقادهای فراوانی به همراه داشت.
بسیاری معتقد بودند این اقدامات به «نظامی‌سازی پلیس» منجر خواهد شد. سال ۲۰۲۰ طرحی برای جلوگیری از انتقال امرپ، سلاح و سایر تجهیزات نظامی به سازمان‌های مجری قانون به مجلس سنا فرستاده شد، اما به تصویب نرسید.
حسن کرمی، فرمانده یگان ویژه بارها ادعا کرده نیروهای تحت امرش «سلاح‌های کشنده» برای مقابله با اعتراضات خیابانی در اختیار ندارد.
آقای کرمی مهرماه ۱۳۹۸ گفت واحدهای به گفته او «ضداغتشاش» یگان ویژه «به هیچ‌وجه سلاح کشنده به صحنه ماموریت» نمی‌برند و «مهم‌ترین اسلحه آنها آبپاش» است. ادعایی که بهمن ماه ۱۴۰۱ در میانه اعتراضات زن، زندگی، آزادی هم تکرار شد.
با این حال یکی از دو امرپی که در اختیار یگان ویژه و دیگر نیروهای امنیتی قرار دارد، یعنی امرپ طوفان، به مسلسل سنگین ۱۲/۷ میلی‌متری مجهز است.
نیک رینولدس، پژوهشگر جنگ زمینی در انستیتو سلطنتی خدمات متحد بریتانیا درباره استفاده نیروهای پلیس از امرپ و انتقادهایی که نسبت به آن وجود دارد، به بی‌بی‌سی فارسی می‌گوید: «استفاده از تجهیزات نظامی علیه معترضان به عنوان عاملی برای القای یک به طرز فکر نادرست برای افسران مجری قانون مورد انتقاد قرار گرفته است، چرا که غیرنظامیان را به عنوان دشمنانی که باید با آنها جنگید به جای شهروندان و اعضای جامعه که باید محافظت شوند و حقوق آنها باید حفظ شود، معرفی می‌کند.»
سابقه استفاده نیروهای پلیس از امرپ در اعتراضات خیابانی به صورت محدود وجود دارد. نیک رینولدس، پژوهشگر جنگ زمینی در انستیتو سلطنتی خدمات متحد بریتانیا در پاسخ به این پرسش که استفاده پلیس از امرپ در اعتراضات علیه شهروندان تا چه حد رایج است، می‌گوید به نظر می‌رسد به صورت دوره‌ای و بسته به شرایط این اتفاق می‌افتد.
آقای رینولدس به بی‌بی‌سی می‌گوید تیربارهای نصب شده بر روی امرپ‌ها به صورت آشکار برای شهروندان خطرناک است: «زیرا آنها یک سلاح مخصوص و طراحی شده برای میدان جنگ هستند که نقش اصلی آنها سرکوب و کشتن سربازان دشمن و از بین بردن وسایل نقلیه سبک و تجهیزات است.»
این کارشناس جنگ زمینی می‌گوید اگرچه امرپ‌ها جدا از تسلیحاتی که بر روی آنها نصب می‌شود و در صورت وجود تهدید مین‌های زمینی، بمب‌های دست‌ساز، شلیک سلاح‌های سبک و سلاح‌های ضد زره برای اجرای قانون و عملیات امنیتی مفید هستند و در برخی کشورها مورد استفاده قرار می‌گیرند، اما طراحی این خودروهای بزرگ به شیوه‌ای است که خطر برخورد با شهروندان و سازه‌ها را افزایش می‌دهد: «دید ضعیف راننده یکی دیگر از نگرانی‌ها در این باره است. برخی از این موارد را می‌توان با طراحی کابین روبه‌رو یا «کابین جلو» کاهش داد، اما کابین امرپ‌های ایرانی عموما معمولی هستند، که در آن موتور و کاپوت دید راننده را از موانع و افراد مجاور پنهان میکنند.»
کدام نیروهای نظامی/انتظامی از کاربران امرپ‌های ایرانی هستند؟
وزارت دفاع ایران و شرکت‌های همکار این وزارت‌خانه مانند شرکت صنایع کلاهدوز، چندین نوع امرپ به نام‌های جسور (حارق)، طوفان، کاراکل، رعد، کیا-۲ و روئین‌تن را تولید و در اختیار نیروهای نظامی و انتظامی کشور است.
امرپ‌های ایرانی در حال حاضر در خدمت ارتش، فرماندهی انتظامی مرزبانی، سپاه پاسدران و نیروهای انتظامی هستند.
ظاهرا ایران تعدادی از امرپ‌های طوفان را به عراق صادر کرده و در اختیار نیروهای حشدالشعبی قرار دارد.
اولین بار در تیرماه ۱۴۰۰ تصاویری از رژه نیروهای حشدالشعبی به مناسبت هفتمین سالگرد تاسیس این گروه شبه نظامی در اردوگاه ابو منتظر المحمداوی - که پیشتر کمپ اشرف نام داشت و نیروهای سازمان مجاهدین خلق در آن بودند- منتشر شد که تعداد زیادی امرپ طوفان در آنها دیده می‌شد.
انستیتو واشنگتن نیز در گزارشی نوشت در رژه نظامی حشدالشعبی دست‌کم ۱۴ امرپ طوفان دیده می‌شود که بین سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۳۹۹ به عراق تحویل داده شده است.
تاکنون ویدیوها و تصاویر متعددی از امرپ‌های طوفان در دست نیروهای حشدالشعبی، در رسانه‌های ایرانی و عراقی منتشر شده است.
نیروهای امنیتی در ایران، از طیف گسترده‌ای از تجهیزات نظامی گرفته تا تکنولوژی‌های مختلف مانند پهپادهای تجاری یا امکاناتی چون قطعی اینترنت را علیه شهروندان بکار می‌گیرند. استفاده نیروهای امنیتی از تجهیزات و شیوه‌های مختلف برای سرکوب شهروندان به یک نگرانی جدی در سال‌های گذشته تبدیل شده است، تا جایی که سازمان عفو بین‌الملل در گزارشی مربوط به سرکوب اعتراضات آبان ۹۸ نوشت که نیروهای امنیتی در جریان این اعتراضات «عامدانه از سلاح‌های مرگبار استفاده» کردند.
