تلافی‌جویی محدود اسرائیل، نقطه پایان تشدید منازعه با ایران

به نظر می‌رسد تهران و اورشلیم خواستار بازگشت سطح منازعه به قبل از حمله اسرائیل به کنسولگری ایران در دمشق هستنددویچه وله، علی افشاری:

اسرائیل در واکنش به حمله جمهوری اسلامی به این کشور، پایگاه هوایی هشتم شکاری اصفهان را هدف قرار داد. از نظر علی افشاری، تحلیلگر سیاسی، "عملیات ترکیبی" اسرائیل به‌گونه‌ای طراحی شد که نقطه پایانی بر فصل جدید منازعه باشد.

عملیات ترکیبی موشکی – ریزپرنده اسرائیل در واکنش به عملیات "وعده صادق" جمهوری اسلامی ایران در ۱۹ آوریل نقطه پایانی بر فصل جدید منازعه تاریخی دو حکومت متخاصم شد. ابعاد کامل عملیات اسرائیل هنوز مشخص نیست و به نظر می‌رسد دولت اسرائیل عامدانه تمایلی به آشکارسازی آن ندارد و جمهوری اسلامی نیز با تقلیل و تخفیف اتفاق رخ‌داده به دنبال مدیریت فضا جهت توجیه نشان ندادن واکنش متقابل است.

رصد کردن تحولات در روزهای گذشته اراده‌ای در هر دو سوی نزاع را نمایان می‌کند که آرام آرام متمایل به بازگشت سطح منازعه به قبل از حمله موشکی مرگبار اسرائیل در اول آوریل به ساختمان کنسولگری ایران در دمشق است.

دولت اسرائیل هیچگونه موضع رسمی در مورد حمله رخ‌داده داخل ایران در روز پایانی فرودین ۱۴۰۳ اتخاذ نکرده‌است و به نظر می‌رسد که کماکان بنا دارد تا رویه موجود در عدم درگیری رسمی با ایران را ادامه دهد.

آنها در برابر اقدام جمهوری اسلامی در شکستن خط قرمز رویارویی مستقیم در عملیات "وعده صادق" مقابله به مثل نکردند تا به شکل علنی مسئولیت حمله مستقیم به داخل خاک ایران را بپذیرند و مشابه عملیات‌های خرابکارانه گذشته سکوت پیشه کردند. جمهوری اسلامی نیز اصل حمله یادشده از سوی اسرائیل را قبول کرد، اما ابعاد آن را به سه حمله کوادکوپتر (ریزپرنده) به پایگاه نظامی هشتم شکاری ارتش "شهید بابایی" در اصفهان تقلیل داد که به ادعای آنها توسط سیستم پدافندی رهگیری و منهدم شده و آسیبی وارد نکرده است.

بر اساس ادعای خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) سیستم موشکی پدافندی ایران فعال نشده است. پدافند هوایی تبریز همزمان با اصفهان فعال شده بود که بعدا اعلام شد در آنجا انفجاری رخ نداده و تنها سیستم به دلیل حساس شدن به تهدید فعال شده بود. دومین رادار سامانه دفاع هوایی کشور در پایگاه هوایی "شهید فکوری" تبریز مستقر است و در این زمینه هنوز ابهام‌ها برطرف نشده‌ است، بخصوص که برخی از منابع فرانسوی مدعی استفاده اسرائیل از امکانات خود در کشور آذربایجان شده‌اند.

اما برخی از منابع غیررسمی نزدیک به نهادهای نظامی ایران مدعی شده‌اند که ایران موشک‌های ارسالی از آسمان عراق توسط جنگنده‌های اسرائیلی را شناسایی و منهدم کرده است. دولت عراق نیز با رد خبر انفجار در خاک این کشور، اصل حمله به استان بابل عراق را تایید کرده و عکس‌هایی نیز از بوستر موشک‌های سقوط‌کرده در استان واسط عراق منتشر شده‌ است. این بوسترها از سوی کارشناسان مستقل تایید شده که به احتمال زیاد موشک بالستیک هواپرتاب اسرائیل موسوم به "گنجشک آبی" است که توسط سه جنگنده اف−۳۵ شلیک شده و سرجنگی‌های آنها در داخل خاک عراق دیده نشده‌ است.

مقامات آمریکایی نیز به صورت ناشناس در مصاحبه با رسانه‌های آمریکایی مدعی شدند که اسرائیل از آسمان عراق سه موشک هوابرد به سمت اصفهان در نزدیکی تاسیسات اتمی شلیک کرده است. دولت آمریکا فقط به صورت رسمی اعلام کرد که در حمله یادشده مشارکت نداشته ‌است. اما به نظر می‌رسد آنها قبل از اجرای عملیات، از آن اطلاع داشته‌اند. دولت سوریه نیز اعلام کرد که سایت‌های پدافند هوایی در جنوب این کشور هدف قرار گرفته که منجر به خسارت‌های مادی شده است.

در مجموع طبق روایت مورد نظر اسرائیل که البته برخی از عکس‌های ماهواره‌ای نیز حداقل دقت مکانی آن را تایید می‌کند، این کشور عملیات غافلگیرکننده محدود که پیام اثرگذار داشته و در عین حال منجر به افزایش سطح منازعه و واکنش تلافی‌جویانه جمهوری ‌اسلامی نشود را با دقت بالا انجام داده است. هدف از این عملیات نمادین بوده و قصد تخریب گسترده و کشتار نداشته ‌است. تصاویر به‌دست‌آمده ماهواره‌ای نشان می‌دهد که باطری‌های موشک‌های زمین به هوای استراتژیک اس−۳۰۰ روسی و رادار یکپارچه‌ساز سامانه دفاع هوایی مستقر در پایگاه هوایی شهید بابایی آسیب دیده‌اند. حجم و ابعاد این آسیب‌دیدگی مشخص نیست. سامانه پدافند هوایی "شهید بابایی" حفاظت از مراکز راهبردی و هسته‌ای حساس ایران در نطنز، اصفهان و اراک را بر عهده دارد.

خبرگزاری رویترز از قول منابع اسرائیلی، آمریکایی، ایرانی و عربی که نام خود را فاش نکرده‌اند مدعی شده است که دولت اسرائیل ابتدا قصد داشته عملیات سنگینی انجام دهد که با مخالفت سه وزیر کابینه جنگی منصرف شده ‌است. طبق روایت‌های تاییدنشده سیاستمداران اپوزیسیون پیوسته به کابینه جنگی بعد از عملیات "طوفان الاقصی" چون بنی گانتز و گادی آیزنکوت نظر اولیه‌شان بر پاسخ فوری بوده که بعد از تقاضای جو بایدن مبنی بر خویشتن‌داری، تغییر نظر داده و خواهان تمرکز بر حفظ ائتلاف شکل‌گرفته جهانی به نفع اسرائیل بعد از عملیات "وعده صادق" شده‌اند. اما برخی از وزرای ماورای راست کابینه چون ایتمار بن‌گویر اصرار بر تلافی‌جویی بزرگ و پرخسارت داشته‌اند. در عین حال بخش راست کابینه جنگی هم‌نظر نبوده‌اند و برخی چون "أریه مخلوف درعی" از رهبران حزب "ساش" خواهان عملیات محدود و اجتناب از به خطر انداختن مردم اسرائیل بوده‌اند.

بنابراین در نهایت با محوریت نتانیاهو تصمیم گرفته شد تا تقاضای عدم واکنش جامعه جهانی و خاورمیانه نادیده گرفته شده و عملیات محدودی جهت ارسال پیام صریح به مقامات تهران داده شود. در چارچوب روایت مطلوب اسرائیل با توجه به تفوق عملیات تهاجمی بر دفاع جهت بازدارندگی، هدف از این پیام، نمایش عینی توان اسرائیل از به کار انداختن قلب سیستم پدافند هوایی و عبور از توانایی تشخیص و مقابله سریع دفاع موشکی و هوایی ایران بوده ‌است. همچنین به پرواز درآوردن ریزپرنده‌ها از داخل خاک ایران که به تایید مقامات نظامی و سیاسی جمهوری ‌اسلامی رسید، هشدار دیگری به حکومت ایران بود که اسرائیل توانایی خرابکاری از داخل خاک ایران را دارد.

مقامات دولت آمریکا به صورت ناشناس بیشترین فعالیت را در اطلاع‌رسانی عملیات تلافی‌جویانه منسوب به اسرائیل در جنوب شرقی استان اصفهان انجام دادند. با توجه به نقش فعال آمریکا در خنثی‌سازی عملیات گسترده ترکیبی پهپادی و موشکی ایران با شلیک ۳۳۱ پرتابه به داخل خاک اسرائیل از داخل ایران و در ادامه تلاش برای تشدید تحریم‌ها از سوی کشورهای غربی و اصرار بر عدم واکنش نظامی از سوی اسرائیل، می‌توان نتیجه گرفت، واکنش محدود و هدفمند اسرائیل محصول تلاش‌های جو بایدن رئیس جمهوری آمریکا بوده ‌است که منطقه را فعلا از تحمل یک جنگ مخرب و یا تشدید بی‌ثباتی نجات داده ‌است. البته این خواست مورد حمایت همه کشورهای خاورمیانه و اکثر قریب به اتفاق کشورهای جهانی نیز بود.

واکنش نیروهای نیابتی جمهوری اسلامی چون حزب‌الله لبنان و حشد‌الشعبی در عراق به مراکز نظامی هوایی اسرائیل در مزارع "شبعا" و جنوب این کشور نیز شاهد دیگری است که اسرائیل رادارهای اصلی ایران را هدف قرار داده بود. از قرار معلوم، اسرائیل نیز در واکنش آشیانه تانک‌ها و مقر زرهی حشدالشعبی را در منطقه جرف‌الصخر در شمال استان بابل عراق را مورد حمله سنگین قرار داد که تلفات انسانی داشته است. البته اسرائیل مسئولیت این حمله را بر عهده نگرفته ‌است.

در پرتو داده‌های موجود امکان راست‌آزمایی روایت‌های دو طرف در خصوص عملیات ۱۹ آوریل در داخل خاک ایران وجود ندارد و به نظر می‌رسد بنا به اهداف سیاسی و ترجیح تنش‌زدایی حکومت‌های ایران و اسرائیل، هیچوقت به شکل واضح و کامل حقیقت اتفاقات رخ‌داده در ۱۳ آوریل معلوم نشود. اما به نظر می‌رسد که روایت طرف اسرائیلی به واقعیت نزدیک‌تر است.

بنابراین اگرچه در ظاهر عملیات تلافی‌جویانه منتسب به اسرائیل در ظاهر همسطح با عملیات "وعده صادق" نیست، اما در تحلیل نهایی اثرگذاری متناسبی دارد. با فرض درستی آسیب دیدن قلب سامانه دفاع هوایی، آنگاه ضعف بزرگ پدافند هوایی ایران مشخص شده است. عملیات "وعده صادق" توانایی تهاجمی ایران را حداکثر در سطح متوسط نشان داد که نشان از توانایی بالایی نداشت. تلفیق این وضعیت با ضعف در دفاع هوایی نشانگر تغییر معنادار در معادلات بازدارندگی و موازنه قوای ایران و اسرائیل نیست. ضمن اینکه شکاف توان موشکی اعلامی و واقعی ایران نیز آشکار شده‌ است.

در بیشترین برآورد عبور موشک‌های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از سامانه دفاعی چندلایه اسرائیل در حد ۸۳ درصد است که رقم بالایی نیست. در عین حال باید توجه داشت که اسرائیل مدعی رهگیری و انهدام ۹۹ درصدی است که البته ممکن است اغراق‌آمیز باشد. حماس در حملات موشکی به صورت نسبی موفقیت بیشتری در ایجاد چالش برای سامانه هوایی اسرائیل و عبور از آن داشته است.

دفاع هوایی اسرائیل در مجموعه پیوسته با امکانات متحدانش نیز در تمامی ظرفیتش فعال نشد. البته آنچه رخ داد نیز سقف توان تهاجمی ایران نبود. این ادعا نیز که اسرائیل به تنهایی نمی‌توانست چنین بازدارندگی ایجاد کند، اگرچه واقعی است، اما تعیین‌کننده نیست، زیرا اسرائیل از بدو تشکیل تاکنون همیشه متکی بر حمایت قدرت‌های جهانی بوده و در آینده قابل پیش‌بینی نیز چنین خواهد بود. آمریکا و اروپا در خصوص تهدیدات موجودیتی علیه اسرائیل ساکت نمی‌نشینند و فرقی هم نمی‌کند که کدام جناح و یا حزب سیاسی در کشورهای مورد نظر، دولت را در دست داشته باشد.

اما این فرضیه نیز قابل اعتنا است که مقامات دولت اسرائیل متوجه خطای محاسبه در حمله موشکی دمشق در اول ماه آوریل شده و آرام آرام خواهان بازگشت به سطح منازعه قبلی هستند که منجر به تحریک جمهوری اسلامی در انجام عملیات مستقیم از داخل خاک ایران به اسرائیل در آینده نشود. به نظر می‌رسد اقدام پرریسک حمله به ساختمان کنسولگری ایران در دمشق و کشتن دو مقام بلندپایه نظامی سپاه قدس بیشتر متاثر از برنامه بنیامین نتانیاهو برای حفظ فضای غیرعادی در اسرائیل و برجسته کردن معادلات امنیتی جهت حفظ کرسی قدرت بوده‌ است. حالا او بعد از تحقق اهدافش دیگر تمایلی به تشدید تنش در سطح خطرناک ندارد. اکنون او توجهش را به ادامه جنگ غزه و حمله زمینی و هوایی به "رفح" تغییر داده‌ است.

از این رو گسترش سطح منازعه بین دولت‌های ایران و اسرائیل را باید تمام‌شده تلقی کرد که منجر به جنگ محدود و یا تمام‌عیار نخواهد شد؛ اگرچه تنش بین دو طرف تا زمانی که جنگ غزه متوقف نشده، کماکان در سطح بالا است. کماکان محتمل‌ترین سناریو ادامه جنگ در سایه و جنگ نیابتی است. ممکن است آنچه در فاصله ۱۹ روزه حملات به دمشق تا اصفهان رخ داد، در منازعه بیش از چهار دهه‌ای حکومت‌های ایران و اسرائیل در حد استثنا باقی بماند. روند اتفاقات در روزها و هفته‌های آینده صحت این پیش‌بینی را روشن می‌کند.