پیپا باکا، عروس صلح ایتالیایی که در ترکیه پس از تجاوز به قتل رسید

رادیو زمانه: پیپا هنرمند زنی بود که به نمادی از صلح و هم‌زمان خشونت جنسی در دنیای هنر تبدیل شد. او با قلبی پر از اعتماد و لباسی سفید، سفری را آغاز کرد تا پیام صلح را شهر به شهر ببرد. این سفر اما پایان غم‌انگیز زندگی او شد و همگان را با خشونتی عریان و در جریان مواجه کرد که سرنوشت بسیاری از زنانی چون او را با بی‌رحمی رقم می‌زند.

پیپا باکا، هنرمند فمینیست اهل میلان بود که به همراه دوستش سیلویا مورو تصمیم گرفتند با ایده‌ی صلح بین ملت‌ها، از ایتالیا به بالکان و سپس خاورمیانه سفر کنند. آن‌ها با پوشیدن لباس عروس سفیدی در طول سفر، به‌شکل سمبلیک به پیام ازدواج بین اقوام مختلف اشاره کردند و «عروس صلح» شدند. در واقع این سفر طولانی، ایده پروژه هنری آن‌ها به نام «تور عروس‌ها» بود که در هشتم مارس، روز جهانی زن، در سال ۲۰۰۸ از ایتالیا شروع شد و مقصد نهائیش اورشلیم بود.

پیپا باکا ــ با نام کامل جوزفینو پاسکولینو دی مارینئو ــ و سیلویا مورو قصد داشتند با پای پیاده و «هیچهایک» (درخواست همراه‌شدن با ماشین‌های افراد غریبه در جاده) به انسان‌ها اعتماد کنند و با ایجاد دوستی اثر خود را کامل کنند. مسیر انتخابی این دو هنرمند از مناطقی می‌گذشت که در جنگ ویران شده بودند و با این نکته در صدد بودند پیام صلح خود را معنادارتر کنند.

اما این پیام صلح به خبری غم‌انگیز تبدیل شد و به ثمر نرسید. پس از تنها سه هفته در جاده، ۳۱ مارس ۲۰۰۸ مرد راننده‌ای اهل ترکیه به پیپا باکا ۳۳ساله تجاوز کرد و او را با خفه‌کردن کشت.

جسد برهنه این زن در ۱۱ آوریل، در بوته‌های روستای گبزه در نزدیکی استانبول ترکیه پیدا شد. قتلی که خشم و اندوه گسترده عمومی را در جامعه جهانی هنر و به طور کلی در ترکیه و ایتالیا برانگیخت. این فاجعه، باعث بالاگرفتن بحث پیرامون مساله خشونت علیه زنان شد که در کشورهای خاورمیانه چون ترکیه آمار بالایی دارد.

«حالا پانزده سال است که هر سال در ۲۵ نوامبر، روز حذف خشونت علیه زنان، افراد زیادی با یک عکس،‌ نوشته، طراحی، پرفورمنس یا ساخت مستند،‌ یاد پیپا را زنده نگه می‌دارند. آن‌ها نه پایان او،‌ بلکه پروژه‌ی بی‌انتهای او درباره ایمان و صلح را به یاد می‌آورند. پروژه‌ای که با باور قوی به صلح، ‌درصدد زدودن هر نوع و شکل از خشونت بود و هست.»

سیلویا مورو، ۳۷ ساله، هنرمندی که با خانم باکا در این سفر همراه بود، آخرین بار حدود یک ماه قبل از قتل او را در استانبول دیده بود که همان‌جا از هم جدا شدند و توافق کردند که دوباره در بیروت به یکدیگر بپیوندند. مسیر انتخابی آن‌ها که از شمال‌شرقی ایتالیا شروع شده بود، از کشورهایی چون صربستان، بلغارستان، ترکیه، لبنان و در نهایت فلسطین می‌گذشت. آن‌ها در طول این مسیر قصد داشتند به مراکز فرهنگی و هنری مختلفی بروند و با هنرمندان، پیشه‌وران صنایع ‌دستی و قابله‌ها (ماما) از مناطق و فرهنگ‌های دیگر ملاقات کنند.

اما مساله‌ی اصلی این ایده، نوع سفر به شکل هیچهایک کردن، آن هم برای دو زن در مسیرهای انتخابی بود. مورو در این‌باره می‌گوید:

    هیچهایک کردن روشی ارزان برای سفر کردن است. ما می‌خواستیم تاکید کنیم که اگر در بیزنس کلاس هواپیما گیر کنید نمی‌توانید عشق را بین مردم تجربه و تقویت کنید. برای همین می‌خواستیم با روش‌های متفاوت سفر کنیم و قابلیت‌هایش را گسترش دهیم. ملاقات با مردم کلید اصلی پروژه هنری ما بود. به همین دلیل پذیرش سوار شدن در ماشین غریبه‌ها برای موفقیت اجرای هنری ما بسیار مهم بود.

در بیانیه‌ای با دیگر هنرمندان مرتبط با پروژه، درباره هیچهایک نوشته شده است: «هیچهایک، باور به انسان‌های دیگر است و انسان، مانند یک خدای کوچک، به کسانی که به او ایمان دارند، پاداش می‌دهد». خواهر پیپا باکا، درباره سفر او گفته بود:

    او فکر می‌کرد که در دنیا افراد مثبت‌اندیش بیشتر از افراد منفی وجود دارند و راه درست اعتماد کردن است. اما هر کسی لایق اعتماد نیست. خواهر من تجربه زیادی در سفر و هیچهایک کردن داشت و به همین دلیل ما نگران نبودیم.»

پیپا و سیلویا قبل از این سفر جشن کوچکی در یک مرکز فرهنگی برگزار کردند تا لباس عروس‌های طراحی‌شده‌ی خود را بپوشند و با دوستان و همکارانشان ابتدای این پروژه/سفر نمادین را جشن بگیرند. در ویدیوی که از این جشن باقی مانده، هر دو با خنده و هیجان از آن مرکز بیرون می‌آیند،  مانند رسومات پس از جشن عروسی، سوار موتور می‌شوند و دوستانشان برای بدرقه پشت سرشان برنج می‌ریزند.
پیپا باکا در حال خداحافظی با دوستان و همکارانش در آخرین مهمانی قبل از سفرآن‌ها در طول اجرا/سفر خود فعالیت‌های مختلفی انجام دادند. از زنان در ایستگاه‌های مختلف درخواست می‌کردند لباس عروس‌هایشان را با الگوهایی از مناطق مختلف گلدوزی کنند. پیپا باکا هم‌چنین،‌ پای ماماها را با آب می‌شست و خشک می‌کرد تا به طور نمادین زندگی را ستایش کند. چرا که به باور او، ماماهایی که در مناطق جنگی و زیر بمباران به تولد کودکان کمک کردند، باعث چیرگی زندگی بر مرگ شده بودند. در این مسیر، این دو هنرمند تجربیات خود را با گرفتن عکس، یادداشت روزانه و ضبط ویدئو ثبت می کردند. آن‌ها قصد داشتند سفر خود را در ماه مه با اجرای نمایشی در یک فضای عمومی در تل آویو به پایان برسانند و در مراسمی نمادین لباس عروس‌های خود را بشویند، کاری که به طور دوره‌ای در این سفر انجام می دادند. مورو گفته بود: « می‌خواستین با این حرکت آثار جنگ را بشوییم». قرار بود آخرین اقدام برنامه‌ریزی شده برای پروژه «تور عروس‌ها» نمایشگاهی باشد که در نوامبر همان سال در ورونای ایتالیا برگزار کنند، جایی که لباس‌های عروسی خود را به همراه یادگاری‌ها و عکس‌های این سفر نمایش دهند.
پیپا باکا در حال شستن پاهای یک ماما در طول سفرشتأکید آن‌ها در این اثر غلبه بر تفاوت‌ها بود. این‌که افراد و فرهنگ‌ها می‌توانند در کنار هم قرار گیرند تا سطح درگیری‌ و نزاع کاهش یابد. خانم مورو درباره‌ی نتایج این پروژه گفته بود: «این تراژدی فقط نشان می‌دهد که روابط مسالمت آمیز چقدر دشوار است و هنوز چقدر کار برای انجام دادن وجود دارد.»

انتقادهای زیادی بر این اثر شده که به عدم درک این هنرمندان از تفاوت‌های فرهنگی اشاره می‌کند. یک خوش‌خیالی از جنس اروپایی که باعث اجرای ایده‌ای خام می‌شود که به جنایتی هولناک منهتی شده است. اما خود این انتقادها نیز مورد نقد قرار گرفتند و قربانی‌نکوهی این هنرمندان دانسته شدند.

در ۲۵ نوامبر، روز جهانی منع خشونت علیه زنان، بسیاری از پیپا باکا یاد می‌کنند که با اجرایش اعتمادی بی انتها و هم‌زمان مرگ را نشان داد. مراکز فرهنگی و هنری مختلفی با همکاری گروهی هنرمندان به اجرای مراسمی با مضمون مبارزه با خشونت در این روز می‌پردازند. آن‌ها به درسی اشاره می‌کنند که پیپا به همگان داد. درسی که شاید فرصتی باشد برای تغییر الگوهایی که درد، تروما و مرگ می‌آفریند.

در صفحه رسمی پیپا باکا در اینستاگرام که توسط دوستانش گردانده می‌شود، در روز ۲۵ نوامبر ۲۰۲۲ نوشته شده: «حالا پانزده سال است که هر سال در این روز، افراد زیادی با یک عکس،‌ نوشته، طراحی، پرفورمنس یا ساخت مستند،‌ یاد پیپا را زنده نگه می‌دارند. ما خوشحالیم که آن‌ها نه پایان او،‌ بلکه پروژه‌ی بی‌انتهای او درباره ایمان و صلح را به یاد می‌آورند. پروژه‌ای که با باور قوی به صلح، ‌درصدد زدودن هر نوع و شکل از خشونت بود و هست.»
پست اینستاگرام در صفحه رسمی پیپا باکا در ۲۵ نوامبر ۲۰۲۲، روز جهانی منع خشونت علیه زنان