هفتم آبان، روز بزرگداشت کوروش، بانی حقوق بشر در جهان

مقبره کوروش، پادشاه بزرگ ایران باستانایندیپندنت فارسی: براساس اسناد تاریخی، کوروش در روز سوم ارخسمنو‌، برابر با هفتم آبان، وارد بابل شد و فرمان مشهورش برای آزادسازی یهودیان را پس از فتح بابل صادرکرد.

 

«در ماه اَرَخسمنو روز سوم، کوروش به بابِل اندر آمد. شاخه‌های سبز در برابر گسترده شد.» این جملات از کتیبه «رویدادنامه نبونید» است که ورود تاریخی کوروش به بابل را ثبت کرده است. مورخان روز سوم ارخسمنو‌ را برابر با ۷ آبان می‌دانند و اگرچه این مناسبت در تقویم رسمی جمهوری اسلامی به ثبت نرسیده، نه‌تنها در ایران که در گوشه‌وکنار دنیا به نام روز کوروش شناخته می‌شود.

فرمان مشهور کوروش برای آزادسازی یهودیان که پس از فتح بابل صادر شد، این پادشاه بزرگ‌ ایران را به نماد حقوق بشر در جهان تبدیل کرد.

برخی ایرانیان گمان می‌کنند علت نام‌گذاری هفتم آبان به نام روز کوروش تولد این پادشاه کبیر در این تاریخ است، ولی به استناد کتیبه بابلی رویدادنامه نبودید، این روز احتمالا تاریخ ورود کوروش به بابل بوده است.

در کتب تاریخی و تمدن‌های مختلف، کوروش پادشاهی است که حتی دشمنانش هم از او‌ به نیکی و عدالت یاد می‌کنند. پادشاهی که وجه نمادینش برای ایرانیان، در تخت ‌جمشید و پاسارگاد تجلی می‌یابد؛ پادشاهی که از او در کتب مقدس هم با تحسین و‌ بزرگی یاد شده است.

در کتاب اشعیا باب ۴۵ از کوروش چنین یاد شده است: «خداوند کوروش‌ را برگزیده‌ و به‌ او توانایی‌ بخشیده‌ تا پادشاه‌ شود و سرزمین‌ها را فتح‌ کند و پادشاهان‌ مقتدر را شکست‌ دهد. خداوند دروازه‌های‌ بابل‌ را به روی‌ او باز می‌کند؛ آن‌ها دیگر به روی‌ کوروش‌ بسته‌ نخواهند ماند.»

پس از حمله اعراب به ایران، به‌منظور حفظ مقبره کوروش از ویرانی، این مکان تا سده‌ها مقبره مادر سلیمان نبی شناخته می‌شد. اما تمامی پژوهشگران به استناد سفرنامه‌های مختلف، یقین دارند که این بنای سنگی ساده همان مقبره باشکوهی است که روزی تابوت زرین شاه‌شاهان را در دلش جای داد.

سر رابرت کر پورتر، نقاش انگلستانی که در سال ۱۸۱۸ از پاسارگاد بازدید کرد، یکی از افرادی بود که در سفرنامه‌اش یادآور می‌شود بنایی که تا آن روز به نام «مشهد مادر سلیمان» معروف بود، همان آرامگاه کوروش کبیر در کتب تاریخی است.

نقاشی پورتر از مقبره کوروش به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین تصاویر از مدفن شاه شاهان ایران شناخته می‌شود. از قدیمی‌ترین عکس‌های این مقبره تصویری متعلق به دوره قاجار است که شرایط این بنا را در حالتی که طی سالیان دراز به حال خود رها شده است، نشان می‌دهد.

با روی کار آمدن سلسله پهلوی که به اصالت تاریخی ایران‌زمین توجه ویژه داشتند، پاسارگاد و مقبره کوروش در کانون توجه رضا شاه و محمدرضا شاه پهلوی قرار گرفت.

احترام ویژه‌ای که شاه فقید ایران برای کوروش بزرگ قائل بود، سبب شد مراسم باشکوه‌ «جشن‌های ۲۵۰۰ساله» در مهرماه ۱۳۵۰ با محوریت شناساندن قدمت تاریخی و هویت اصیل ایرانی، کنار این مقبره برگزار شود و محمدرضا شاه پهلوی این جشن‌ها را با سوگندی خطاب کوروش در برابر آرامگاه او آغاز کند.

اولین بازسازی این بنا نیز به سال ۱۳۵۰ بر می‌گردد که عملیات مرمت به سرپرستی علی سامی، رئیس وقت موسسه باستان‌شناسی تخت جمشید، صورت گرفت تا این بنای عزیز برای ایرانیان مهیای جشنی شود که تکیه اصلی آن بر پیشینه تاریخی سرزمینی بود که به دست کوروش کبیر عظمت یافت.

برگزاری این جشن‌های باشکوه سبب شد نام کوروش بار دیگر در سراسر جهان سر زبان‌ها بیفتد و‌ پاسارگاد به یکی از پربازدیدترین مقاصد گردشگری جهان بدل شود.

پس از حوادث بهمن ۵۷ ، حاکمان اسلامی در اولین روزهای به ‌قدرت‌ رسیدن تصمیم داشتند تخت‌ جمشید و پاسارگاد را ویران کنند و اگر ایستادگی مردم نبود، شاید تخریب مقبره کوروش در همان روزهای اول روی کار آمدن جمهوری اسلامی عملی می‌شد.

پاسارگاد تخریب نشد اما به دلیل کینه حاکمان اسلامی از پیشینه پادشاهی این سرزمین، کوروش به نامی ممنوعه تبدیل شد.

در دهه ۸۰ به نقش تاریخی کوروش توجه بیشتری شد، اما تلاش‌ها برای ثبت رسمی هفتم آبان به نام روز کوروش که با استقبال تاریخدان‌ها و علاقه‌مندان به تاریخ ایران همراه بود، به نتیجه نرسید.

آبان ۱۳۹۰ در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران همایشی با عنوان «روز جهانی کوروش» برگزار شد که در آن، دانشجویان خواستار ثبت رسمی هفتم آبان به نام روز کوروش در تقویم رسمی ایران شدند.

در یکی از آخرین تلاش‌ها، نیز جمعی از ایران‌شناسان در سال ۱۳۹۶ طی نامه‌ای خطاب به استاندار فارس، با انتقاد از کم‌توجهی مسئولان به ارزش تاریخی این روز، نوشتند: «گرامیداشت این روز می‌تواند در ایجاد وحدت ملی و همبستگی همه ایرانیان نقشی موثر داشته باشد.»

هفتم آبان سال ۱۳۸۵ تنها تاریخی بود که سازمان میراث ‌فرهنگی به طور رسمی برنامه بزرگداشت روز کوروش را در جوار آرامگاه او برگزار کرد. پس از آن، این مراسم به‌عنوان مشکلی امنیتی هدف غضب حاکمیت قرار گرفت.

اما در سال ۱۳۹۵، پس از حضور چشمگیر جمعیت شیفتگان ایران در پاسارگاد، نوری همدانی، از مراجع تقلید، در سخنانی اعلام کرد: «چطور می‌توانند در مزار کوروش جمع شوند و همان شعارهایی را که برای رهبر معظم انقلاب می‌دهیم، برای کوروش بدهند.» سخنان او موجب شد برگزاری مراسم بزرگداشت کوروش هر سال به بهانه‌های مختلف ممنوع شود.

بستن جاده‌های منتهی به پاسارگاد در این روز آشکارا کینه جمهوری اسلامی از تاریخ پادشاهی ایران‌ را نشان داد. در این میان، مردم شیفته هویت تاریخی این سرزمین در حرکتی نمادین، هرساله هم‌زمان با لحظه تحویل سال در جوارکنار مقبره کوروش حضور پیدا می‌کنند.

به‌موازات سختگیری‌های حکومت، روز هفتم آبان برای ایرانیان خارج از کشور هم فرصتی برای همبستگی است و جشن‌ها و مراسم‌ مختلفی با نام و‌ یاد کوروش کبیر در شهرهای مختلف جهان برگزار می‌شود.

هفتم آبان اگرچه در تقویم به طور رسمی ثبت نشده، برای ایرانیان در سراسر جهان به نام روز کوروش شناخته می‌شود و مردم برای گرامیداشت این روز به ثبت رسمی آن در تقویم جمهوری اسلامی نیاز ندارند.