اسرائیل چگونه تونل‌های حماس در غزه را هدف می‌گیرد؟
رأی دهید
یک سخنگوی ارتش اسرائیل پنج‌شنبه ۱۲ اکتبر (۲۰ مهر) گفت: «این طور به غزه نگاه کنید که یک لایه آن مخصوص غیرنظامیان است و لایه دیگر آن در اختیار حماس است. تلاش می‌کنیم که به لایه دومی که حماس ساخته برسیم.»
او گفت: «این‌ها پناهگاه غیرنظامیان نیست. بلکه تنها مخصوص حماس و تروریست‌های دیگر است تا بتوانند به پرتاب راکت به سوی اسرائیل ادامه دهند، برای عملیات برنامه‌ریزی کنند و علیه اسرائیل حملات تروریستی انجام دهند.»
ارزیابی اندازه این شبکه زیرزمینی که اسرائیل نام آن را «مترو غزه» گذاشته کار بسیار دشواری است، چون تصور می‌شود که این تونل‌ها زیر منطقه‌ای به طول ۴۱ کیلومتر و عرض ۱۰ کیلومتر ساخته شده است.
بعد از درگیریهای سال ۲۰۲۱ ارتش اسرائیل اعلام کرد که بیش از ۱۰۰ کیلومتر از تونل‌های غزه را در حملات هوایی خود نابود کرده است. در مقابل حماس گفت که تونل‌های زیرزمینی غزه ۵۰۰ کیلومتر طول دارد و اسرائیل تنها پنج درصد آن را هدف قرار داده است. برای داشتن تصویر بهتری از این اعداد باید اشاره کرد که کل شبکه مترو لندن ۴۰۰ کیلومتر است که بیشتر آن هم روی زمین قرار دارد.
ساخت تونل زیر غزه، قبل از خروج ارتش و شهرک‌نشینان اسرائیلی در سال ۲۰۰۵ شروع شد.
در اوج فعالیت زیرزمینی، حدود ۲۵۰۰ تونل زیر منطقه مرزی غزه با مصر فعال بود که حماس و گروه‌های شبه نظامی دیگر از آن برای وارد کردن کالا، سوخت و سلاح استفاده می‌کردند.
بعد از سال ۲۰۱۰ که اسرائیل اجازه ورود کالاهای بیشتری از مرز خود به غزه را داد، انتقال کالا از طریق تونل‌ها کاهش یافت. بعد از مدتی مصر راه قاچاق کالا را با خراب کردن یا آب بستن به تونل‌ها مسدود کرد.
از سوی دیگر حماس و گروه‌های دیگر شروع به کندن تونل برای حمله به نیروهای اسرائیلی کردند.
سال ۲۰۰۶ شبه نظامیان از طریق یکی از این تونل‌ها به اسرائیل نفوذ کردند و بعد از کشتن دو سرباز اسرائیلی، یک سرباز دیگر به نام گیلعاد شلیط را گروگان گرفتند. او پنج سال اسیر بود و در نهایت با تعداد زیادی از زندانیان فلسطینی در اسرائیل مبادله شد.
سال ۲۰۱۳ ارتش اسرائیل تونلی به طول ۱۶۰۰ متر در عمق ۱۸ متری زمین کشف کرد که سقف و دیوارهای بتنی داشت و از نوار غزه به یکی از کیبوتص‌های اسرائیلی منتهی می‌شد. این تونل بعد از آن پیدا شد که ساکنان اسرائیلی مرز گزارش دادند که صداهای عجیب و غریبی از زیر زمین می‌شنوند.
سال بعد اسرائیل با اشاره به لزوم نابود کردن تهدید حمله شبه نظامیان از طریق «تونل‌های وحشت» در زیر مناطق مرزی، عملیات زمینی و هوایی خود را در غزه آغاز کرد.
ارتش اسرائیل اعلام کرد که نیروهایش در آن جنگ بیش از ۳۰ تونل را نابود کرده‌اند. اما گروه‌های فلسطینی توانستند از طریق یکی از تونل‌ها حمله‌ای را ترتیب دهند که در آن چهار سرباز اسرائیلی کشته شدند.
«وضع تونل‌های داخل غزه متفاوت است چون حماس به صورت روزمره از آنها استفاده می‌کند. این تونل‌ها احتمالا طوری ساخته می‌شوند که ماندن در آنها برای مدت طولانی راحت‌تر باشد. این تونل‌ها قطعا برای پایداری بیشتر در دراز مدت طراحی و تجهیز شده‌اند.»
«رهبران گروه‌ها در آنها پنهان می‌شوند، مراکز فرماندهی و کنترل در آنجاست، برای نقل و انتقال از آن استفاده می‌شود و نقش خطوط ارتباطی را بازی می‌کند. این تونل‌ها برق‌کشی شده، چراغ و همین طور مسیرهای ریلی دارد. امکان تحرک در آنها بیشتر است و ارتفاعشان طوری است که می‌توان در داخل آن ایستاد.»
این کارشناس می‌گوید که به نظر می‌آید حماس در سال‌های اخیر «استاد فن» تونل‌سازی و همین طور جنگاوری شده که بسیاری از آن را با مشاهده تاکتیک‌های نبرد شبه‌نظامیان سوریه در حلب و همین طور اعضای گروه موسوم به دولت اسلامی (داعش) در موصل آموخته است.
ساخت چنین شبکه‌ای برای عموم مردم غزه هزینه داشته است. ارتش اسرائیل حماس را متهم کرده که میلیون‌ها دلار از کمک‌های غزه و هزاران تن سیمانی را که برای بازسازی خانه‌های ویران‌شده در جنگ‌های قبلی اختصاص داشته، در ساختن تونل‌ها به کار برده است.
این احتمال وجود دارد که پیکارجویان حماس در حمله هفته گذشته به اسرائیل هم که در آن بیش از ۱۳۰۰ نفر کشته و بیش از ۱۵۰ نفر گروگان گرفته شدند، از یک تونل بین مرزی استفاده کرده باشند. گزارش‌هایی منتشر شد که می‌گفت خروجی یک تونل در نزدیکی کیبوتص کفار عزه -که در آن ده‌ها غیرنظامی کشته شدند- کشف شده است.
اگر این گزارش‌ها تایید شود، چنین تونلی باید زیر دیوار حائل زیرزمینی اسرائیل ساخته شده باشد که مجهز به پیچیده‌ترین ابزار شناسایی تونل است و اسرائیل نصب آن را در سال ۲۰۲۱ به پایان رسانده بود.
ریشمون-باراک می‌گوید تایید استفاده از تونل در حمله اخیر، تکان‌دهنده خواهد بود اما تاکید می‌کند که هیچ سیستم تشخیص تونلی مصون از خطا نیست: «به همین دلیل است که از زمان‌های بسیار قدیم در جنگ‌ها از تونل استفاده می‌کردند، چون راه مطمئنی برای جلوگیری از ساخت آن وجود ندارد.»
او همچنین هشدار می‌دهد که هم‌زمان با صف‌آرایی صدها هزار سرباز اسرائیلی برای حمله زمینی احتمالی به غزه، تصور این که ارتش اسرائیل بتواند تمام شبکه تونلی غزه را نابود کند، چه از سوی دولت‌مردان و چه مردم اسرائیل، غیرواقعی خواهد بود.
خانم ریشمون-باراک می‌گوید: «بخش‌هایی از این شبکه را غیرنظامیان، به هر دلیلی، تخلیه نخواهند کرد… بخش‌هایی از آن هم اصلا شناخته شده نیست. در بعضی مناطق تلفات جانبی تخریب آنها بسیار بالا خواهد بود.»
او هشدار می‌دهد که نابود کردن تونل‌ها تلفات زیادی در میان سربازان اسرائیلی، غیرنظامیان فلسطینی و گروگان‌های حماس به جا خواهد گذاشت. تا الان هم بیش از ۲۲۰۰ فلسطینی در حملات تلافی‌جویانه اسرائیل به غزه کشته شده‌اند که بسیاری از آنها غیرنظامی بودند.
ریشمون-باراک می‌گوید: «حماس به صورت بسیار موثری از سپر انسانی استفاده می‌کند. وقتی از حمله‌ای قریب‌الوقوع خبردار می‌شوند، غیرنظامیان بی‌گناه را در طبقات بالای ساختمان‌ها جا می‌دهند. این اقدام بارها باعث لغو حملات اسرائیلی‌ها شده است.»
«آنها که در این شیوه مهارت کسب کرده‌اند، می‌توانند به راحتی در تونل‌ها هم آن را به کار ببرند و گروگان‌های اسرائیلی و آمریکایی و دیگران را در این تونل‌ها نگه دارند.»
در جریان درگیریهای سال ۲۰۲۱ یک رشته حملات هوایی ویران‌کننده اسرائیل، سه ساختمان مسکونی را در غزه با خاک یکسان کرد و ۴۲ نفر را کشت. ارتش اسرائیل اعلام کرد که در آن حمله تونل‌های زیرزمینی را هدف گرفته اما افزود که با فروریختن این تونل‌ها، ساختمان‌ها هم فروریخته‌اند.
به گفته ریشمون-باراک شبکه تونلی، برتری ارتش اسرائیل در زمینه فناوری و اطلاعاتی را از بین می‌برد، پیچیدگی‌های جنگ خیابانی را دوچندان می‌کند و تهدیدی مرگبار برای سربازان اسرائیلی به حساب می‌آید.
او می‌گوید: «اول این که حماس زمان بسیار زیادی داشته تا تمام این شبکه را بمب‌گذاری کند. آنها می‌توانند اجازه دهند سربازان اسرائیلی وارد تونل‌ها شوند و بعد کل آن را منفجر کنند.»
«آنها همین طور می‌توانند [سربازان اسرائیلی را در حملات غافلگیرکننده] بربایند. خطرات دیگری هم هست مثل نرسیدن اکسیژن، جنگ با دشمن در نبردهای تک به تک، و نجات سربازان زخمی که عملا غیرممکن می‌شود.»
«حتی اگر داخل تونل‌ها نروید، اطمینان از برقراری امنیت در محدوده‌ای که مشکوک به داشتن تونل است، بسیار سخت‌تر از امن کردن محدوده‌ای در روی زمین است. در اولی باید امنیت جایی را تضمین کنید که قابل دیدن نیست.»
اما نیروهای اسرائیلی هم شیوه‌هایی برای کاهش خطرات احتمالی دارند.
به گفته کالین کلارک، مدیر گروه سوفان که در حوزه مشاوره امنیتی فعالیت می‌کند، این شیوه‌ها می‌تواند شامل فرستادن پهپاد یا وسایل متحرک بی‌سرنشین دیگر به داخل تونل‌ها برای داشتن تصویری دقیق از داخل آنها و همین طور ردیابی بمب‌گذاری‌های احتمالی، قبل از ورود سربازان به تونل باشد.
جنگنده‌ها هم امکان ریختن بمب‌های سنگرشکن را دارند که قبل از انفجار به عمق زمین نفوذ میکنند. اما با توجه به فشردگی جمعیت در مناطق مسکونی استفاده از آنها بدون ریسک نیست.
