اردوغان: از فروختن نان کنجدی تا ریاست ۲۰ ساله بر ترکیه

بی بی سی: رجب طیب اردوغان از آغازی فروتنانه به یک غول سیاسی تبدیل شده و ۲۰ سال است که ترکیه را رهبری می‌کند و پس از مصطفی کمال آتاتورک، پدر جمهوری مدرن، کشورش را بیش از هر رهبر دیگری دگرگون کرده است.

اما حالا که ترکیه از ویرانگرترین زمین‌لرزه خود از سال ۱۹۹۹ به بعد سر برمی‌آورد، بخت او برای تمدید حکومت خود برای سومین دهه متزلزل است.

مخالفان او را به عدم آمادگی برای فاجعه در کشوری که مستعد زلزله‌های قدرتمند است و سوء مدیریت اقتصاد متهم کرده‌اند.
به قدرت رسیدن
رجب طیب اردوغان متولد فوریه ۱۹۵۴، فرزند یک مامور گارد ساحلی دریای سیاه است که در شمال ترکیه بزرگ شد. وقتی او ۱۳ ساله بود، پدرش تصمیم گرفت به استانبول نقل مکان کند، به این امید که بتواند پنج فرزندش را بهتر تربیت کند.

اردوغان جوان برای به دست آوردن پول، لیموناد و نان کنجدی معروف به «سیمیت» می‌فروخت. او قبل از اخذ مدرک مدیریت از دانشگاه مرمره استانبول در یک مدرسه اسلامی تحصیل کرد.

دانشنامه او اغلب اسباب مناقشه بوده است و مخالفان ادعا می‌کنند که او مدرک دانشگاهی کاملی ندارد، بلکه مدرکش معادل مدرک دانشگاهی است، که این ادعا را اردوغان همیشه رد کرده است.

اردوغان جوان همچنین به فوتبال علاقه‌مند شد و تا دهه ۱۹۸۰ در تیم‌های نیمه‌حرفه‌ای حضور داشت.

اما علاقه اصلی او سیاست بود. او در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ در محافل اسلام‌گرایان فعال بود و به حزب رفاه اسلامی نجم‌الدین اربکان پیوست.

با افزایش محبوبیت این حزب در دهه ۱۹۹۰، آقای اردوغان به عنوان نامزد آن برای شهرداری استانبول در سال ۱۹۹۴ در رقابت‌ها شرکت کرد و این شهر را چهار سال اداره کرد.

اربکان، اولین نخست‌وزیر اسلام‌گرای ترکیه، تنها یک سال در سمت خود بود تا اینکه در سال ۱۹۹۷ ارتش او را مجبور به کناره‌گیری کرد و اردوغان نیز با مقامات سکولار سرسخت این کشور درگیر شد.
در همان سال، او به دلیل خواندن علنی یک شعر، به تحریک نفرت نژادی محکوم شد؛ در این شعر آمده بود: «مساجد پادگان ما هستند، گنبدها کلاه‌‌خود، مناره‌ها سرنیزه‌های ما و مؤمنان سربازان ما هستند».

پس از گذراندن چهار ماه در زندان، او به سیاست بازگشت. اما، در سال ۱۹۹۸، فعالیت حزب او به دلیل نقض اصول سخت‌گیرانه سکولار دولت مدرن ترکیه ممنوع شد.

در اوت ۲۰۰۱، او با متحد خود عبدالله گل یک حزب جدید با ریشه اسلام‌گرایانه به نام حزب عدالت و توسعه را تأسیس کرد.

محبوبیت اردوغان به ویژه در میان دو گروه رو به افزایش بود: اول، اکثریت متدین ترکیه که نخبگان سکولار این کشور آن‌ها را به حاشیه رانده بودند و دوم، کسانی که از رکود اقتصادی در اواخر دهه ۱۹۹۰ در رنج بودند.
اردوغان چهار انگشت دستانش را بالا برده که نماد میدان "رابعه" مصر است و طرفداران محمد مرسی برای یادآوری مسجد رابعه عدویه از این نشان استفاده می‌کننددر سال ۲۰۰۲، حزب عدالت و توسعه اکثریت را در انتخابات پارلمانی به دست آورد و سال بعد، آقای اردوغان به نخست‌وزیری منصوب شد. او تا به امروز رئیس حزب باقی مانده است.
سه دوره نخست‌وزیری
از سال ۲۰۰۳، او سه دوره نخست‌وزیر بود و در دوره‌ای از رشد اقتصادی ثابت ریاست کرد و به عنوان یک اصلاح‌طلب در سطح بین‌المللی مورد تمجید قرار گرفت. آقای اردوغان پروژه‌های زیرساختی عظیم را برای مدرن کردن ترکیه در اولویت قرار داد و در نتیجه طبقه متوسط این کشور گسترش یافت و میلیون‌ها نفر از فقر خارج شدند.

آقای اردوغان توانست رأی‌دهندگان اقلیت کرد ترکیه را نیز در سال‌های اول قدرت قانع کند. حقوق کردها بهبود یافت و پس از سه دهه درگیری، روند صلح جدیدی در مارس ۲۰۱۳ آغاز شد که باعث شد گروه حزب کارگران کردستان (پ ک ک) آتش‌بس اعلام کند. اما این توافق تنها دو سال به طول انجامید و چرخه طولانی خشونت بازگشت.

تا سال ۲۰۱۳، منتقدان شروع به هشدار دادن کردند که اردوغان روز به روز به سوی خودکامگی می‌رود.

در تابستان ۲۰۱۳، معترضان به خیابان‌ها ریختند، که تا حدی به دلیل برنامه‌های دولت او برای تغییر دادن یک پارک بسیار محبوب در مرکز استانبول بود و همچنین برای به چالش کشیدن حکومت استبدادی‌تر او. دستور اردوغان برای اخراج اجباری معترضان از پارک گزی و استفاده بیش از اندازه از نیروی پلیس، موج بی‌سابقه‌ای از تظاهرات گسترده را برانگیخت.

این اتفاق نقطه عطفی در حکومت او بود. برای مخالفانش، او بیشتر شبیه یک سلطان امپراتوری عثمانی بود تا یک دموکرات.
احیای مسلمانی
حزب آقای اردوغان همچنین اقدام به لغو ممنوعیت پوشیدن روسری زنان در دانشگاه‌ها و خدمات عمومی کرد که پس از کودتای نظامی در سال ۱۹۸۰ اعمال شده بود. این ممنوعیت در نهایت برای زنان در پلیس، ارتش و قوه قضاییه لغو شد.حجاب پیش از اردوغان در دانشگاه‌ها و برخی مراکز عمومی ممنوع بودمنتقدان شکایت داشتند که او به ستون‌های جمهوری سکولار مصطفی کمال آتاتورک آسیب وارد کرده است. آقای اردوغان در حالی که خود مذهبی بود، همیشه تمایل به تحمیل ارزش‌های اسلامی را انکار می‌کرد و اصرار داشت که او صرفاً از حقوق ترک‌ها برای ابراز آشکارتر دین خود حمایت می‌کند.

با این حال، او بارها گفته است که نقش اصلی زنان در جامعه باید «ایفای نقش‌های جنسیتی سنتی» باشد که برای یک زن، بیش از هر چیز «مادر ایده‌آل و همسر ایده‌آل بودن» است.

او فمینیست ها را تقبیح کرد و گفت که نمی‌توان با زن و مرد یکسان رفتار کرد.

آقای اردوغان مدت‌ها مدافع مواضع اسلام‌گرایانه و اسلام سیاسی بوده است - و گروه‌هایی که از نظر ایدئولوژیکی به حزب سرکوب‌شده اخوان المسلمین مصر نزدیک بودند. او گاهی اوقات از سلام چهار انگشتی این گروه هم استفاده کرده است.
غیرنظامیان یک کودتای نظامی را در ژوئیه ۲۰۱۶ خنثی کردنددر ژوییه ۲۰۲۰، او بر تبدیل مسجد تاریخی استانبول ایاصوفیه به مسجد نظارت کرد که خشم بسیاری از مسیحیان و ترک‌های مسلمان سکولار را برانگیخت. این مسجد ۱۵۰۰ سال پیش به عنوان کلیسای جامع ساخته شد و ترک‌های عثمانی آن را به مسجد تبدیل کردند، اما آتاتورک آن را به موزه تبدیل کرد که نمادی از دولت جدید سکولار بود.
محکم کردن جای پا
اردوغان که از رقابت برای مقام نخست‌وزیری برای بار دیگر منع شده بود در سال ۲۰۱۴ که به سومین و آخرین دوره منصب خود رسیده بود، در انتخابات مستقیم بی‌سابقه‌ای برای تصدی منصب عمدتاً فرمایشی ریاست جمهوری رقابت کرد.

او در نظر داشت که این منصب را در یک قانون اساسی جدید اصلاح کند، که منتقدان معتقد بودند که تشکیلات سکولار کشور را به چالش خواهد کشید.

اما در اوایل دوران ریاست جمهوری خود، با دو بار به چالش کشیده شدن قدرت خود مواجه شد. حزب او در سال ۲۰۱۵ به مدت چند ماه اکثریت خود را در پارلمان از دست داد و سپس سال بعد، در ۱۵ ژوئیه ۲۰۱۶، ترکیه شاهد اولین کودتای خود در چندین دهه بود.

نزدیک به ۳۰۰ غیرنظامی به دلیل جلوگیری از پیشروی کودتاچیان کشته شدند.

این توطئه را به گردن جنبش گولن، به رهبری یک دانشور اسلامی مستقر در آمریکا موسوم به فتح الله گولن انداختند.
جنبش اجتماعی و فرهنگی فتح‌الله گولن به اردوغان کمک کرده بود تا در سه انتخابات متوالی پیروز شود، اما زمانی که دو متحد با هم اختلاف پیدا کردند، این اختلاف عواقب شگرفی برای جامعه ترکیه داشت.

در پی کودتای ۲۰۱۶، حدود ۱۵۰ هزار کارمند دولتی اخراج شدند و بیش از ۵۰ هزار نفر از جمله سربازان، روزنامه‌نگاران، وکلا، ماموران پلیس، دانشگاهیان و سیاستمداران کرد بازداشت شدند.

این سرکوب منتقدان باعث ایجاد نگرانی در خارج از کشور شد و به سردی روابط با اتحادیه اروپا دامن زد: تلاش ترکیه برای پیوستن به اتحادیه سال‌ها است که پیشرفتی نداشته است. مشاجره بر سر هجوم مهاجران به یونان این بد دلی را تشدید کرد.

او در همه‌پرسی سال ۲۰۱۷ با اختلاف اندکی برنده شد که به او اختیارات گسترده ریاست جمهوری از جمله حق اعمال وضعیت اضطراری و انتصاب مقامات ارشد دولتی و همچنین مداخله در سیستم قانونی را به او داد.
بازیگر بین‌المللی
آقای اردوغان در طول رهبری خود به عنوان یک شخصیت مهم در سیاست بین‌الملل نیز رشد کرد. او ترکیه را در کسوت یک قدرت منطقه‌ای مطرح کرد و دیپلماسی قدرتمند او متحدانش را در اروپا و بیرون اروپا برآشفته ساخت.

اگرچه او رئیس یک کشور عضو ناتو بود، اما آقای اردوغان روابط نزدیکی با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه داشت و خود را به عنوان یک میانجی در جنگ روسیه در اوکراین معرفی کرد.

او در توافقی میانجی‌گری کرد تا گذرگاه امنی را برای صادرات غلات از طریق دریای سیاه باز کند و از فروپاشی این توافق در زمانی که روسیه برای پایان دادن به حمایت خود از آن اقدام کرد، جلوگیری کرد.

او همچنین سوئد و فنلاند را در انتظار پیوستن به ناتو نگه داشت. اردوغان در نهایت با پیوستن فنلاند موافقت کرد، اما هنوز با پیوستن سوئد موافقت نکرده و مدعی شده که این کشور به جدایی‌طلبان کرد و دیگر مخالفانی که او «تروریست» می‌دانست پناه داده است.
افول اقبال در میان رأی‌دهندگان
بسیاری از منتقدان انتخابات ۲۰۱۹ را «نخستین ضربه» به حکمرانی طولانی مدت آقای اردوغان می‌دانند زیرا حزب او در سه شهر بزرگ - استانبول، آنکارا و ازمیر شکست خورد.
بیش از ۱۰۰ روزنامه نگار از زمان کودتای نافرجام ترکیه بازداشت شده‌انداز دست دادن شهرداری استانبول با اختلاف اندکی به اکرم امام‌اوغلو از حزب اصلی اپوزیسیون جمهوری‌خواه خلق ضربه تلخی برای آقای اردوغان بود که در دهه ۱۹۹۰ شهردار این شهر بود.

اکنون، آقای امام‌اوغلو به دنبال گسترش این موفقیت در سطح ملی است، زیرا او در کنار نامزد ریاست جمهوری یک اپوزیسیون متحد شده علیه اردوغان، کمال قلیچ‌داراوغلو، در انتخابات مبارزه می‌کند.

انتقاد از عدم آمادگی و واکنش کند دولت به زلزله ویرانگری که بیش از ۵۰ هزار کشته برجای گذاشت و میلیون‌ها نفر را در ترکیه بی خانمان کرد، از چالش‌های متعددی است که اردوغان با آن مواجه است. مورد دیگر وضعیت بد اقتصاد است که میلیون‌ها نفر از بحران هزینه زندگی رنج می‌برند.

روز ۱۴ مه،‌ آقای اردوغان میراث دو دهه خود را در بوته آزمون رأی مردم در برابر ائتلاقی قدرتمند از مخالفان خود می‌بیند.