آیا افغانستان به نخستین کشور تحت نفوذ قطر تبدیل می‌شود؟

 دیدار ملا برادر با وزیر خارجه قطر، ساعاتی پیش از بازگشت به افغانستانرادیو فردا :آرش گنونی

با خروج آمریکا و متحدانش از افغانستان، اکنون بیشترین نگاه‌ها در عرصه بین‌المللی برای مهار بحران افغانستان به قطر و سپس ترکیه دوخته شده است؛ ترکیه و قطر گرچه همسایه نیستند و زبان مشترکی ندارند، اما به دلیل مسائل مشترک ایدئولوژیک و منطقه‌ای در سال‌های اخیر به یکدیگر نزدیک‌تر شده‌اند.

طالبان با چندین قدرت منطقه‌ای دیگر از جمله پاکستان، ایران، روسیه و چین نیز تماس برقرار کرده، اما هنوز هیچ کدام از این کشورها نه حکومت جدید طالبان را به رسمیت شناخته‌اند و نه روابطی را که به ویژه قطر با طالبان دارد برقرار کرده‌اند.

در شرایطی که نیروهای خارجی که ضامن امنیت، به ویژه در کابل بوده‌اند، از افغانستان خارج شده‌اند، کمک‌های بین‌المللی که اصلی‌ترین بخش آن از سوی کشورهای غربی روانه افغانستان می‌شود نیز متوقف شده است.

از سرگیری کمک‌های بین‌المللی حیاتی به افغانستان که میزان آن در سال ۲۰۲۰ بیش از ۴۰ درصد تولید ناخالص داخلی این کشور بوده، قاعدتاً نباید قبل از به رسمیت شناخته شدن رژیم جدید این کشور صورت گیرد؛ هر چند که ممکن است در این فاصله کمک‌هایی روانه کابل شود.

با این حال، کلید ارسال کمک‌های بشردوستانه بین‌المللی به افغانستان، برقراری امنیت در فرودگاه کابل است.
قطری‌ها، اولین خارجی‌ها در فرودگاه کابل
در حالی که کشورهای غربی بر امنیت فرودگاه کابل، هم برای رساندن کمک‌های بشردوستانه به افغانستان و هم برای خروج افراد از این کشور تأکید کرده‌اند، سفیر قطر روز شنبه از بازگشایی فرودگاه کابل خبر داد.

بر اساس گزارش شبکه قطری الجزیره، فرودگاه کابل برای پروازهای داخلی بازگشایی شده و به زودی نیز برای دریافت کمک‌های بین‌المللی نیز عملیاتی می‌شود.

پیشتر یک هواپیمای قطری حامل یک تیم فنی روز چهارشنبه در این فرودگاه به زمین نشسته و یک منبع آگاه به خبرگزاری فرانسه گفته بود هدف از مأموریت این تیم فنی، «ازسرگیری فعالیت‌ها در فرودگاه» کابل است.

از زمان خروج آخرین سربازان آمریکایی از پایتخت افغانستان در روز دوشنبه، هواپیمای قطری، نخستین هواپیمای خارجی بود که در فرودگاه کابل فرود آمد.

همان منبع آگاه اضافه کرد هرچند که هیچ توافق نهایی درباره ارائه کمک‌های فنی به دست نیامده، اما تیم قطری گفت‌وگوها را بر اساس درخواست طالبان آغاز کرده است.

در آن زمان، جزئیاتی از مذاکرات قطر و طالبان بر سر فعالیت دوباره فرودگاه کابل منتشر نشد، اما رسانه‌های عربی در شبکه‌های اجتماعی به نقل از سخنگوی طالبان اعلام کردند که این گروه «به طور رسمی از قطر درباره مدیریت فرودگاه کمک فوری خواسته است».

ترکیه، یکی از اعضای ناتو، هم در زمینه مدیریت فرودگاه کابل اعلام آمادگی کرده و دبیرکل ناتو از این پیشنهاد ترکیه استقبال کرده، اما روابط ترک‌ها با طالبان به هیچ وجه به نزدیکی روابط قطری‌ها با طالبان نیست.

قطر که پیشتر میزبان دفتر سیاسی طالبان در دوحه و سپس میزبان مذاکرات آمریکا با طالبان در دوحه بوده، از روز پانزدهم ماه اوت که طالبان توانسته کنترل کابل را به دست گیرد، نقشی اساسی در پرونده افغانستان ایفا کند.

انتقال کارهای دیپلماتیک سفارت‌خانه‌های غربی در کابل، از جمله آمریکا و هلند، به دوحه نشان دیگری از روابط نزدیک دوحه-کابل در دوران جدید است.
قطر، مهم‌ترین میانجی
نقش قطر در حل بحران کنونی افغانستان به حدی است که وزرای کشورهای غربی برای گفت‌وگو در این زمینه به دوحه سفر می‌کنند.

پس از سفر اخیر وزیر خارجه آلمان به دوحه، قرار است آنتونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا نیز قرار است روز دوشنبه به قطر سفر کند و درباره پرونده افغانستان به بحث و گفت‌وگو بپردازد.

هنوز مشخص نیست که در این سفر، بلینکن با نمایندگان طالبان دیداری خواهد داشت یا نه، اما او بر حفظ «کانال‌های ارتباطی» آمریکا با رهبران جدید افغانستان تأکید کرده است.

خود قطری‌ها که مدافع سرسخت رابطه با طالبان هستند، در برهه کنونی نقش یک «میانجی» را در زمینه بحران افغانستان برای خود تعریف کرده‌اند.دیدار مقام‌های قطری با مذاکره‌کنندگان طالبان در خرداد امسالمحمد بن عبدالرحمان آل ثانی، وزیر امورخارجه قطر روز چهارشنبه گفت: «ما به عنوان یک میانجی عادل و بی‌طرف میان طالبان و آمریکا در سال‌های اخیر، یا حتی طالبان و دیگر طرف‌های افغان، اعتمادی را [میان همه طرف‌ها] به وجود آورده‌ایم.»

او اعتماد به قطر در زمینه افغانستان را «سرمایه‌ای» برای همه خواند که باید برای «آینده افغانستان» از آن استفاده شود.

وزیر خارجه قطر همچنین روز سه‌شنبه در کنفرانس خبری مشترک با هایکو ماس، همتای آلمانی‌اش هشدار داد که انزوای طالبان تنها به بی‌ثباتی افغانستان کمک می‌کند. او از جامعه بین‌المللی خواست تا در مورد مشکلات امنیتی، اجتماعی و اقتصادی افغانستان با گروه اسلامگرای طالبان مذاکره کنند.

در حالی که کشورهای جهان به ویژه در زمینه تروریسم و نقض حقوق بشر به طالبان هشدار داده‌اند، به عقیده مقام‌های قطری، اگر کشورها برای رابطه با طالبان شرط بگذارند یا روابط خود را قطع کنند، در آن زمان، معلوم نیست چه کسانی از فضای خالی ایجاد شده برای منافع سوء خود بهره‌برداری می‌کنند.

قطر مدعی است که وضعیت بیست سال گذشته افغانستان، نتیجه انزوای طالبان بوده و این گروه اکنون نشان داده که درباره تشکیل یک دولت فراگیر نظر مثبت دارد.
پیشینه ایفای نقش قطر در افغانستان
اما قطر از چه زمانی به یک بازیگر اصلی در زمینه مسائل افغانستان تبدیل شد؟

وقتی طالبان در سال‌های ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ قدرت را در افغانستان در دست داشت، قطر حکومت این گروه را به رسمیت نشناخته بود، بلکه این رقبای منطقه‌ای قطر، یعنی امارات متحده عربی و عربستان سعودی بودند که طالبان را به رسمیت شناخته بودند.

شاید متناقض به نظر بیاید، اما قطر با این که یک متحد آمریکا در منطقه خلیج فارس به شمار می‌رود و میزبان پایگاه نظامی آمریکاست، به مرور زمان سیاست خود را تغییر داد در سال ۲۰۱۳، از طالبان دعوت کرد تا یک دفتر سیاسی در دوحه تأسیس کنند.
مراسم گشایش دفتر سیاسی طالبان در قطر در سال ۲۰۱۳آندراس کریگ، یک تحلیلگر مسائل منطقه به خبرگزاری فرانسه گفته است آمریکا در آن زمان به قطری‌ها فشار می‌آورد، زیرا آنها برخی از رهبران طالبان را که از زندان گوانتانامو آزاد شده بودند، پذیرفته بودند.

این تحلیلگر ادامه داده که با این حال، دفتر سیاسی طالبان در دوحه به مرور به بخش جدانشدنی استراتژی آمریکا در هدفش برای خروج از افغانستان تبدیل شد.

اما برافراشته شدن پرچم سفید «امارت اسلامی افغانستان» طالبان بالای یک ساختمان در دوحه، چندان بدون دردسر و جنجال هم نبود و مقام‌های دولت کابل از آن خشمگین بودند.

همچنین سیاست چندین سال اخیر قطر برای نزدیکی به گروه‌های اسلامگرایان از گرایش‌های مختلف، از گروه‌های فلسطینی و اخوان المسلمین تا گروه‌های قفقازی و همچنین طالبان، به مذاق کشورهای همسایه قطر خوش نیامد و چهار کشور عربستان سعودی، امارات متحده عربی، بحرین و مصر از سال‌ ۲۰۱۷ تا سال جاری میلادی روابط دیپلماتیک خود را با دوحه قطع کردند.

گرچه کشورهای رقیب قطر در منطقه، دوحه را به حمایت از تروریسم متهم کرده بودند، اما قطری‌ها این اتهام را رد کردند.

قطر با این که در سال‌های اخیر، به غیر بحران افغانستان، در برخی بحران‌های دیگر مثل سودان و لبنان نیز به ایفای نقش پرداخته، اما نقش کنونی دوحه در بحران افغاستان بسیار چشمگیر و حتی «حیاتی» شده است؛ به طوری که کشورهای غربی نیز بر این نقش تاکید کرده‌اند.

آن طور که امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه، هفته گذشته اظهار داشت، کشورهای غربی اکنون حتی برای خروج شهروندان خود مجبور به گفت‌وگو با قطر هستند.

مکرون که برای شرکت در نشست بغداد به عراق سفر کرده بود، گفت فرانسه به دلیل روابط خود قطر با طالبان، برای «امکان سازماندهی عملیات حمل و نقل هوایی یا بازگشایی برخی خطوط هوایی» در فرودگاه کابل، روی کمک قطر حساب باز می‌کند.

اکنون به نظر می‌رسد قطری‌ها که سال‌ها هدف انتقاد کشورهای عربی همسایه خود بوده‌اند، به ثمر نشستن این سیاست خود را مشاهده می‌کنند.
میانجیگری دشوار و زمین ناهموار برای قطر
قطر کشور کوچکی است که ثروت هنگفتی بابت در اختیار داشتن ذخایر بزرگ انرژی در اختیار دارد. اما این کشور خواسته که با همین روابط چندگانه، شهرتی دیپلماتیک و اعتباری بین‌المللی نیز برای خود کسب کند.

با این حال، زمین افغانستان برای هیچ کشور خارجی هموار نبوده است و باید دید چه قدر خوشبینی‌های قطر نسبت به طالبان در عمل ثابت خواهد شد.

در ماه فوریه گذشته، وقتی طالبان توافقنامه خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان را در دوحه به امضا رساندند، قطر خوشحالی خود را از آنچه پیشرفت استثنایی در جنگی ۲۰ ساله خواند، پنهان نکرد.

اما با وجود ملاقات‌های پی‌درپی و طولانی در هتل‌های مجلل دوحه میان دولت کابل و طالبان، گروه‌های افغان هرگز نتوانستند به یک راه‌حل سیاسی مورد توافق دست یابند.

به نظر برخی تحلیلگران، با وجود سابقه طولانی ارتباط قطر با طالبان و مهارت دوحه در ارتباط‌گیری با گروه‌های اسلامگرا، ظرفیت دوحه در این زمینه محدود است.

مایکل استفنز، یک تحلیلگر مسائل خاورمیانه به خبرگزاری فرانسه گفته است بلندپروازی اصلی قطر در این زمینه معرفی خود به عنوان یک «مرکز دیپلماسی بین‌فرهنگی» بوده است و نه بیش از این.

ضمن آن که اگر کشورهای غربی و به ویژه آمریکا، حاضر نشوند حکومت آینده افغانستان را به رسمیت بشناسند، آینده رابطه دوحه و کابل برای قطر مبهم خواهد شد و رابطه قطری‌ها و طالبان به آسانی گذشته نخواهد بود.

آندراس کریگ می‌گوید قطر با وجود این که تمام تلاش خود را به کار می‌گیرد تا نقش میانجیگری خود را حفظ کند، اما در نهایت از سیاست کلی آمریکا در زمینه افغانستان پیروی خواهد کرد.