نمایشگاه «ایران شکوهمند» در موزه «ویکتوریا و آلبرت» بریتانیا

ایندیپندنت فارسی :موزه «ویکتوریا و آلبرت» بریتانیا با ارجاع به آثار و فرهنگ بیش از پنج هزار ساله تاریخ تمدن ایرانی، میزبان نمایشگاه «ایران شکوهمند» است. در این نمایشگاه بخش‌هایی از هنر و آثار ایران باستان، دوره اسلامی و معاصر به نمایش در آمده است که تصویری کلی از روند تغییر فرهنگ ایرانی را به بازدیدکنندگان ارائه می‌دهد. از نگاه مخاطبان خارجی، ایران به دو بخش پیش از اسلام و پس از اسلام تقسیم می‌شود اما در این نمایشگاه سعی شده است تا نشان داده شود که تغییرات فرهنگی در ایران مقطعی نیستند و ایرانی‌ها در طول تاریخ با توجه به مقتضیات زمان معیارهای ارزش هنری را بازبینی کرده‌اند. به عبارت دیگر، یکی از ویژگی‌های برجسته این نمایشگاه، تاکید بر ارتباط بین بخش‌های مختلف تاریخی در حوزه فرهنگ ایرانی است.

برگزارکنندگان نمایشگاه کوشیده‌اند بخشی از فرهنگ ایران از سه هزار و ۲۰۰ سال پیش از میلاد مسیح تا امروز را در یک نمایشگاه گرد هم آورند. اگرچه واضح و مبرهن است که گستره فرهنگ ایرانی آنچنان است که آن را نمی‌توان زیر یک سقف و در یک نمایشگاه گردآوری کرد؛ با این حال، بازدیدکننده نمایشگاه «ایران شکوهمند» این فرصت را دارد تا درباره کلیات آن اطلاعات خوبی به دست آورد.

بخش اول نمایشگاه با عنوان «ظهور ایران» از زمان پیدایش خط در سه هزار و۲۰۰ سال پیش از میلاد تا سال ۵۵۰ پیش از میلاد را که آغاز سلسله هخامنشیان است، در بر می‌گیرد. در این بخش آثاری از دوره عیلامی شامل آثار برنزی از جمله مجسمه‌ای از یک مرد و زن که احتمالا نمایانگر پادشاه و همسرش است، به نمایش گذاشته شده است. در این نمایشگاه همچنین تعدادی ظروف طلایی که از جنوب دریای خزر کشف شده‌اند نیز وجود دارد.

بخش دوم به دوره هخامنشیان اختصاص دارد که از سال ۵۵۰ پیش از میلاد و روی کار آمدن «کوروش کبیر» آغاز می‌شود و تا پایان سلسله ساسانیان و حمله اعراب به ایران ادامه دارد. مهم‌ترین اثر این قسمت «منشور کوروش» است که نزدیک به دو هزار و ۵۰۰ سال قدمت دارد و از موزه بریتانیا (British Museum) قرض گرفته‌ شده است.

یکی دیگر از آثار این دوره، شبیه‌سازی دیوارهای تخت‌ جمشید با استفاده از نورپردازی و تجهیزات تصویرسازی است. در این بخش سعی شده تا بیننده رنگ‌هایی که در آن دوران روی دیوارها وجود داشته است را هم ببیند تا تصویری واقعی از آن مکان را در ذهن خود مجسم کند.
همچنین نقوشی از شوش که اصل آن در موزه لوور است، در این نمایشگاه به‌صورت گچی بازسازی شده است. این کپی از دیوارهای گچی به سفارش موزه ویکتوریا اند آلبرت در قرن نوزدهم ساخته و برای اولین بار به نمایش گذاشته شده است.

«ارابه زرین» یکی دیگر از آثار دوره هخامنشی است که با جزئیات بسیار ساخته شده است. روی این قطعه می‌توان آثار جوش خوردن را دید که یک شاهکار فنی در آن دوران محسوب می‌شود.

با حمله اسکندر مقدونی و فتح تخت‌ جمشید، دوران هخامنشی به پایان می‌رسد و دوره اشکانی و سپس ساسانی آغاز می‌شود.

بخش سوم شامل آثاری از دوره پارت و ساسانی است که در آن ظروفی نقره‌ای که روی آن تصویر پادشاه وجود دارد، تندیس‌های فلزی، ظروف شیشه‌ای و سرامیکی نیز دیده می‌شود و نشان‌دهنده پیشرفت دانش و علم آن دوران است. برای ساخت برخی از این اشیا، به دانش در مورد مواد مختلف و قالب‌سازی نیاز بوده است.

 با توجه به اینکه در این دوره دین زرتشت دین رسمی ایران شناخته می‌شد، چند شیء در رابطه با آن نیز وجود دارد؛ از جمله قسمت‌هایی از یک اوستای قدیمی.

همچنین در بخشی دیگر از نمایشگاه پارچه‌های قدیمی به نمایش درآمده که رشد صنعت نساجی آن دوران را نشان می‌دهد. روی برخی از این پارچه‌ها طرح‌های فوق‌العاده‌ای نقش بسته که نشانگر هنر نساجی ایرانی است.

در پی حمله اعراب به ایران، سلسله ساسانیان منقرض و دوره اسلامی در ایران آغاز شد. در قسمت بعدی نمایشگاه که به همین دوره مربوط  است، می‌توان قرآن‌هایی قدیمی را نظاره کرد؛ اما مهم‌ترین شیء به نمایش درآمده در این بخش، یک شاهنامه قدیمی است. در قرون ابتدایی پس از ورود اسلام به ایران، به جز تغییر دین، خط ایرانی‌ها نیز تغییر کرد و دیگر از خط میخی نشانی وجود نداشت. این کتاب مهم‌ترین اثر پارسی پس از حمله اعراب است. در حالی که فرهنگ عربی در حال تسلط بر ایرانی‌ها بود، شاهنامه فردوسی تلاشی برای حفظ فرهنگ و تاریخ اسطوره‌ای این کشور و در واقع ایده «ایران» به شمار می‌رود. کتابی که امروز هم یکی از نمادهای اصلی فرهنگ ایرانی محسوب می‌شود.

در بخشی دیگر از نمایشگاه، معماری دوره صفوی و قاجار با استفاده از نورپردازی به شکل مجازی بازسازی شده است. روی سقف نمایشگاه نمایی از گنبد یک مسجد با نور ایجاد شده و همراه با پخش موسیقی اصیل ایرانی به نمایش در آمده است.

نمایشگاه ویکتوریا اند آلبرت از قرن نوزدهم عکاسی و جمع‌آوری اطلاعات معماری در همه جهان، از جمله مساجد اصفهان را آغاز کرد اما به دلیل اینکه در آن زمان دوربین‌هایی برای ثبت عکس رنگی وجود نداشت، تصمیم بر آن شد تا برخی آثار به‌ صورت نقاشی ثبت شوند. شما امروز می‌توانید برخی از آن نقاشی‌ها را هم ببینید.

 در قسمت بعدی نمایشگاه که به نام «حمایت‌های سلطنتی» معرفی شده است، آثاری مانند خلعت‌های اهدایی پادشاهان و امرا وجود دارد. در آن دوران معمولا حاکمان وقتی خبر خوشی دریافت می‌کردند، به فرد پیام‌آور خلعت اهدا می‌کردند که عموما از پارچه‌های گران‌بها دوخته می‌شد.

نقاشی و صورتگری نیز یکی از هنرهای مهم در تاریخ ایران است. از قرن هفدهم میلادی نقاشی رنگ روغن وارد ایران می‌شود. از آن زمان پادشاهان ایران نقاشی‌هایی از چهره خود می‌کشیدند تا برای آیندگان یادگاری بگذارند. در تمامی این نقاشی‌ها پادشاه سعی می‌کند تا قدرت و شکوه و جلال خود را به نمایش بگذارد. این میراث به پادشاهان قاجار هم رسید. در این دوره به‌وضوح تلاش پادشاهان قاجار برای تقابل با مدرنیسم و حفظ شوکت دوران پیش از اسلام به چشم می‌خورد.

در بخشی که به قرن نوزدهم ایران مربوط است، پرتره فتحعلی‌شاه قاجار به قلم مهرعلی (نقاش دربار) به چشم می‌خورد و عکسی سیاه و سفید از ناصرالدین شاه نیز به نمایش در آمده است. او نخستین پادشاهی بود که دوربین عکاسی را به ایران وارد کرد.
عکس تحصن روحانیون در باغ قلهک سفارت بریتانیا نیز در نمایشگاه وجود دارد. این تحصن که در اعتراض به دستگیری برخی از روحانیون و فشار بر آن‌ها آغاز شد، در نهایت و پس از ۲۱ روز با صدور فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین شاه به پایان رسید.

در ادامه به بخش هنر مدرن و معاصر وارد می‌شویم. تا پیش از انقلاب سال۱۳۵۷، هنر مدرن در ایران بسیار شکوفا بود و گرایش‌های سیاسی مختلف با استفاده از هنر سعی می‌کردند پیام خود را به گوش مخاطبان برسانند. نیمی از هنرمندان این بخش زنان‌اند که نشان‌دهنده نقش پررنگ آن‌ها در هنر مدرن ایران دارد.

در این بخش، یکی از آثار سهراب سپهری نیز به نمایش درآمده است. سپهری برخلاف برخی دیگر از هنرمندان که نگاه به غرب داشتند، با نگاه به شرق کار کرده است. او پس از سفر به ژاپن، چین و هند، از هنر شرقی متاثر شد و پس از آن به‌وضوح می‌توان نفوذ تفکر شرقی را در آثار او مشاهده کرد.

لازم به توضیح است که برخی از اشیایی که در این نمایشگاه به نمایش گذاشته شده‌اند، برای نخستین بار است که در معرض دید عموم قرار می‌گیرند و از این جهت نمایشگاه ایران حماسی منحصر به فرد است.

این نخستین بار نیست که چنین نمایشگاهی در لندن برگزار می‌شود. پیش از این در سال ۱۹۳۱، آرتور آپهم پوپ، مورخ و ایران‌شناس مشهور آمریکایی، نمایشگاهی از آثار ایرانی برگزار کرد. در آن سال‌ها ایران بسیار مورد توجه شرق‌شناسان بود و گروه‌های مختلفی از باستان‌شناسان کشورهای مختلف در سراسر ایران به جست‌وجو و کاوش مشغول بودند.

حال پس از ۹۰ سال، بار دیگر نمایشگاهی از فرهنگ و هویت ایرانی در لندن برپا شده است.

ایران همچنان در نمایشگاه‌ها و موزه‌های بین‌المللی نقش پررنگی دارد و با در اختیار گذاشتن آثاری از تمدن خود به جهانیان این پیام را می‌دهد که تمدن بشری تا چه میزان مدیون مردمان ساکن این خطه است.