چگونه سپاه اف-۱۴ نیروی هوایی ارتش را به اشتباه ساقط کرد

علیرضا کریمایی (سمت راست) خلبان و مصطفی فصیحی (سمت چپ) ناوبر و افسر کاربر رادار هواپیمای اف-14آ تامکت نیروی هوایی ارتش-عکس از نیروی هوایی ارتشایندیپندنت فارسی :بابک تقوایی (کارشناس نظامی و دفاعی)

حوالی ساعت ۰۴:۳۰ صبح روز ششم بهمن ۱۳۹۰، یک فروند هواپیمای جنگنده رهگیر اف-۱۴آ تامکت (F-14A Tomcat) نیروی هوایی ارتش، با شماره سریال ۶۰۶۲-۳، به خلبانی سرگرد علیرضا کریمیایی و ناوبری سروان مصطفی فصیحی، دقایقی پس از برخاستن از پایگاه ششم شکاری تاکتیکی نیروی هوایی ارتش، بر فراز آسمان منفجر شد. خلبان و ناوبر این هواپیما، بدون آنکه فرصت خروج اضطراری داشته باشند، بلافاصله کشته شدند. پس از بروز این سانحه برای جنگنده رهگیر نیروی هوایی ارتش، شایعه‌های مختلفی در پایگاه‌های ششم و هشتم شکاری نیروی هوایی، درباره چگونگی ساقط‌‌شدن آن مطرح شد.

در نهایت مشخص شد که این هواپیما به‌وسیله نیروی هوافضای سپاه و احتمالا با استفاده از یک سامانه پدافند موشکی برد متوسط اِچ کیو-۲جِی (HQ-2J) مستقر در پایگاه موشکی کوثر این نیرو، در ۱۰ کیلومتری شرق شهر بوشهر، پس از آنکه با یک جنگنده سوپر هورنت آمریکایی اشتباه گرفته شد، ساقط شد. از سه روز پیش از این سانحه، این سایت پدافندی نیروی هوافضای سپاه و سایر سامانه‌های پدافندی اعزامی این نیرو به بوشهر، در آماده‌باش کامل و وضعیت آتش‌به‌اختیار قرار داشتند تا در صورت انجام حمله به تاسیسات هسته‌ای بوشهر به‌وسیله جنگنده بمب‌افکن‌های نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا، به پرواز درآمده، از ناو هواپیمابر یواس‌اس آبراهام لینکلن، آنها را مورد هدف قرار دهند.

پس از به اشتباه ساقط‌شدن این تامکت و به قتل رسیدن خدمه آن از سوی سپاه، فرمانده نیروی هوافضای سپاه، امیر علی حاجی‌زاده، تلاش کرد جهت حفظ موقعیت و پست خود، ابتدا خدمه هواپیمای ساقط‌شده ارتش را مسئول این فاجعه معرفی کند. پس از مدتی اما، شواهد به‌دست‌آمده از جمله کشف بخش‌هایی از لاشه هواپیما در شمال بوشهر، ادعای کذب نیروی هوافضای سپاه را مبنی بر تلاش خدمه هواپیمای تامکت ۶۰۶۲-۳ جهت حمله به تاسیسات هسته‌ای بوشهر، رسوا کرد. علی‌رغم این رسوایی اما، حاجی‌زاده برکنار نشد. تا به امروز، ارگان‌های امنیتی و اطلاعاتی رژیم جمهوری اسلامی، در تلاشند ساقط‌شدنِ این جنگنده رهگیر نیروی هوایی ارتش به وسیله سپاه را پنهان کنند.
ماموریت تامکت ۶۰۶۲-۳ مقابله با تهدید ناو یواس‌اس آبراهام لینکلن
در زمستان ۱۳۹۰، رژیم جمهوری اسلامی، بی‌توجه به تحریم‌های گسترده وضع‌شده به‌وسیله دولت ایالات متحده و همچنین شورای امنیت سازمان ملل، در حال غنی‌سازی اورانیوم با غلظت بالا بود. هدف از این اقدام، دستیابی به مواد لازم جهت تولید احتمالی کلاهک هسته‌ای برای استفاده در موشک‌های بالستیک نیروی هوافضای سپاه بود. با هدف فشار مضاعف بر رژیم جهت عدم افزایش حجم غنی‌سازی و همچنین آغاز مذاکرات هسته‌ای بین ایران و آمریکا در عمان، نیروی دریایی ایالات متحده در تاریخ ۱۶ آذر ۱۳۹۰ ناو هواپیمابر یواس‌اس آبراهام لینکلن را به منطقه تحت نظارت ناوگان پنجم نیروی دریایی ایالات متحده در خاورمیانه اعزام کرد. اعزام این ناوهواپیمابر و ناوهای محافظ آن، همچنین به وسیله گروهی از ناوهای انگلیسی و فرانسوی مشایعت‌شده برای سران رژیم، به این معنا بود که احتمال تهاجم آمریکا علیه تاسیسات هسته‌ای ایران به‌خصوص در بوشهر محتمل است.

در تاریخ سوم بهمن ۱۳۹۰، ناو هواپیمابر یواس‌اس آبراهام لینکلن نیروی دریایی آمریکا، به همراه جمعی از ناوهای محافظ خود، از تنگه هرمز عبور کرد و وارد خلیج فارس شد. حدود ۵۰ فروند هواپیماهای جنگنده همه‌منظوره از نوع اِف/اِی-۱۸سی «هورنت» (F/A-18C Hornet) در خدمت اسکادران‌های ۳۴ و ۱۵۱ شکاری ضربتی و اِف/اِی-۱۸ئی «سوپر هورنِت» (F/A-18E Super Hornet) در خدمت اسکادران ۱۳۷ شکاری ضربتی و جنگنده‌های اِف/اِی-۱۸اِف «سوپر هورنِت» (F/A-18F Super Hornet) در خدمت اسکادران ۲ شکاری ضربتی نیروی دریایی ایالات متحده، به همراه این ناو هواپیمابر به منطقه خلیج فارس اعزام شدند.

از تاریخ سوم بهمن ماه، جنگنده‌های اعزامی با این ناو هواپیمابر، پروازهایی در نزدیکی حریم هوایی ایران انجام دادند. در چندین مورد، این جنگنده‌ها به حریم هوایی ایران وارد شدند. ورود به حریم ایران، عمدتا بین ساعت ۲ تا ۵ بامداد صورت ‌می‌گرفت. در تمامی موارد، جنگنده رهگیر تامکت شماره ۶۰۶۲-۳ تحت کنترل خلبانان فوق‌الذکر، با هدایت سایت رادار قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء ارتش، به سمت جنگنده‌های آمریکایی پرواز کرده و آنها را مجبور به ترک حریم هوایی ایران ‌کردند.

۶۰۶۲-۳ یکی از سه فروند تامکت اعزامی گردان ۸۱ شکاری تاکتیکی نیروی هوایی ارتش به پایگاه ششم شکاری تاکتیکی در بوشهر بود، تا وظیفه حفظ و حراست از حریم هوایی کشور بر فراز خلیج فارس و همچنین تاسیسات هسته‌ای بوشهر را بر عهده داشته باشد. در مجموع، سه کرو پروازی برای این سه فروند جنگنده در بوشهر مستقر بود. سرگرد علیرضا کریمایی و سروان مصطفی فصیحی، از ماه‌ها قبل به همراه خانواده های خود در بوشهر مستقر بودند تا در صورت بروز درگیری نظامی با آمریکا، این سه جنگنده فرسوده به همراه دو فروند اف-۴ئی فانتوم ۲ آلرت در بوشهر با ۵۰ فروند جنگنده پیشرفته اعزامی با ناوم یواس‌اس آبراهام لینکلن مقابله کنند.
آخرین ماموریت ۶۰۶۲-۳ رهگیری یک شیء نورانی در نزدیکی خارک
جهت سنجش میزان آمادگی و واکنش سریع سامانه‌های پدافند موشکی و همچنین آلرت (واکنش سریع) نیروی هوایی ارتش به هنگام تهاجم هوایی نیروهای بیگانه، نیروی دریایی ایالات متحده، اشیاء پرنده ناشناس و نورانی در نزدیکی حریم هوایی ایران و آسمان خارک و بوشهر به پرواز درمی‌آورد. بنا بر ادعای کارکنان برج مراقبت فرودگاه بوشهر، برخلاف شب‌های گذشته که تامکت ۶۰۶۲-۳ به منظور رهگیری جنگنده‌های هورنت و سوپر هورنت به پرواز درمی‌آمد، روز ششم بهمن ۱۳۹۰، این امر پس از مشاهده یک شیء پرنده نورانی در حال پرواز ایستایی در شمال غرب جزیره خارک صورت گرفت.

تامکت شماره ۶۰۶۲-۳ به دو تیر موشک اِیم-۷ئی «اسپارو» (AIM-7E Sparrow) هدایت نیمه فعال راداری و برد متوسط و همچنین دو تیر موشک اِیم-۹جِی «سایدویندر» (AIM-9J Sidewinder) برای رهگیری شیء ناشناس مجهز بود. این تامکت، در عرض تنها ۱۵ دقیقه از پایگاه ششم شکاری تاکتیکی به پرواز درمی‌آید. دقایقی پس از برخاستن، خلبان موقعیت خود و اینکه هدف در دید خود او است را به برج مراقبت اعلام می‌کند. چند ثانیه بعد هواپیما در حالی که در نزدیکی جزیره شیف در حال پرواز بود، پس از برخورد یک موشک زمین به هوای شلیک‌شده به وسیله نیروی هوافضای سپاه ساقط می‌شود.
تلاش سپاه و وزارت اطلاعات جهت مقصر نشان‌دادن علیرضا کریمایی
حفظ پست و جایگاه امیر علی حاجی‌زاده به عنوان فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران، اولویت سران رژیم جمهوری اسلامی و به‌خصوص علی خامنه‌ای، فرمانده کل قوا و رهبر این رژیم خودکامه بود. به همین دلیل، سازمان‌های امنیتی همچون حفاظت اطلاعات سپاه پاسداران و همچنین وزارت اطلاعات، به دنبال راهکاری جهت مقصر نشان‌دادن خلبان هواپیمای ساقط‌شده بودند. بر اساس ادعای یکی از خلبانان سابق جنگنده اف-۴ئی فانتوم۲ نیروی هوایی ارتش که در آن زمان در همین پایگاه خدمت می‌کرد، سپاه ادعا کرد که تامکت ۶۰۶۲-۳ پیش از ساقط‌شدن به سمت نیروگاه هسته‌ای بوشهر چرخید و به همین دلیل یک سامانه پدافندی آتش‌به‌اختیار (احتمالا تور ام۱) آن را ساقط کرده است.

این خلبان سابق نیروی هوایی ارتش که نخواست نامش ذکر شود، همچنین ادعا کرد همسر علیرضا کریمایی در چند نوبت، از سوی اداره اطلاعات بوشهر و همچنین ماموران وزارت اطلاعات از تهران، مورد بازجویی قرار گرفت. به نظر می‌رسید که رژیم در تلاش بود برای علیرضا کریمایی پرونده‌سازی کند تا او را خلبانی نشان دهد که به دلیل نارضایتی، قصد انجام عملیاتی انتحاری علیه نیروگاه هسته‌ای بوشهر داشت.

همزمان نیروی دریایی ارتش، درحال جست‌وجوی آب‌های خلیج فارس در نزدیکی بوشهر بود تا لاشه هواپیمای ساقط‌شده و جسد خلبان و ناوبر آن را پیدا کند. پس از روزها تلاش، سرانجام قطعه‌ای از سکان عمودی و بخشی از روده و دست یکی از خلبانان، در آب‌های خلیج فارس پیدا می‌شود؛ اما برخلاف ادعای سپاه، در شمال بوشهر، نه در نزدیکی نیروگاه هسته‌ای بوشهر. این خود نشان‌دهنده آن است که تامکت مورد نظر در حال حرکت به سمت جزیره خارک، ساقط شده بود، نه نیروگاه هسته‌ای. با کشف این مسئله، کذب‌بودن ادعای سپاه مبنی بر احتمال تلاش علیرضا کریمایی برای حمله به تاسیسات هسته‌ای بوشهر، مشخص شد. با این وجود، امیر علی حاجی‌زاده از پست فرماندهی خلع نشد و تا به امروز فرمانده نیروی هوافضای سپاه است.
تاریخچه حضور جنگنده رهگیر اف-۱۴آ تامکت در بوشهر
چند ماه پس از سانحه، نیروی هوایی ارتش، دو فروند تامکت باقیمانده در بوشهر را با شماره‌های ۶۰۶۱-۳ و ۶۰۶۳-۳ به پایگاه هشتم شکاری که محل استقرار گردان ۸۱ شکاری تاکتیکی بود، بازگرداند. سرانجام پس از حدود ۲۵ سال، عملیات جنگنده رهگیرهای اف-۱۴آ در پایگاه ششم شکاری تاکتیکی به پایان رسید. پیشتر در سال‌های میانی جنگ، نیروی هوایی ارتش، تعداد ۸ فروند رهگیر تامکت را به بوشهر مامور کرده بود تا از این شهر، پایانه‌های نفتی ایران و همچنین نفتکش‌های حامل محصولات پتروشیمی صادراتی ایران، دربرابر حملات جنگنده‌های میراژ اف.۱ نیروی هوایی عراق محافظت کنند.

سه سال پس از پایان جنگ، به دستور فرمانده وقت نیروی هوایی ارتش، سرلشکر منصور ستاری، ۱۶ فروند اف-۱۴آ تامکت به‌طور دائمی در بوشهر مستقر و گردان ۶۲ شکاری تاکتیکی را تشکیل دادند. گردان ۶۲ شکاری تاکتیکی که در سال‌های پیش از انقلاب و همچنین سال‌های نخستین جنگ، کاربر حدود ۲۰ فروند جنگنده اف-۴ئی فانتوم ۲ بود، پیشتر به علت کشته‌شدن خلبانانش و کاهش جنگنده‌های فانتوم آن در سال‌های ابتدایی جنگ، منحل شده بود. عمده جنگنده‌های باقیمانده آن جذب گردان ۶۱ شکاری تاکتیکی شدند که تا به امروز همچنان در پایگاه ششم شکاری تاکتیکی مستقر هستند.

به مرور زمان، در سال‌های اواسط دهه ۱۳۷۰ خورشیدی، تاثیر مخرب آب و هوای شرجی بوشهر بر سامانه‌های اویونیکی و الکترونیکی تامکت‌های این گردان در بوشهر که روزگاری بهترین تامکت‌های گردان ۸۱ شکاری تاکتیکی در اصفهان بود، عیان شد. متخصصان فنی شعبه کروژن (خوردگی فلز) این پایگاه از تجربه، دانش و همچنین تجهیزات لازم جهت مقابله با خوردگی فلز، که ناشی از رطوبت بود، برخوردار نبودند. همچنین متخصصان فنی، توانایی مقابله با تاثیر مخرب رطوبت بر سیم کشی‌ها و بردهای الکترونیکی این جنگنده‌ها را نداشتند. به همین علت، تا پایان سال ۱۳۷۹، شش فروند از این جنگنده‌ها به علت خوردگی فلز و آسیب به سامانه‌های الکترونیکی، به اصفهان منتقل و پس از تعمیر موقتی، به شرکت صنایع هواپیمایی ایران (صها) در فرودگاه مهرآباد تهران اعزام شدند تا بازسازی شوند؛ برنامه‌ای که تا سال ۱۳۸۹ به درازا کشیده شد.

سرانجام، به علت ناتوانی در مقابله با کروژن در هواپیماهای رهگیر تامکت، نیروی هوایی ارتش تصمیم گرفت گردان ۶۲ شکاری تاکتیکی را که کمتر از ۶ فروند جنگنده عملیاتی داشت در دی ماه سال ۱۳۸۶ منحل و جنگنده‌های آن را جذب گردان ۸۱ شکاری تاکتیکی کند. اما پس از آن، تا زمان ساقط‌‌شدن تامکت ۶۰۶۲-۳، نیروی هوایی ارتش، همواره سه فروند تامکت را به‌طور موقتی و دربازه‌های ۶ ماهه، در بوشهر مستقر کرد تا به سایت‌های پدافندی، جهت حفاظت از حریم هوایی این منطقه کمک کند. ساقط‌شدن تامکت ۶۰۶۲-۳ و کشته‌شدن خدمه آن، در نهایت باعث شد اعزام این جنگنده‌ها به بوشهر متوقف شود. در حال حاضر، گردان ۸۱ شکاری تاکتیکی و گردان ۸۳ آموزشی، در پایگاه هشتم شکاری تاکتیکی نیروی هوایی ارتش، ۶۰ فروند جنگنده رهگیر اف-۱۴آ تامکت در اختیار دارند که تنها حدود ۲۵ فروند از آنها به‌طور همزمان عملیاتی است