ایران چقدر به ساخت بمب اتمی نزدیک است؟

یورونیوز :توافق هسته ای سال ۲۰۱۵ (۱۳۹۴ شمسی) میان ایران و قدرت‌های جهانی در حال فروریزی است و تلاش برای احیای آن با تصمیم تهران برای از سرگیری غنی‌سازی ۲۰ درصدی اورانیوم در تأسیسات زیرزمینی فردو با یک چالش جدید جهانی روبرو شده است.

محدودیت‌های در نظر گرفته شده در این توافق در خصوص برنامه اتمی ایران یک هدف داشت و آن هم تمدید «زمان گریز» غنی‌سازی کافی برای تولید بمب از ۲ تا ۳ ماه به یک‌ سال بود، البته این موضوع در حالی صحت دارد که ایران چنین تصمیمی داشته است.

ایران بارها در موضع گیری‌های مقام‌های عالی رتبه‌اش تأکید کرده که هرگز به دنبال سلاح هسته‌ای نبوده است و هرگز چنین کاری هم انجام نخواهد داد و فعالیت هسته ای‌اش فقط اهداف غیرنظامی دارد.

با این حال تهران در پاسخ گام به گام به خروج دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا از برجام در ماه مه ۲۰۱۸ میلادی (اردیبهشت ۹۷) و اعمال مجدد تحریم های واشنگتن علیه ایران، نقض محدودیت‌های این توافق نامه را آغاز کرد.

مقام های دولتی ایران گفتند که اتخاذ چنین سیاستی تا اجرای تعهدات برجامی از طرف همه طرف‌ها ادامه خواهد داشت و در صورت اجرای تعهدات، تصمیمات ایران بازگشت پذیر خواهد بود.

رویترز در گزارشی نوشته است که ایران با اتخاذ چنین تصمیمی فاصله لحظه‌ تصمیم گیری برای ساخت بمب تا لحظه‌ ساخت بمب (زمان گریز) را کوتاه کرده است. البته گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که بر اجرای این توافق نامه نظارت می‌کند، نشان می‌دهد ایران فعالیت‌ هسته‌ای‌اش را با حداکثر ظرفیت پیش نمی‌برد.

کشورهای اروپایی نیز برای نجات برجام، تهران را تحت فشار قرار داده‌اند تا با وجود تشدید تحریم های آمریکا علیه ایران به این توافق پایبند بماند. چرا که این کشورها امیدوارهستند با روی کار آمدن جو بایدن، رئیس جمهور منتخب آمریکا در اول بهمن ماه ۱۳۹۹ احتمال تغییر سیاست‌های واشنگتن وجود دارد. آقای بایدن در زمان مذاکرات برجام در سال ۲۰۱۵ عضوی از دولت باراک اوباما، ریس جمهور وقت آمریکا بود.
ایران تاکنون چه کارهایی انجام داده است؟
اگر چه ایران از برخی محدودیت‌های برجام عدول کرده است اما همچنان با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همکاری می‌کند. تهران همچنین به بازرسان این نهاد بین‌المللی اجازه دسترسی به سایت‌هایش را تحت یکی از سخت‌ترین نظام‌های راستی‌آزمایی هسته‌ای اعمال شده بر کشورهای جهان می‌دهد.
غنی سازی
حجم ذخایر اورانیوم غنی شده ایران با توافق برجام به ۲۰۲.۸ کیلوگرم محدود شد که بخش کوچکی از هشت تن اورانیوم غنی شده قبل از این توافق نامه بود. این محدودیت در سال ۲۰۱۹ (۱۳۹۸شمسی) شکسته شد. گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ماه نوامبر، میزان ذخایر موجود در انبار را ۲۴۴۴۲.۹ کیلوگرم اعلام کرد.

تعیین سطح غنی‌سازی اورانیوم تا ۳.۶۷ درصد در برجام بسیار پایین‌تراز ۲۰ درصد پیش از این توافق است. با این حال ایران در ژوئیه ۲۰۱۹ سقف ۳.۶۷ درصد را نقض کرد و از آن زمان تاکنون سطح غنی سازی را تا ۴.۵ درصد و بسیار پایین از۹۰ درصد که میزان مورد نیاز برای ساخت بمب است، نگاه داشته است.
سانتریفیوژها
برجام در حالی به ایران امکان تولید اورانیوم غنی شده را با استفاده از حدود ۵ هزار سانتریفیوژ نسل اول IR-1 در تأسیسات نطنز داده است که برخی منابع خبری گفته‌اند تأسیسات نطنز برای استقرار بیش از ۵۰ هزار سانتریفیوژ ساخته شده است. ایران پیش از توافق برجام حدود ۱۹ هزار سانتریفیوژ در این تأسیسات نصب کرده بود.

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در سال ۲۰۱۹ گفته بود که ایران غنی سازی با سانتریفیوژهای پیشرفته را در تأسیسات آزمایشی نطنز آغاز کرده است. بر اساس این گزارش، ایران از آن زمان به بعد سه آبشار یا مجموعه سانتریفیوژهای پیشرفته را به داخل تأسیسات زیرزمینی منتقل کرده است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ماه نوامبر اعلام کرد که ایران مواد اولیه گاز هگزا فلوراید اورانیوم را به اولین آبشارهای زیرزمینی تزریق کرده است.
سایت فردو
بر اساس برجام، غنی سازی در سایت فردو ممنوع است. پیشتر برخی سرویس‌های اطلاعاتی غرب در سال ۲۰۰۹ از کشف این سایت در داخل کوه خبر داده بودند.

با این حال نصب سانتریفیوژها برای اهداف دیگری مانند تولید ایزوتوپ های پایدار در این سایت مجاز است به گونه‌ای که ایران در حال حاضر با استفاده از ۱۰۴۴ سانتریفیوژ IR-1 در فردو غنی‌سازی می‌کند.

ایران روز دوشنبه اعلام کرد در حال از سرگیری غنی سازی اورانیوم ۲۰ درصدی در فردو است. تحلیلگران سیاسی معتقدند این تصمیم ایران می‌تواند تلاش‌های دولت بایدن را برای پیوستن مجدد به برجام پیچیده کند.
ایران چقدر به ساخت بمب اتمی نزدیک است؟
اگر چه نقض برخی تعهدات برجامی زمان گریز ایران برای تولید بمب را کوتاه کرده اما تخمین‌ها برای تحقق چنین هدفی متفاوت است. بسیاری از دیپلمات‌ها و کارشناسان هسته‌ای معتقدند نقطه شروع یک ساله برای تولید بمب اتمی محافظه کارانه است و ایران به مدت زمان بیشتری احتیاج دارد.

دیوید آلبرایت، بازرس سابق تسلیحات سازمان ملل متحد که به داشتن موضع تهاجمی در مورد ایران تمایل دارد، در ماه نوامبر تخمین زده بود که زمان گریز ایران می‌تواند ۳ ماه و نیم باشد، البته بر مبنای این فرض که ایران از یک‌هزار سانتریفیوژ پیشرفته استفاده ‌کند.
ایران چه کار دیگری باید انجام دهد؟
اگر ایران بتواند مواد قابل شکافت کافی تولید کند می‌تواند بمبی کوچک و قابل سوار شدن بر موشک‌های بالستیک خود را بسازد. اینکه این روند به صورت دقیق و مشخص چقدر طول می‌کشد مشخص نیست اما ذخیره سازی مواد غنی‌شده بزرگ‌ترین مانع در راه تولید سلاح است.

پیشتر نهادهای اطلاعاتی آمریکا و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرده‌ بودن ایران زمانی برنامه تسلیحات هسته ای داشت اما آن را متوقف کرد. با این حال آنان معتقدند شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد ایران برای ساخت سلاح هسته ای طرح دارد و انواع مختلفی از کارهای مربوط به ساخت آن را انجام داده است.

این در حالی است که تهران همچنان به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اجازه دسترسی به تأسیسات هسته‌ای اعلام شده اش و همچنین اجازه بازرسی سریع در سایر نقاط را می‌دهد. البته ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در سال ۲۰۲۰ به کشمکشی پایان دادند که بر سر دسترسی آژانس به دو سایت مشکوک به مدت چند ماه ادامه داشت.