ضربه روحی یا تروما چگونه موروثی میشود؟
رأی دهید
آنهایی که قربانی سرکوب، تجاوز، خشونت و جنگ بوده‌اند، خاطرات ناگوار خود را فراموش نمی‌کنند. تحقیقات روانپزشکی موسسه ماکس پلانک نشان می‌دهد که این خاطرات موجب تغییرات "اپی‌ژنتیک" میشود. چنین تغییری توالی یک ژن را عوض نمی‌کند اما می‌تواند روی فعالیت آن ژن اثر بگذارد. در پی تغییرات "اپی ژنتیک" ترکیبات شیمیایی که می‌توانند فعالیت یک ژن را تنظیم کنند، به آن افزوده می‌شوند. آنها روی DNA یا به آن می‌چسبند. "اپی" در یونانی به معنی بالا یا روی چیزی است.
آلون شن، مدیر بخش تحقیقات روانپزشکی موسسه ماکس پلانک در گفتگو با دویچه‌وله توضیح داده است که تغییرات اپی ژنتیک چه زمانی پدید می‌آیند و چگونه موروثی میشود.
پروفسور شن، ترومایی که به نسل بعد منتقل میشود چه تفاوتی با استرس دارد؟ استرس انواع مختلفی دارد. استرس می‌تواند یک فشار روحی خفیف باشد و به صورت مزمن درآید. مثلأ وقتی ما هر روز سر کار عصبانی می‌شویم یا هر روز در ترافیک می‌مایم.
فاکتورهای استرس‌زا احتمال ابتلا به افسردگی را تشدید می‌کنند، اما در نهایت ترومایی نیستند که پیامدهایی جدی مانند اختلال استرس دارد که به طور خلاصه PTBS گفته می‌شوند. چنین پیامدهایی پس از تجربیاتی مانند تجاوز، تصادف یا حضور در جنگ ایجاد می‌شوند.
اگر فردی که چنین تجربه‌ای داشته و پس از چند هفته یا چند ماه به زندگی عادی برگشته، یک ماه پس از بازگشت به حالت طبیعی بازهم دچار استرس شود، آن‌وقت می‌توان گفت که از PTBS رنج می‌برد. من افرادی را می‌شناسم که چهل سال پس از تروما هنوز از پیامدهای آن رنج می‌برند.
این اختلالات استرسی به طور مشخص چطور خود را نشان می‌دهند؟ مثلأ بی‌خوابی یا دیدن کابوس. فردی که دچار این اختلالات است، دچار ترس مداوم است و نمی‌تواند تمرکز کند. چنین فردی ارزیابی درستی از خطرات پیرامونش ندارند و مثلأ ممکن است یکباره وسط خیابان بپرد. افرادی که از PTBS رنج می‌برند، در مجموع در شرایطی نیستند که از پس زندگی روزمره خودشان برآیند.
شما در تحقیق تازه خود به این نتیجه رسید‌ه‌اید که این تروما موجب تغییر "اپی ژنتیک" میشود. یعنی چه؟ اپی ژنتیک مبحث تقریبأ تاز‌ه‌ای است. وقتی در مورد تغییرات اپی‌ژنتیکی حرف می‌زنیم منظومان این نیست که ترتیب یک ژن تغییر کرده است. اپی ژنتیک فراتر از ژنتیک است. ما در مورد تغییراتی حرف می‌زنیم که بر فهمیده شدن یک دستور ژنتیکی تأثیر می‌گذارند.
هر ژن یک دستور مشخص دارد که اجرای آن کار پروتئین‌هاست. حال اجرای این فرمان می‌تواند بسته به فعالیت این پروتئین متفاوت باشد. مثلأ اینکه کدام سلول‌عصبی کمتر یا بیشتر فعال باشد. چنین فعالیتی در نهایت رفتار ما را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
این چطور به نسل بعد منتقل میشود؟ در تغییر "اپی ژنتیک" ترکیبات شیمیایی که می‌توانند فعالیت یک ژن را تنظیم کنند، به آن افزوده می‌شوند. آنها روی DNA یا به آن می‌چسبند و "نشانه‌های اپی ژنتیک" خوانده می‌شوند. این نشانه‌‌ها می‌تواند به نسل بعد منتقل شود.
دستکم تا اینجا، ما می‌دانیم که این نشانه‌‌ها می‌تواند تا سه نسل بعد هم منتقل شوند. مثلأ در نسل سوم قربانیان جهان جهانی دوم که اردوگاه‌های مرگ نا‌زی‌ها را تجربه کردند یا نوه سربازانی که جنگ جهانی دوم را دیدند، هنوز ردی از ترومای آنها پیدا میشود. افرادی که تروما را به ارث بردند، ترس بیشتری دارند و بیشتر به بیماری‌های ناشی از استرس دچار می‌شوند .
افراد گرفتار اختلال استرس را چطور می‌توان درمان کرد؟این افراد در حال حاضر می‌توانند دارو مصرف کنند یا دور‌ه‌های روان‌درمانی را پشت سر بگذارند. البته هر دو روش به صورت محدود مؤثرند.
برای یافتن یک روش جدید درمان، باید مکانیسم اپی ژنتیک فهمیده شود. باید فهمید در مغز چه رخ داده است؟ چه ژن‌هایی در این تغییرات مشارکت داشتند و کدام تغییرات اپی ژنتیک ریسک ابتلا به بیماری را در یک فرد افزایش می‌دهند؟
پس از فهمیدن همه اینها می‌توان روشی برای درمان پیدا کرد که در مراحل اولیه مانع از ایجاد پیامدهای تروما شود. مثلأ در مورد فردی که خطر ابتلا به این پیامدها در او بالاست، پیشگیری کرد و مثلأ او را به سربازی نفرستاد.
این نشانه‌های اپی ژنیتیک که گفتید، بعد از درمان ناپدید می‌شوند؟ما با قطعیت نمی‌دانیم که نشانه‌های اپی‌ژنتیک به طور کامل برطرف می‌شوند (از روی ژن پاک می‌شوند) یا کمی رنگ می‌بازند و بعد دوباره به محض تجربه یک ترومای دیگر، خود را دوباره نشان می‌دهند.
واقعیت اینجاست که تغییرات اپی ژنتیک حتی در دوران جنینی هم به وجود می‌آیند، مثلأ وقتی جنین در شکم مادر دچار استرس میشود.
این جنین پس از تولد می‌تواند مانند سایر کودکان کاملأ عادی رشد کند و متوجه هیچ چیزی نشود، اما به محض اینکه دچار تروما شود، "نشانه اپی‌ژنتیک" تأثیر خود را نشان دهند و احتمال ابتلا به بیماری‌های ناشی از استرس و پیامدهای آن را به مراتب بیشتر کنند.
