ساسانیان در گرجستان و آتشکدهای که مسجد شد
رأی دهید
در تارنماهای گردشگری تفلیس، پایتخت گرجستان، بنایی با یک نام ایرانی به چشم میخورد: "آتشگاه". پیشینه این ساختمان آجری به زمان ساسانیان بازمیگردد اما بسیاری از بازدیدکنندگان ایرانی در تفلیس از وجود آن بیخبرند.
"آتشگاه" تا سال ۲۰۰۷ در خطر ویرانی بود تا در نهایت در"برنامه بازسازی آثار میراث فرهنگی تفلیس قدیم" با پشتیبانی مالی وزارت خارجه نروژ مرمت و با یک سقف حفاظتی پوشانده شد.
ببینید: ویدیوی ۳۶۰ درجه از درون آتشگاه تفلیس
در بیرون از مرزهای کنونی ایران، آتشکده های تاریخی که تا امروز بر جای مانده باشند بسیار کمیابند. آتشگاه تفلیس در دامنه کوه و پایینتر از"نارین قلعه" (دژ مشرف به شهر) قرار دارد. به نظر می‌رسد این بنا شمالی ترین آتشکده زرتشتی باشد که در طول تاریخ ساخته شده است.
گورام قیچیانی، استاد باستانشناسی دانشگاه دولتی ایلیا در تفلیس میگوید از این آتشگاه در سفرنامه های سده هفدهم میلادی - مانند آنچه از شاردن و تورنفور به یادگار مانده - به عنوان یکی از ساختمان‌های مشهور تفلیس نام برده شده است: "بررسی لایه های ساخت آتشگاه به خوبی نشان میدهد که ساختمان نخستین به شکل "چهارطاقی" (شیوه رایج برای ساخت آتشکده در زمان ساسانیان) بنا شده ولی بعدها در آن تغییراتی پدید آمده است."
آتشگاه اکنون در حیاط یک خانه قدیمی در بافت تاریخی شهر قرار گرفته است. برای وارد شدن به آن باید از پله ها بالا بروید، زنگ بزنید تا صاحبخانه در را بگشاید. بسیاری به دلیل ناآگاهی از این موضوع، با مواجه شدن با در بسته تصور می‌کنند آتشگاه تعطیل است و دیدار از آن ناممکن. اگر زنگ بزنید اما ساکنان خانه همراه با سگ مهربانشان، بازدیدکنندگان را راهنمایی می‌کنند.
در عکسهای بر جای مانده از سده نوزدهم، گنبد آتشگاه هم دیده میشود. گنبد در سالهای بعد فرو ریخت و دیگر از نو ساخته نشد. اکنون تنها اتاق اصلی و مربع شکل آتشکده در اندازه ۸/۲ در ۸/۵ متر برجای مانده است. بلندی دیوارهای بیرونی ساختمان نیز حدود ۷ متر است. آتشکده روی سنگ کوه ساخته و اکنون کف آن دارای ناهمواری است. به همین خاطر یک جایگاه چوبی با پایه های فلزی روی کف اصلی تعبیه شده تا بازدیدکنندگان روی آن بایستند.
در بنای نخستین آتشگاه تفلیس در دوره اسلامی دگرگونی هایی ایجاد شده است. درون بنا - برای نمونه - قوس‌های شکسته دیده میشود که از ویژگیهای معماری در دوران پس از اسلام است. در پی یورش اعراب به ایران و قفقاز در سده هفتم میلادی، کاربرد این بنا به عنوان آتشکده متوقف شد.
گورام قیچیانی، استاد باستانشناسی دانشگاه دولتی ایلیا در تفلیس معتقد است در سده هشتم میلادی که اعراب کاملا در این منطقه مستقر شدند،"در جریان تبدیل آتشگاه به مسجد، طاقهای بنا را پُر و یک نمای تزیینی هم برای آن درست کردند."
الکساندر چولوخادزه، مدیر بخش خاورشناسی دانشگاه گرجستان، در این زمینه می افزاید: "اعراب حدود چهار سده در تفلیس ماندند. از سرنوشت زرتشتیان تفلیس در این دوره اطلاعی در دست نیست. اما برپایه منابع تاریخی، در سده های ۱۱-۱۲ میلادی آتشگاه به رصدخانه تبدیل شد. در تمام این دوره‌ها تغییرات گوناگونی در بنا داده شده، ولی لایه‌های اصلی آجری از دوره ساسانی همچنان وجود دارند."
مدیر بخش خاورشناسی دانشگاه گرجستان همچنین می گوید: "در سده هجدهم میلادی، پس از سقوط صفویان، ترکان عثمانی به تفلیس حمله کردند و آتشگاه را به یک مسجد تبدیل کردند. احتمال دارد اگر کتیبه ای در ساختمان بوده در این زمان از بین رفته باشد."
عثمانیان کمی بعد با حمله نادرشاه افشار از گرجستان بیرون رانده شدند و آتشگاه هم کم کم متروکه شد. ساختمان حتی مدتی به عنوان انبار مورد کاربرد قرار گرفت و دیگر برای مرمت آن اقدامی نشد.
الکساندر چولوخادزه معتقد است یکی از دلایل بی توجهی به آتشگاه در آغاز سده بیستم فضای موجود در زمان استالین بود: "کمونیست‌ها بسیاری از معابد و مساجد را از بین برده بودند در نتیجه تاریخنگاران و باستان‌شناسان گرجی به عمد نامی از آتشگاه نمی‌بردند تا توجهی به آن جلب نشود و آسیبی نبیند. در این دوره از آتشگاه تنها به عنوان یک ساختمان شخصی نام می‌بردند که از نیاکان یک خانواده به آنها رسیده، حال آنکه معماری بنا - به روشنی - معماری یک آتشکده ایرانی است که در سنت معماری گرجی معمول نیست."
مدیر بخش خاورشناسی دانشگاه گرجستان همچنین می گوید، مالکیت آتشگاه نسلها در دست ایرانیان مقیم تفلیس بوده و این موضوع در حافظه مردم مسیحی شهر مانده بوده است: "اگر این ساختمان به دست مسیحیان افتاده بود روی آن یک کلیسا می‌ساختند ولی اتفاقی برایش نیفتد چون در دست ایرانیان بود تا زمانی که روسیه منطقه را اشغال کرد."
"آتشگاه" یکی از معدود آثار ساخته شده توسط ایرانیان در گرجستان به شمار می‌رود. بنا بر اعلام منابع رسمی، دولت اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۸۶ آتشگاه را جزو آثار شاخص ملی به ثبت رساند. سالها پس از فروپاشی شوروی و ایجاد کشورهای جدید در منطقه، در سال ۲۰۰۷ دولت گرجستان "آتشگاه" را در فهرست میراث فرهنگی کشور جای داده است.
در دوره پادشاهی شاپور یکم (۲۷۰-۲۴۰ میلادی) پادشاهی ایبریا (گرجستان شرقی) - بخشی از ایران شد. در کتیبه کعبه زرتشت در نقش رستم، نام سرزمین "ورژان" (ایبریا) به عنوان یکی از خراج پردازان به امپراتور ساسانی آمده است. ایبریا محل رقابت شدید ایران و روم (سپس بیزانس) برای حکمرانی بر آن بود. در سال ۲۹۸ میلادی نَرسه، امپراتور ساسانی از رومیان شکست خورد و با بسته شدن پیمان نامه نصیبین، دستکم شصت سال نفوذ سیاسی روم بر ایبریا برقرار شد. در این دوره پادشاه و بسیاری از بزرگان گرجستان مسیحی شدند.
در سال ۳۶۳ میلادی، ارتش ساسانی رومیان را در تیسفون شکست داد. بر پایه یکی از مواد پیمان نامه صلح، ایبریا به ساسانیان بازگردانده شد. در سده پنجم میلادی - به ویژه دوران حکمرانی یزدگرد دوم (۵۷-۴۳۸) - موبدان برای تبلیغ گسترده آیین زرتشتی - به عنوان دین رسمی امپراتوری - به ایبریا گسیل شدند. کِیت هیچینس در دانشنامه ایرانیکا می‌نویسد: "در پی فراخوان شاهنشاه، بسیاری از بزرگان گرجی زرتشتی شدند. اما با توجه به ریشه دار بودن مسیحیت در منطقه، روشن شد که تعهد چندانی به آیین تازه ندارند. تلاش برای زرتشتی کردن مردم عادی هم کمتر موفق بود."
حضور ساسانیان در منطقه با یورش مسلمانان به قفقاز در سده هفتم میلادی پایان یافت.
"آتشگاه" تا سال ۲۰۰۷ در خطر ویرانی بود تا در نهایت در"برنامه بازسازی آثار میراث فرهنگی تفلیس قدیم" با پشتیبانی مالی وزارت خارجه نروژ مرمت و با یک سقف حفاظتی پوشانده شد.
ببینید: ویدیوی ۳۶۰ درجه از درون آتشگاه تفلیس
در بیرون از مرزهای کنونی ایران، آتشکده های تاریخی که تا امروز بر جای مانده باشند بسیار کمیابند. آتشگاه تفلیس در دامنه کوه و پایینتر از"نارین قلعه" (دژ مشرف به شهر) قرار دارد. به نظر می‌رسد این بنا شمالی ترین آتشکده زرتشتی باشد که در طول تاریخ ساخته شده است.
گورام قیچیانی، استاد باستانشناسی دانشگاه دولتی ایلیا در تفلیس میگوید از این آتشگاه در سفرنامه های سده هفدهم میلادی - مانند آنچه از شاردن و تورنفور به یادگار مانده - به عنوان یکی از ساختمان‌های مشهور تفلیس نام برده شده است: "بررسی لایه های ساخت آتشگاه به خوبی نشان میدهد که ساختمان نخستین به شکل "چهارطاقی" (شیوه رایج برای ساخت آتشکده در زمان ساسانیان) بنا شده ولی بعدها در آن تغییراتی پدید آمده است."
آتشگاه اکنون در حیاط یک خانه قدیمی در بافت تاریخی شهر قرار گرفته است. برای وارد شدن به آن باید از پله ها بالا بروید، زنگ بزنید تا صاحبخانه در را بگشاید. بسیاری به دلیل ناآگاهی از این موضوع، با مواجه شدن با در بسته تصور می‌کنند آتشگاه تعطیل است و دیدار از آن ناممکن. اگر زنگ بزنید اما ساکنان خانه همراه با سگ مهربانشان، بازدیدکنندگان را راهنمایی می‌کنند.
در عکسهای بر جای مانده از سده نوزدهم، گنبد آتشگاه هم دیده میشود. گنبد در سالهای بعد فرو ریخت و دیگر از نو ساخته نشد. اکنون تنها اتاق اصلی و مربع شکل آتشکده در اندازه ۸/۲ در ۸/۵ متر برجای مانده است. بلندی دیوارهای بیرونی ساختمان نیز حدود ۷ متر است. آتشکده روی سنگ کوه ساخته و اکنون کف آن دارای ناهمواری است. به همین خاطر یک جایگاه چوبی با پایه های فلزی روی کف اصلی تعبیه شده تا بازدیدکنندگان روی آن بایستند.
در بنای نخستین آتشگاه تفلیس در دوره اسلامی دگرگونی هایی ایجاد شده است. درون بنا - برای نمونه - قوس‌های شکسته دیده میشود که از ویژگیهای معماری در دوران پس از اسلام است. در پی یورش اعراب به ایران و قفقاز در سده هفتم میلادی، کاربرد این بنا به عنوان آتشکده متوقف شد.
گورام قیچیانی، استاد باستانشناسی دانشگاه دولتی ایلیا در تفلیس معتقد است در سده هشتم میلادی که اعراب کاملا در این منطقه مستقر شدند،"در جریان تبدیل آتشگاه به مسجد، طاقهای بنا را پُر و یک نمای تزیینی هم برای آن درست کردند."
الکساندر چولوخادزه، مدیر بخش خاورشناسی دانشگاه گرجستان، در این زمینه می افزاید: "اعراب حدود چهار سده در تفلیس ماندند. از سرنوشت زرتشتیان تفلیس در این دوره اطلاعی در دست نیست. اما برپایه منابع تاریخی، در سده های ۱۱-۱۲ میلادی آتشگاه به رصدخانه تبدیل شد. در تمام این دوره‌ها تغییرات گوناگونی در بنا داده شده، ولی لایه‌های اصلی آجری از دوره ساسانی همچنان وجود دارند."
مدیر بخش خاورشناسی دانشگاه گرجستان همچنین می گوید: "در سده هجدهم میلادی، پس از سقوط صفویان، ترکان عثمانی به تفلیس حمله کردند و آتشگاه را به یک مسجد تبدیل کردند. احتمال دارد اگر کتیبه ای در ساختمان بوده در این زمان از بین رفته باشد."
عثمانیان کمی بعد با حمله نادرشاه افشار از گرجستان بیرون رانده شدند و آتشگاه هم کم کم متروکه شد. ساختمان حتی مدتی به عنوان انبار مورد کاربرد قرار گرفت و دیگر برای مرمت آن اقدامی نشد.
الکساندر چولوخادزه معتقد است یکی از دلایل بی توجهی به آتشگاه در آغاز سده بیستم فضای موجود در زمان استالین بود: "کمونیست‌ها بسیاری از معابد و مساجد را از بین برده بودند در نتیجه تاریخنگاران و باستان‌شناسان گرجی به عمد نامی از آتشگاه نمی‌بردند تا توجهی به آن جلب نشود و آسیبی نبیند. در این دوره از آتشگاه تنها به عنوان یک ساختمان شخصی نام می‌بردند که از نیاکان یک خانواده به آنها رسیده، حال آنکه معماری بنا - به روشنی - معماری یک آتشکده ایرانی است که در سنت معماری گرجی معمول نیست."
مدیر بخش خاورشناسی دانشگاه گرجستان همچنین می گوید، مالکیت آتشگاه نسلها در دست ایرانیان مقیم تفلیس بوده و این موضوع در حافظه مردم مسیحی شهر مانده بوده است: "اگر این ساختمان به دست مسیحیان افتاده بود روی آن یک کلیسا می‌ساختند ولی اتفاقی برایش نیفتد چون در دست ایرانیان بود تا زمانی که روسیه منطقه را اشغال کرد."
"آتشگاه" یکی از معدود آثار ساخته شده توسط ایرانیان در گرجستان به شمار می‌رود. بنا بر اعلام منابع رسمی، دولت اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۸۶ آتشگاه را جزو آثار شاخص ملی به ثبت رساند. سالها پس از فروپاشی شوروی و ایجاد کشورهای جدید در منطقه، در سال ۲۰۰۷ دولت گرجستان "آتشگاه" را در فهرست میراث فرهنگی کشور جای داده است.
در دوره پادشاهی شاپور یکم (۲۷۰-۲۴۰ میلادی) پادشاهی ایبریا (گرجستان شرقی) - بخشی از ایران شد. در کتیبه کعبه زرتشت در نقش رستم، نام سرزمین "ورژان" (ایبریا) به عنوان یکی از خراج پردازان به امپراتور ساسانی آمده است. ایبریا محل رقابت شدید ایران و روم (سپس بیزانس) برای حکمرانی بر آن بود. در سال ۲۹۸ میلادی نَرسه، امپراتور ساسانی از رومیان شکست خورد و با بسته شدن پیمان نامه نصیبین، دستکم شصت سال نفوذ سیاسی روم بر ایبریا برقرار شد. در این دوره پادشاه و بسیاری از بزرگان گرجستان مسیحی شدند.
در سال ۳۶۳ میلادی، ارتش ساسانی رومیان را در تیسفون شکست داد. بر پایه یکی از مواد پیمان نامه صلح، ایبریا به ساسانیان بازگردانده شد. در سده پنجم میلادی - به ویژه دوران حکمرانی یزدگرد دوم (۵۷-۴۳۸) - موبدان برای تبلیغ گسترده آیین زرتشتی - به عنوان دین رسمی امپراتوری - به ایبریا گسیل شدند. کِیت هیچینس در دانشنامه ایرانیکا می‌نویسد: "در پی فراخوان شاهنشاه، بسیاری از بزرگان گرجی زرتشتی شدند. اما با توجه به ریشه دار بودن مسیحیت در منطقه، روشن شد که تعهد چندانی به آیین تازه ندارند. تلاش برای زرتشتی کردن مردم عادی هم کمتر موفق بود."
حضور ساسانیان در منطقه با یورش مسلمانان به قفقاز در سده هفتم میلادی پایان یافت.
دیدگاه خوانندگان
۸۰
واقع بین ایرانی - هامبورگ، آلمان
ذر طول تاریخ بس از استقرار اسلام عزیز یعنی دین مهربانی و الفت اکثر کلیسا ها و یا اتشکده ها بمسجد تبدیل شدند. البته خدای تبارک و تعالی باین مکان مهاجرت فرمودند زیرا در اینگونه مکانها زبان انها را بهتر میفهمند. اما ما تا بامروز نتوانستیم منطقه یا اثاری که بنام مسجد نامیده میشود قوم کفار انها را مصادره نمایند . واقعا شما بگویید چرا یک مسجد تبدیل بکلیسا نمیشود. اما کلیسا یا اتشکده که از نظر مسلمانان نجس هم تلقی میشود این اقایان دیندار ها انرا بمسجد نبدیل مینمایند و با حدای تبارک و تعالی براز و نیاز می پردازند. وافعا کسی هست بمن بگوید علت این امر چه هست؟؟
سه شنبه ۱۱ تیر ۱۳۹۸ - ۰۷:۳۴
۸۰
واقع بین ایرانی - هامبورگ، آلمان
ذر طول تاریخ بس از استقرار اسلام عزیز یعنی دین مهربانی و الفت اکثر کلیسا ها و یا اتشکده ها بمسجد تبدیل شدند. البته خدای تبارک و تعالی باین مکان مهاجرت فرمودند زیرا در اینگونه مکانها زبان انها را بهتر میفهمند. اما ما تا بامروز نتوانستیم منطقه یا اثاری که بنام مسجد نامیده میشود قوم کفار انها را مصادره نمایند . واقعا شما بگویید چرا یک مسجد تبدیل بکلیسا نمیشود. اما کلیسا یا اتشکده که از نظر مسلمانان نجس هم تلقی میشود این اقایان دیندار ها انرا بمسجد نبدیل مینمایند و با حدای تبارک و تعالی براز و نیاز می پردازند. وافعا کسی هست بمن بگوید علت این امر چه هست؟؟
سه شنبه ۱۱ تیر ۱۳۹۸ - ۰۷:۳۴
۸۰
واقع بین ایرانی - هامبورگ، آلمان
ذر طول تاریخ بس از استقرار اسلام عزیز یعنی دین مهربانی و الفت اکثر کلیسا ها و یا اتشکده ها بمسجد تبدیل شدند. البته خدای تبارک و تعالی باین مکان مهاجرت فرمودند زیرا در اینگونه مکانها زبان انها را بهتر میفهمند. اما ما تا بامروز نتوانستیم منطقه یا اثاری که بنام مسجد نامیده میشود قوم کفار انها را مصادره نمایند . واقعا شما بگویید چرا یک مسجد تبدیل بکلیسا نمیشود. اما کلیسا یا اتشکده که از نظر مسلمانان نجس هم تلقی میشود این اقایان دیندار ها انرا بمسجد نبدیل مینمایند و با حدای تبارک و تعالی براز و نیاز می پردازند. وافعا کسی هست بمن بگوید علت این امر چه هست؟؟
سه شنبه ۱۱ تیر ۱۳۹۸ - ۰۷:۳۴
۸۰
واقع بین ایرانی - هامبورگ، آلمان
ذر طول تاریخ بس از استقرار اسلام عزیز یعنی دین مهربانی و الفت اکثر کلیسا ها و یا اتشکده ها بمسجد تبدیل شدند. البته خدای تبارک و تعالی باین مکان مهاجرت فرمودند زیرا در اینگونه مکانها زبان انها را بهتر میفهمند. اما ما تا بامروز نتوانستیم منطقه یا اثاری که بنام مسجد نامیده میشود قوم کفار انها را مصادره نمایند . واقعا شما بگویید چرا یک مسجد تبدیل بکلیسا نمیشود. اما کلیسا یا اتشکده که از نظر مسلمانان نجس هم تلقی میشود این اقایان دیندار ها انرا بمسجد نبدیل مینمایند و با حدای تبارک و تعالی براز و نیاز می پردازند. وافعا کسی هست بمن بگوید علت این امر چه هست؟؟
سه شنبه ۱۱ تیر ۱۳۹۸ - ۰۷:۳۴
۸۰
واقع بین ایرانی - هامبورگ، آلمان
ذر طول تاریخ بس از استقرار اسلام عزیز یعنی دین مهربانی و الفت اکثر کلیسا ها و یا اتشکده ها بمسجد تبدیل شدند. البته خدای تبارک و تعالی باین مکان مهاجرت فرمودند زیرا در اینگونه مکانها زبان انها را بهتر میفهمند. اما ما تا بامروز نتوانستیم منطقه یا اثاری که بنام مسجد نامیده میشود قوم کفار انها را مصادره نمایند . واقعا شما بگویید چرا یک مسجد تبدیل بکلیسا نمیشود. اما کلیسا یا اتشکده که از نظر مسلمانان نجس هم تلقی میشود این اقایان دیندار ها انرا بمسجد نبدیل مینمایند و با حدای تبارک و تعالی براز و نیاز می پردازند. وافعا کسی هست بمن بگوید علت این امر چه هست؟؟
سه شنبه ۱۱ تیر ۱۳۹۸ - ۰۷:۳۴