اجاره هواپیمای ایرفرانسی که خمینی را از پاریس به تهران آورد ، چه کسی پرداخت کرد؟

در چهلمین سالگرد ورود آیت‌الله خمینی در ۱۲ بهمن ۵۷ در توئیتر بسیاری از کاربران درباره «حاج کریم دستمالچی» نوشتند، فردی که بر اساس این توئیت‌ها، هواپیمای ایرفرانس حامل آیت‌الله خمینی را اجاره و بیمه کرد و قبلاً هم خانه آیت‌الله خمینی را در پاریس خریده بود. کریم دستمالچی که از اعضای جبهه ملی بود، در ۲۲ تیرماه ۱۳۶۰ به جرم‌هایی چون اغتشاش و کمک مالی به گروه‌های ضدانقلاب اعدام شد.
کریم دستمالچی (وسط) درباره این ماجرا، روایت‌های متعددی وجود دارد. سایت پارسینه، فروردین ۹۰ در گزارشی کوتاه نوشت که «علاء میرمحمدصادقی» پول را پرداخت کرده: «وقتی بختیار تهدید کرد فرودگاه‌ها را بسته و هر هواپیمایی را با موشک خواهد زد، ایرفرانس حاضر نشد هواپیمایی برای حضور امام در تهران اختصاص دهد. اصفهانی دست و دل‌باز [علامیرمحمد صادقی] وارد دفتر ایرفرانس در پاریس شد و با یک چک در جا که می‌گویند دو میلیون دلار بوده، هواپیما و مسافرانش را یکجا بیمه کرد.»​
علا میرمحمدصادقی علاءالدین میرمحمد صادقی ۱۴ خرداد ۹۴ در گفت‌وگویی که با باشگاه خبرنگاران جوان انجام داد گفته است:‌ «آن زمان من به آیت‌الله بهشتی گفته بودم که حاضرم تمام دارایی‌ها را بدهم تا هواپیمای امام خمینی در تهران بنشیند» و در پاسخ به خبرنگار که پرسیده «مبلغ چکی که شما برای بیمه کردن هواپیمایی امام کشیدید، چقدر بود»، خندیده و گفته: «افراد زیادی در مسیر انقلاب کارهای زیادی انجام دادند که این کار من در مقابل آنها، نمره‌اش کمی از صفر بالاتر بود.» عبارت «کار من» یعنی آقای میرمحمدصادقی می‌گوید او چک را کشیده و داده است و تأکید کرده که موضوع را به آیت‌الله خمینی نگفته‌اند: «این کار چیز مهمی نبود که بخواهیم ایشان را مطلع کنیم.»
 
این ادعا در حالی طرح شده است که اسدالله عسگراولادی، دیگر بازاری نزدیک به موتلفه که رابطه خوبی با میرمحمدصادقی هم ندارد، در گفتگویی که بهمن ۹۱ با سایت مشرق نیوز کرد گفته است: «مبلغ بیمه هواپیمای امام ۵۰۰ هزار دلار بود و توسط یک نفر انجام نشد، بلکه توسط گروهی از افراد بازارهای تهران، تبریز، مشهد و اصفهان انجام شد.»
آیت‌الله خمینی در حال خروج از هواپیما سایت پارسینه اما در بهمن ۹۴ روایت مشابه را درباره کریم دستمالچی نوشت و عکسی هم از او منتشر کرد. با این حال، اردشیر هوشی‌زادهِ، دوست نزدیک صادق قطب‌زاده نیز در گفت‌وگویی که ۲۵ دی‌ امسال منتشر شد گفته است روایت مربوط به کریم دستمالچی دروغ است: «دستمالچی اصلاً روحش خبر نداشت. آقای خمینی یا افرادی که در فرانسه با ایشان بودند، گفتند هر کس سوار هواپیما می‌شود، خودش پولش را بدهد. افرادی که سوار آن هواپیما شدند، پول هواپیما را دادند. حالا چطور من نمی‌دانم. از قرار صادق طباطبایی پول‌ها را جمع می‌کند. من بعداً از قطب‌زاده در این مورد سؤال کردم، گفت از تمام کسانی که سوار هواپیما شدند، پول پرواز گرفته شد. آقای خمینی حاضر نبود که فرانسوی‌ها یا یک شخص پول هواپیما را بپردازد.»
 
سایت انقلاب اسلامی در هجرت که توسط ابوالحسن بنی‌صدر اداره می‌شود، ۲۳ تیر ۹۱ در گزارشی درباره اعدام دستمالچی نوشت که او «برای آقای خمینی در حومه پاریس (ورسای) خانه خرید» ولی به ماجرای اجاره و بیمه هواپیما اشاره نکرده است.
 
روایت سوم را اما کریستیان بورگه، وکیل فرانسوی که رفیق صادق قطب‌زاده بوده، می‌گوید. او بهمن ۹۶ در گفت‌وگویی که نشریه لیبراسیون منتشر کرده، می‌گوید: «قطب‌زاده توانست با ایرفرانس برای اجاره یک هواپیما تماس بگیرد. او شروع به جمع‌آوری پول کرد و یک روز با کیسه پر از بلیت آمد.» به روایت این وکیل، ایرانی‌های زیادی «می‌خواستند افتخار بازگشت با امام را داشته باشند و حاضر بودند پول زیادی برای آن بپردازند. در یک چشم به هم زدن اجاره هواپیما انجام شد.»
صادق قطب‌زاده در یک کنفرانس خبری در تهران کارول جروم، دوست‌دختر صادق قطب‌زاده نیز در کتاب «مرد در آینه» که درباره زندگی قطب‌زاده نوشته، مشابه چنین روایتی را بازگو کرده است. صادق قطب‌زاده که به نظر می‌رسد چهره محوری ماجرا باشد روز پنج‌شنبه ۱۲بهمن ۵۷ با روزنامه آیندگان درباره اجاره شدن هواپیمای ایرفرانس گفتگو کرده است: «دیروز [۱۱بهمن] ترتیبات با ایرفرانس داده شد.»
 
اردشیر هوشی‌زاده درباره اجاره هواپیما گفته است: «آقای [عباس] امیرانتظام به همراه آقای صباغیان رفتند و هواپیما را اجاره کردند.» به گفته او هواپیما در تهران از دفتر شرکت ایرفرانس اجاره شده است. این روایت در کتاب کارول جروم هم آمده است: «در تهران، نمایندگان نهضت آزادی ایران با مدیران ایر فرانس در خیابان شاه‌رضا دیدار کردند و قراری با هم گذاشتند.» دفتر عباس امیرانتظام که بعداً مصادره شد، طبقه بالای دفتر ایرفرانس در تهران بوده است. به نوشته کارول جروم، نمایندگان نهضت آزادی «از منابع مالی فراوانی که در دستان روحانیون ریخته شده بود و همین طور از ستاد خودشان، هزینه را به خط هوایی پرداخت کردند. بقیه کار را به صادق در پاریس واگذاشتند.»
صادق قطب‌زاده در نشستی خبری در تهران بنا بر روایت دوست‌دختر صادق قطب‌زاده، با وخیم‌تر شدن اوضاع سیاسی، مدیران ایرفرانس درخواست دریافت ۵۰۰ هزار فرانک معادل ۱۰۰ هزار دلار می‌کنند. مقام‌های وزارت خارجه فرانسه در این مرحله قصد همکاری و تضمین پرداخت پول را داشته‌اند ولی ایرفرانس پول را نقد می‌خواست: «صادق با عجله رفت و چند ساعت بعد با یک کیسه پلاستیک سنگین و براق برگشت... درون کیسه ۵۰۰ هزار فرانک درخواست خط هوایی بود. صادق چرخ‌های شبکه مالی مخالفین ایرانی را به حرکت انداخته بود و تماس‌هایی با همسنگران در آلمان آغاز کار بود. آنها با بانک‌هایی در زوریخ و هامبورگ تماس گرفتند که حساب‌های مخالفین را داشتند و ترتیب پرداخت نقدی از طریق شعبه‌هایشان در پاریس به صادق را دادند.» او نوشته که صادق قطب‌زاده ابتدا چک به ایرفرانس داده و بعد هم پول را به بانکی واریز کرده که چک از آن برداشت می‌شد. کارول جروم همچنین نوشته که مبلغی که برای بلیت پرداخته، ۲۴۰۰ فرانک بوده است.
 
ابراهیم یزدی که از جمله همراهان خمینی در آن پرواز بود، در گفت‌وگویی که فروردین ۷۸ در مجله «ایران فردا» منتشر شده، می‌گوید: «بازاریانی که در پاریس بودند، جمعاً ۴۰۰ هزار تومان پول [حدود ۶۰هزار دلار] دادند و یک هواپیمای ایرفرانس دربست کرایه شد.»
 
یک گزارش ‌دیگر از ماجرا را اما روزنامه واشینگتن‌پست در روز پنجم بهمن ۱۳۵۷ منتشر کرده است. در این گزارش آمده که هزینه چارتر این پرواز ۱۷۵ هزار دلار است که با توجه به نرخ برابری دلار ۱۲۲۵۰۰۰ تومان می‌شده است. در این گزارش همچنین آمده که هزینه سفر خبرنگاران ۵۰۰ یا ۶۰۰ دلار اعلام شده است. صادق قطب‌زاده به روزنامه واشینگتن‌پست گفته که حامیان آیت‌الله خمینی در ایران در پرداخت پول هواپیما مشارکت می‌کنند. رسول صدرعاملی، خبرنگاری که در آن پرواز حاضر بوده نیز خرداد ۹۳ در گفت‌وگو با خبرگزاری ایسنا گفته است: «به دلیل نامعلوم بودن پرواز، همه ما [خبرنگاران]، هزینه بلیت رفت و برگشت را پرداخته بودیم.»
 
حبیب‌الله عسگراولادی نیز در گفت‌وگویی که پس از مرگ او، در تاریخ پنجم آبان ۹۳ در سایت مشرق‌نیوز منتشر شده، به نقش صادق قطب‌زاده اشاره کرده است: «مسئول گرفتن هواپیما آقای قطب‌زاده بود. او رفت و از ایرفرانس سه هواپیما اجاره کرد. شهید عراقی آمد و به من گفت: خبر داری چه شده؟ قطب زاده رفته و سه هواپیما کرایه کرده ولی امام گفته‌اند یکی بس است.»
نمایی دیگر از هواپیمای ایرفرانس به هنگام خروج آیت‌الله خمینی بدین ترتیب با تکیه بر اشتراکات روایت‌ها، مشخص است که صادق قطب‌زاده نقش محوری را در اجاره کردن هواپیما و جمع آوری پول داشته، ادعای افرادی مثل میرمحمدصادقی درست نیست و مبلغ اجاره و بیمه هم دو میلیون دلار نبوده است.
 
با این حال ابراهیم یزدی در گفتگوی خود با ماهنامه ایران فردا تاکید کرده که این پول را بازاریان ملی-مذهبی دادند و برخی از آنها مورد جفای انقلاب قرار گرفتند.
 
او به طور مشخص به کریم دستمالچی اشاره نکرده ولی با تکیه بر این اشاره، می‌توان احتمال داد کریم دستمالچی در تامین بخشی از هزینه اجاره این پرواز که بین ۶۰ تا ۱۷۵هزار دلار ذکر شده، مشارکت داشته است ولی این روایت که او هزینه کامل اجاره و بیمه هواپیما را داده باشد، درست به نظر نمی‌رسد.