اسناد ترور کندی؛ هراس سیا و اف‌بی‌آی، نگرانی ک‌گ‌ب

آخرین دسته از مدارک مربوط به ترور جان.اف.کندی، سی و پنجمین رئیس جمهور ایالات متحده، بنابر قانونی که در سال ۱۹۹۲ به تصویب رسیده بود، به جز بخش کوچکی از آن، شامگاه روز گذشته علنی و در دسترس عموم قرار گرفت.

تنها کسی که می‌توانست مانع از انتشار این مدارک شود رئیس‌جمهور آمریکا بود که باید با امضای حکمی به استناد مسایل امنیت ملی، ملاحظات دستگاه‌های اطلاعاتی و یا خدشه‌دار شدن روابط خارجی، انتشار این مدارک را به تعویق می‌انداخت؛ کاری که دونالد ترامپ مدعی است راضی به آن نبوده اما در لحظات آخر حریف سیا و اف‌بی‌آی نشده و این دو نهاد امنیتی و اطلاعاتی توانسته‌اند حدود ۲۰۰ سند دیگر مربوط به این ترور را دست کم برای ۶ ماه دیگر محرمانه نگه دارند.

هم‌زمان تاریخ‌نویسان و محققان اسناد دولتی در چند روز گذشته نظریه‌های متعددی را درباره تاثیر این اسناد بر روشن شدن زوایای ترور کندی مطرح کردند و در ۲۴ ساعت گذشته هم بعضی از آنها به کمک قهوه تلخ، خود را بیدار و هوشیار نگه داشتند تا بلکه هر چه زودتر از میان ده‌ها هزار صفحه اسناد که بعضی از آنها کدنویسی هم شده، اطلاعات جدیدی استخراج کنند.
بمبی منفجر نشده اما چند ترکش پیدا شده!
اسنادی که مرکز ملی آرشیو آمریکا روز پنجشنبه به یک باره منتشر کرد حاوی ۲۸۰۰ پوشه از مستنداتی است که تا کنون هرگز علنی نشده بود. همچنین حدود ۳۰ هزار سند که پیش‌تر با حذف قسمت‌هایی از آنها منتشر شده بود، اکنون به طور کامل در اختیار همگان قرار گرفت؛ در مجموع دهها هزار صفحه از اسناد تاریخی که مرور و مطابقت آنها به نحوی که "با عقل جور در بیایند" روزها و شاید ماه‌ها زمان خواهد برد.
با وجود این، صبح جمعه، آنها که تمام شب را چشم به صفحه کامپیوتر دوخته بودند، توانستند چند نکته جدید و قابل توجه را برای رسانه‌ها ارسال کنند.
این یادداشت رئیس وقت اف‌بی‌آی جی. ادگار هوور است که تاریخ ۲۴ نوامبر ۱۹۶۳ یعنی روزی که لی هاروی اسوالد ترور شد را بر خود دارد
این یادداشت رئیس وقت اف‌بی‌آی جی. ادگار هوور است که تاریخ ۲۴ نوامبر ۱۹۶۳ یعنی روزی که لی هاروی اسوالد ترور شد را بر خود دارداف‌بی‌آی از خطر ترور لی هاروی اسوالد خبر داشت
پلیس فدرال آمریکا، اف‌بی‌آی، در یادداشتی به پلیس شهر دالاس هشدار داده بود که خطر ترور لی هاوری اسوالد، متهم اصلی ترور جان اف کندی، بسیار جدی است.
جی.ادگار هوور، رئیس وقت اف‌بی‌آی در این یاداشت آورده: "چیز دیگری درباره اسوالد باقی نمی‌ماند به غیر از این که او مرده. دیشب ما (اف‌بی‌آی) تلفنی دریافت کردیم که یک نفر به دفتر ما در دالاس زنگ زده بود و در کمال آرامش گفته بود که او عضو کمیته‌ایست که مصمم شده اسوالد را به قتل برساند. ما هم به رئیس پلیس (دالاس) خبر دادیم و او به ما اطمینان داد که از اسوالد به خوبی حفاظت خواهد شد. امروز صبح دوباره به رئیس پلیس زنگ زدیم و هشدار دادیم که قضیه کشتن اسوالد جدی است و او هم دوباره تاکید کرد که تور حفاظتی خوبی برای او تدارک دیده شده است. هر چند، حالا معلوم شد که چنین نبوده است."
موضوع قتل لی هاروی اسوالد، که کمتر از ۴۸ ساعت بعد از ترور جان اف کندی و به دست جک روبی کاباره‌دار روی داد، یکی از اصلی‌ترین گره‌های معمای ترور کندی است.

این که چه طور جک روبی در مقابل چشم خبرنگاران و در پارکینگ مقر فرماندهی پلیس دالاس می‌تواند به راحتی جلو برود و هفت تیرش را به سوی قلب اسوالد نشانه برود، برای بسیاری یک دلیل مستحکم برای باور کردن فرضیه توطئه و از قبل برنامه‌ریزی شده بودن ترور جان اف. کندی است.

 

چهار سال پیش و هم‌زمان با پنجاهمین سالگرد ترور جان اف. کندی به شهر مانتین اسپرینگ در حومه دنور ایالت کلورادو رفتم تا با باب جکسون، عکاس برنده جایزه پولیتزر، که عکس معروف لحظه ترور لی هاوری اسوالد را گرفته، دیدار کنم.
او می‌گوید ابتدا قرار نبود برای انتقال اسوالد از اداره پلیس، او را به زیر زمین و پارکینگ بیاورند. اما بزرگی خبر ترور جان اف. کندی و فشار افکار عمومی و رسانه‌ها برای دیدن "قاتل" او، در لحظات آخر رئیس پلیس و تیم حفاظت را وادار کرد که به خبرنگاران بگویند می‌توانند از لحظه انتقال اسوالد به خودرو اسکورت تصویربرداری کنند.

مقام‌های پلیس دالاس هم می‌گویند این ازدحام دوربین‌ها و فلاش‌های پی در پی آنها و هجوم خبرنگاران به سوی اسوالد در یک لحظه همه برنامه‌های تیم حفاظت را تحت شعاع قرار داده و ماموران که خود را در میان سیلی از نور فلاش و خبرنگاران پیدا کردند، نتوانسته‌اند جلوی جک روبی را بگیرند و شاید هم تا آخرین لحظه که او تپانچه را بیرون کشید و شلیک کرد، متوجه او نشده بودند.

گفتگو با عکاس برنده جایزه پولیتزر که در صحنه ترور کندی حاضر بود
هراس روسیه از ترور کندی و عواقب پس از آن
گره مهم دیگر در پرونده ترور جان اف. کندی، ماجرای ارتباط لی هاروی اسوالد با سرویس جاسوسی اتحاد جماهیر شوروی، ک‌گ‌ب و یا سازمان ضدجاسوسی کوبا است.

لی هاروی اسوالد که خود را یک مارکسیست می‌خواند در سال ۱۹۵۹ به مسکو سفر کرده بود و چند سالی آنجا زندگی کرده بود، به دنبال کسب تابعیت شوروی یا کوبا بود.

مهم‌تر از این آن که او تنها چند هفته پیش از ترور جان اف. کندی در سفری شش روزه به مکزیکوسیتی رفته بود.

سفری اسرار‌آمیز که جفرسون مورلی، گزارش‌گر سابق روزنامه واشگتن پست که سال‌هاست درباره ترور کندی تحقیق می‌کند، می‌گوید بی‌صبرانه منتظر است تا در لابه‌لای اسناد تازه جزئیاتی درباره مدارک سازمان سیا از جزئیات این سفر پیدا کند.

جفرسون مورلی پیش از انتشار اسناد جدید به نشریه "این هوملند سکیوریتی" گفته بود: "آنچه این مدارک می‌تواند به ما بگوید این است که چه طور مقام‌های ارشد سیا در آن ایام به وظیفه خودشان عمل نکرده‌اند… این که دفتر سیا در مکزیکوسیتی چه اطلاعات، شنود و عکس‌هایی درباره دیدارهای لی هاروی اسوالد در مکزیکوسیتی داشته است."

هنوز معلوم نیست که در میان اسناد منتشر شده سیا که بعضی از آنها کدگذاری شده، اطلاعاتی در این باره موجود است و یا بخشی از این اطلاعات در میان آن ۲۰۰ پوشه که سازمان سیا موفق شد دیروز در آخرین لحظات جلوی علنی شدن آنها را بگیرد قرار دارد. با وجود این، تا عصر روز جمعه، محققان توانستد چند برگه مرتبط با این قضیه را شناسایی کنند.

 

در یکی از این اسناد حدود یک هفته بعد از ترور جان اف. کندی کرملین اظهار نگرانی کرده که در غیاب کندی صلح‌طلب، بعید نیست که یک ژنرال سرخود آمریکایی حمله‌ای اتمی به مسکو را عملی کند.
در سند دیگری تایید شده که لی هاروی اسوالد در خلال سفر شش روزه به مکزیکو سیتی با یک مامور ک‌گ‌ب در محل سفارت روسیه دیدار کرده بوده است، ماموری که اکنون این سند نشان می‌دهد در بخش "خرابکاری و ترور" ک‌گ‌ب کار می‌کرده است.
لی هاوری اسوالد هیچ‌گاه رسما اتهام ترور جان اف کندی را نپذیرفتمراجعه اسوالد به سفارت‌های شوروی سابق و کوبا در مکزیکوسیتی خبر تازه‌ای نیست. علاوه بر این، پیش‌تر محققان مدعی شده بودند که اسوالد در جریان این سفر علنا از قصد خود برای ترور کندی سخن گفته بوده است.

نکته مهمی که هنوز سندی در حمایت از آن پیدا نشده و یا علنی نشده این است که آیا سازمان سیا از نقشه اسوالد برای ترور کندی خبر داشته؟ و دیگر این که اگر سیا از جزئیات سفر و نیت اسوالد خبر داشته چرا آنها را در اختیار کمیته وارن قرار نداده است.

آن طور که منتقدان می‌گویند، سازمان سیا از بیم آن که جزئیات فعالیتش در مکزیکوسیتی علنی شود، از تحویل مدارک و مستندات سفر اسلوالد به کمیته وارن خودداری کرده بود.

در آن ایام، مکزیک حامی انقلاب کوبا و فیدل کاسترو بود و سازمان سیا فعالیت گسترده‌ای در این کشور داشت که به نوعی پایگاه رفت و آمد و دیدار آمریکاییان حامی کمونیسم با ماموران شوروی سابق و نهادهای اطلاعاتی کوبا بود.
مسکو معتقد است ترور کندی کار یک نفر نبوده
در سند دیگری که از مکاتبات مقام‌های شوروی سابق در میان اسناد ترور جان اف. کندی به چشم می‌خورد حمایت کرملین از این فرضیه است که "ترور کندی کار یک نفر نبوده" است.

در این سند کارشناسان امنیتی و اطلاعاتی اتحاد جماهیر شوروی آن زمان نتیجه گرفته‌اند که "این ترور به دقت برنامه‌ریزی شده بوده و چندین نفر در اجرای آن نقش داشته‌اند".

بخش مهمی از این مدارک مربوط به گزارش کمیته رسمی تحقیق و تفحص از ترور جان اف. کندی است که چند روز پس از مرگ او، به دستور لیندن جانسون، معاون رئیس‌جمهور که ساعتی پس از ترور کندی رسما جایگزین او شد، به ریاست قاضی ارشد وقت آمریکا، ارل وارن تشکیل شد و در محافل عمومی به کمیته وارن شهرت یافت.

این کمیته که در ۲۹ نوامبر ۱۹۶۳ (یک هفته بعد از ترور کندی) تشکیل شده بود حدود ۱۰ ماه بعد، یعنی در ۲۴ سپتامبر ۱۹۶۴ گزارش ۸۸۹ صفحه‌ای خود را به همراه حدود ۳۰ هزار صفحه ضمایم به لیندن جانسون، معاون کندی که پس از مرگ او رسما به عنوان رئیس جمهور سوگند خورده بود، تحویل داد.
در این گزارش که هنوز پس از ۵۳ سال مورد انتقاد وسیع مورخان و علاقه‌مندان به تحقیق درباره ترور کندی است، هفت عضو سرشناس این کمیته نتیجه گرفته‌اند که لی هاروی اسوالد به تنهایی برای ترور کندی اقدام کرده است.
در کنار ارل وارن، قاضی ارشد ایالات متحده که ریاست این کمیته را بر عهده داشت، کسانی چون جرالد فورد، که یک دهه بعد به عنوان سی و هشتمین رئیس جمهور آمریکا سوگند خورد هم عضو این کمیته تحقیق و تفحص بودند.

اعضای کمیته وارن در سپتامبر ۱۹۶۴ گزارش خود را به لیندن جانسون (وسط راست) دادند؛ در پشت قاضی ارل وارن (وسط چپ) جرالد فورد ایستاد ه که یک دهه بعد سی و هشتمین رئیس‌جمهور آمریکا شدحق اعضای کمیته وارن در سپتامبر ۱۹۶۴ گزارش خود را به لیندن جانسون (وسط راست) دادند؛ در پشت قاضی ارل وارن (وسط چپ) جرالد فورد ایستاد ه که یک دهه بعد سی و هشتمین رئیس‌جمهور آمریکا شدرئیس جمهور شماره ۳۶ 'یک کوکلاکس‌کلان بود'
شاید هم حضور جرالد فورد و نقش لیندون جانسون در تشکیل کمیته وارن، ریشه اصلی کشیده شدن پای این دو رئیس جمهور به نظریه‌های پشت ترور جان اف. کندی بود.

اکنون در یکی از اسناد جدید پلیس فدرال آمریکا، اف بی آی، در گزارشی که سندی در حمایت از آن منتشر نشده آورده لیندن جانسون، که تنها حدود دو ساعت بعد از مرگ جان اف. کندی، در مقام معاون او، رسما به جای او نشست و در حضور ژاکلین کندی سوگند ریاست جمهوری ادا کرد، یک کوکلاکس‌کلان بوده است.

یک از خبرچین‌های اف‌بی‌آی مدعی شده بوده که زیرشاخه کوکلاکس‌کلان‌ها در ایالت تگزاس مدارکی در دست دارد که ثابت می‌کند لیندن جانسون، عضو این گروه بوده است.

اگر چه در اسناد تازه منتشر شده مدرکی در حمایت از این گزارش منتشر نشده اما باید منتظر بود که به زودی تئوری‌های جدید به نقش مقام‌های سابق آمریکا در ترور جان اف کندی بپردازند.
ضارب تنها و قاتل ضارب هم تنها بود
در برابر کسانی که با لحظه شماری برای انتشار باقی مانده اسناد ترور کندی، از کشف واقعیت و تحسین شفاف‌سازی دولتی سخن می‌گفتند، کسانی هم هستند که می‌گویند انتشار این یک درصد باقی مانده از مدارک مرتبط با ترور جان اف. کندی احتمالا تغییری "در آنچه می‌دانیم" به وجود نخواهد داد.

کنث ران، مقاله نویس و محقق آمریکایی که تلاش دارد با انتشار مدارک آکادمی‌پسند درباره ترور جان اف. کندی، به کشف حقیقت و تمایز آن از نظریه‌های توطئه‌گرا کمک کند، قاطعانه می‌گوید: "همه این قصه‌ها درباره نقش مافیا، نقشه سیا، فیدل کاسترو و جاسوسان کوبایی و غیره را فراموش کنید. جان اف. کندی را لی هاروی اسوالد به تنهایی کشت.ختم کلام."

"ما آمریکایی‌ها علاقه وافری به سرگرم کردن خودمان با قصه‌ها و فرضیه‌های توطئه پیرامون ترور کندی داریم. اما مدارک و مستندات نشان می‌دهد که اسوالد، به تنهایی ترور کندی را ترتیب داد و دو روز بعد هم جک روبی، به تنهایی تصمیم گرفت که اسوالد را بکشد. همین."
این دقیقا همان نتیجه‌ای است که در ابتدای گزارش کمیته وارن آمده است.

با وجود این، آخرین نظرسنجی موسسه گالوپ در این باره نشان می دهد که هنوز تنها حدود ۳۰ درصد از مردم آمریکا باور دارند که ترور کندی کار لی هاروی اسوالد بوده است.
'اذهان عمومی اقناع نشده' همان نگرانی است که ۵۴ سال پیش هم رئیس وقت اف‌بی‌آی به آن اشاره کرده بود. در یکی از اسناد جدید منتشر شده که می‌تواند جالب‌توجه‌ترین آنها هم تلقی شود جی ادگار هوور، رئیس وقت اف‌بی‌آی اذعان می‌کند که با مرگ لی هاروی اسوالد، دیگر نمی‌توان اذهان عمومی را متقاعد کرد که این سوءقصد کار اسوالد بوده است.
مشکل‎‌گشا یا گره‌افکن؟
در حالی که کاخ‌سفید انتشار این اسناد را "شفاف سازی" و احترام به "حق دانستن" همگان از "واقعیت‌های پیرامون ترور کندی" ارزیابی می‌کند، بسیاری از پژوهشگران چون لری ساباتو، محقق تاریخ سیاسی در دانشگاه ویرجینیا، می‌گویند که این اسناد احتمالا بیش از آن که به کشف حقیقت کمک کند به بسط و خلق نظریه‌های جدید توطئه خواهد انجامید؛ چرا که اولا، بررسی چند هزار صفحه و مطابقت دادن اطلاعات آنها با چندین هزار صفحه مدارکی که پیش‌تر منتشر شده، کاری زمان‌بر است و معمولا آنچه به سرعت تیتر اخبار و محافل عمومی می‌شود، فرضیات بدون پشتوانه قوی و اکثرا در حمایت از همان قصه‌های قبلی است که "تمایلی عجیب به خیانت‌آمیز دانستن رویدادها و نسبت دادن آنها به دست‌های خارجی دارند".
فراتر از ترور کندی
انتشار جزئیات سفر ضارب کندی به مکزیک و ارتباط او با مسکو می‌تواند خیلی زود افکار عمومی را یک‌ بار دیگر متوجه حواشی ترور این رئیس جمهور محبوب آمریکاییان کند، اما در حاشیه انتشار آخرین بخش از این اسناد، کسانی چون جفرسون مورلی، به دنبال اسناد دیگری می‌گردند که می‌تواند فراتر از مرزهای آمریکا برای همه مردم جهان مهم باشد.

آقای مورلی می‌گوید که او بی‌صبرانه منتشر انتشار جزئیات جلسه استماع جیمز انگلتون، رئیس معروف بخش ضداطلاعات سیا در کنگره آمریکا در سال ۱۹۷۵ است تا کتاب خود درباره یکی دیگر از روسای "افسانه‌ای" سازمان سیا را تکمیل کند.

آقای انگلتون که در حد فاصل سال‌های ۱۹۵۴ تا ۱۹۷۵ یکی از مقام‌های اصلی سیا بود در آن جلسه استماع، به سئوالات نمایندگان کنگره آمریکا پیرامون اتهام "جرایم منتسب به مأموران اطلاعاتی و سوء استفاده آنها از موقعیت‌شان" در جاسوسی از مردم آمریکا و ترور رهبران خارجی پاسخ داده بود.

انتشار مدارک مرتبط با این استماع تحت سوگند می‌تواند علاوه بر آشکار کردن بخش‌هایی از چگونگی ترور کندی، به روشن شدن عملیات‌های دیگری که سازمان سیا در دیگر نقاط جهان انجام می‌داد کمک کند.
جزئیات این جلسه استماع در حضور کمیته‌ای متشکل از سناتورهای آمریکایی تحت ریاست فرانک چرچ که منجر شد این گروه در سال ۱۹۷۵ به کمیته چرچ شهرت یابد، می تواند اطلاعات جدیدی درباره برخی از وقایعی که در آن سال‌ها در داخل و خارج آمریکا روی داد کمک کند:
کودتای ۲۸ مرداد در ایران (سرنگونی محمد مصدق، نخست وزیر منتخب مردم ایران - اوت ۱۹۵۳)
ترور پاتریس لومومبا (نخست وزیر منتخب مردم کنگو - ژانویه ۱۹۶۱)
ترور جان اف کندی (رئیس جمهور محبوب آمریکا - نوامبر ۱۹۶۳)
ترور مالکوم ایکس (از رهبران جنبش مدنی سیاهان آمریکا - فوریه ۱۹۶۵)
قتل چه گوارا (از رهبران انقلاب کوبا - اکتبر ۱۹۶۷)
ترور دکتر مارتین لوتر کینگ (رهبر جنبش مدنی سیاهان آمریکا - آوریل ۱۹۶۸)

به اینها اضافه کنید چندین نقشه ترور ناموفق برای کشتن فیدل کاسترو، رهبر انقلاب کوبا که به استناد گفته‌های ریچارد هلمز، رئیس سازمان اطلاعات مرکزی در دوره جان اف کندی، سیا دستور اکیدی برای کشتن او داشت و بنابر ادعای فابین اسکالانته، رئیس بازنشسته سرویس ضدجاسوسی کوبا، سیا در دوران رئیس‌جمهوری کندی دست کم ۴۲ بار برای ترور فیدل کاسترو اقدام کرده بود.

این‌ها احتمالا همان بخش از مدارک محرمانه باقی مانده در آرشیو ملی آمریکاست که کسانی چون فیلیپ شنون، مؤلف کتاب "تاریخ سری ترور کندی" و جفرسون مورلی، که اکنون مشغول نوشتن کتابی درباره رئیس وقت دفتر سیا در مکزیکو‌سیتی است تقریبا یقین داشتند که اف‌بی‌آی و سازمان سیا برای جلوگیری از انتشار آن تلاش خواهند کرد.

۸۸ درصد از مدارک مربوط به ترور جان اف. کندی در دهه ۹۰ میلادی و پس از تصویب قانونی درباره حق دسترسی عمومی به آنها منتشر شده بود و ۱۱ درصد مابقی هم با حذف بخش‌هایی که نهادهای امنیتی و اطلاعاتی آنها را سیاه کرده بودند، طی سال‌های گذشته علنی شده بود. بنابر این آنچه دیروز بیرون آمده حدود یک درصد باقی مانده بود که سیا و اف‌بی‌آی در لحظه آخر توانستند جلوی انتشار "شاه بیت" آنها را هم دست کم برای ۱۸۰ روز دیگر بگیرند و شاید بتوان گفت که نتیجه آن شد که از تاج رونمایی شد اما از الماس روی پیشانی آن خبری نبود.