دهکده‌های مقاومت بسیج / نوع تازه‌ای از گردشگری؟

محمدرضا نقدی رئیس سازمان بسیج سه‌شنبه ۲۸ اردیبهشت از آغاز فعالیت رسمی بسیج و سپاه پاسداران در عرصه صنعت گردشگری خبر داد و گفت: «دهکده‌های مقاومت بسیج در استان‌های مختلف ایران به‌زودی افتتاح می‌شوند». این مقام مسئول همچنین هدف از ایجاد این دهکده‌ها را عرضه نوع خاصی از خدمات گردشگری یعنی «گردشگری تعالی‌بخش» خوانده و اعلام کرد: «این دهکده‌های مرکزی برای تفریحات انقلابی خواهد بود». او تعریفی برای مفهوم «تفریحات انقلابی» ارائه نکرد و مصادیق آن را هم بی‌نام و نشان رها کرد. او اما می‌افزود: «در این دهکده‌های توریستی علاوه بر برنامه‌های تفریحی باید غنای بصیرتی و روح شجاعت و جهاد افراد افزایش یابد و تقویت شود». در حالی که هنوز برنامه ششم توسعه به تصویب مجلس نرسیده این مقام شبه‌نظامی می‌گوید فعال شدن این نهاد در عرصه گردشگری در چارچوب اهداف برنامه ششم توسعه است. او می‌گوید: «ساخت محل اردویی راهیان نور شهرستانی در همه شهرستان‌ها یکی از برنامه‌های توسعه گردشگری است». نقدی همچنین می‌گوید: «همه شهرستان‌ها باید تا ۲ یا ۳ سال آینده این محل را ایجاد کنند و مسئولان باید تلاش کنند که از این برنامه عقب نمانند».
 
زائران ۷۰ میلیونی راهیان نور
 
در راستای ایجاد دهکده‌های توریستی، نقدی امیدوار است تا «تعداد زائران راهیان نور به ۷۰ میلیون نفر تا پایان برنامه ششم توسعه» برسد. توصیه این مقام حکومتی این است که:«برای توسعه گردشگری تعالی‌بخش، توجه و اهتمام به ترغیب مردم به اینکه مقصد و هدف گردشگری خود را نقاط تعالی‌بخش مثل زیارت حرم امام رضا (ع) و زیارتگاه‌ها انتخاب کنند، باید در دستور کار قرار گیرد». البته این خواسته رئیس سازمان بسیج حکومتی دارای طرفدارانی در میان برخی مدیران دولتی نیز هست. مثلاً مرتضی رحمانی موحد معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران چندی پیشاز امضاء تفاهم‌نامه این سازمان با بسیج خبر داده بود. هدف از این توافق‌نامه «استفاده از ظرفیت‌های بسیج در صنعت گردشگری» است. بنا به گفته این مقام دولتی:«اعتلای هویت مذهبی و ملی جهت تحقق گردشگری قرآنی، ترویج فرهنگ سفر، آموزش و پژوهش در راستای تقویت بنیان‌های فرهنگی برای نیل به گردشگری تعالی‌بخش و قرآنی و در نهایت اشاعه فرهنگ دفاع مقدس در مناطق هدف گردشگری». البته چنین طرح‌های برای نیل به آنچه «اقتصاد مقاومتی» خوانده می‌شود تازگی ندارد.
 
مرغ داری در خانه به مثابه راهکار تحقق اقتصاد مقاومتی
پیش از این هم سازمان بسیج سازمان بسیج برای تحقق طرح «اقتصاد مقاومتی» ۱۰۰ هزار جوجه زنده بین مردم خوزستان توزیع کرده و همچنین آمادگی خود را برای واگذاری دستگاه‌های جوجه‌کشی اقساطی به علاقمندان اعلان کرده بود. در همین راستا مجید خراسانی٬ رئیس بسیج سازندگی اعلان کرده بود این نهاد: «قصد دارد به هر خانواده در شهرستان‌ها و روستاها که توانایی نگهداری مرغ را دارند ۱۰ قطعه مرغ بدهد». از منظر اقتصادی چنین اقدامی یعنی بازگشت به تولید کوچک اقتصاد سنتی که به شکل تاریخی کارآمدی خود را از دست داده و جای خود را به تولید انبوه و رقابتی مؤسسات مدرن داده است که در بازارهای بین‌المللی فعال هستند. علاوه بر اقدامات فوق و پرورش مرغ رئیس سازمان بسیج همچنین خواسته بود تا مردم با ساخت عروسک و تولید فرش در خانه‌هایشان به اقتصاد مقاومتی کمک کنند. رئیس سازمان بسیج نمی‌گوید که چنین طرح‌هایی در کدام جوامع تجربه‌شده و آیا تجربه جوامع موفق بوده است. این گفته‌ها زمانی مطرح می‌شود که بسیاری از اقتصاددان‌ها -حتی اقتصاددان‌های دولت- از ضرورت فعال شدن بخش خصوصی و کاهش حجم فعالیت نهادهای نظامی و شبه‌نظامی در اقتصاد ایران را توصیه می‌کنند. اگر دلایل تجربی و نظری اقداماتی از این دست را توصیه نمی‌کند، باید پرسید که کدام دلایل در پس طرح فعال شدن بسیج در عرصه گردشگری است.
 
دلایل بسیاری وجود دارد مبنی بر اینکه چنین اقداماتی از منظر اقتصادی بی‌معنا، و حتی مخرب است، بنابراین دلایل چنین مانورهای را در کشمکش سیاسی میان جناح‌ها جستگو کرد. در چارچوب آنچه « اقتصاد مقاومتی» خوانده می‌شود سپاه و بسیج خود را پدر خوانده همه شئون جامعه ایران و از جمله اقتصاد آن می‌دانند، بنابراین طبیعی است که در مقابل سیاست درهای باز دولت و دعوت مقامات آن برای فعالیت بنگاه‌های بین‌المللی، سپاه و بسیج تلاش کنند که گردشگران گذاران را ترسانده و ایجاد رعب مانع حضور آنها در ایران شوند. طرح «دهکده‌های مقاومت بسیج» را هم می‌بایست در چارچوب همین راهبرد کلی سپاه و بسیج تفسیر کرد و آن را به‌مثابه پاتکی برای اقدامات دولت مبنی بر گشایش اقتصاد ایران به جهان محسوب کرد. چندی پیش رئیس سازمان بسیج گفته بود:«دشمن دست و پا می‌زند که نسل آینده ایران افرادی فاسد باشند و تلاش می‌کند در این مسیر تفرجگاه‌ها و نقاط گردشگری را به فساد بکشاند اما برنامه بسیج این است که محیط تفریح، تعالی‌بخش باشد، نه محل فساد». مصداق فساد بنا به برداشت مسئولان بسیح شامل همه اموری است که با سبک زندگی توصیه از سوی روحانیت -که عمدتاً در رساله‌های عملیه مطرح است -سازگاری نداشته و غربی خوانده می‌شود. در همین راستاست که چندی پیش نصرالله پژمان‌فر٬ نماینده مجلس نهم از طرحی خبر داد که بر پایه آن طرح وزارت امور خارجه و سازمان میراث فرهنگی ملزم به آموزش احکام اسلامی به توریست‌های خارجی قبل از ورود به ایران کرده است و گردشگران خارجی در چارچوب آن امر به معروف خواهند شد. پرسش اینجاست که آیا گردشگر خارجی حاضر است پیش از مسافرت به ایران در معرض «آموزش اسلامی» قرار گیرد، و خود را برای پذیرش امر به معروف و نهی از منکر آماده کند؟