خودکشی جمعی سه خواهر تهرانی چه معنایی دارد؟

مجید محمدی ( جامعه شناس)
در تاریخ ۱۲ اسفند ۱۳۹۴ رسانه‌های داخل کشور خودکشی همزمان سه خواهر را در خیابان کاووسی در محله نظام آباد تهران گزارش دادند. درهمین روز خبر خودکشی یکی از کارکنان شهرداری تهران در برابر چشم همکارانش نیز منتشر شد. خودکشی در متروی تهران و دیگر شهرهای ایران به اخبار دائمی رسانه‌ها مبدل شده است. فیلم خودسوزی یک دستفروش نیز هفته گذشته به یک موضوع رسانه‌ای در شبکه‌های اجتماعی تبدیل شد. خودکشی کودکان و نوجوانان به سوگناک بودن و تالم‌برانگیز‌تر بودن این پدیده دامن زده است. اما خودکشی جمعی همزمان سه خواهر رخدادی است که توجه ویژه‌ای می‌طلبد.
محله نظام آباد
نویسنده این نوشته حدود سه دهه در محله نظام آباد زندگی کرده و با شرایط اقتصادی و اجتماعی این محله به خوبی و از نزدیک آشناست. اول آنکه در دهه‌های پنجاه تا هفتاد اخبار خودکشی در این محله به ندرت به گوش می‌رسید با آنکه مردم محله به این اخبار حساس بودند و اگر چنین رویدادهایی صورت می‌گرفت آن را به گوش یکدیگر می‌رساندند. دوم آنکه نظام آباد محله‌ای است که عمدتا اقشار کارگری و طبقه نسبتا کم در آمد در آنجا زندگی می‌کنند و دغدغه‌های معیشتی در صدر دغدغه‌ها قرار داشته است. و سوم آنکه پیوندهای خانوادگی در این محله بسیار قوی بوده است. ساکنان این محله عمدتا مهاجران دهه‌های چهل و پنجاه از نقاط مختلف کشور به تهران هستند که به طور جمعی (اعضای یک خانواده بزرگ) بدانجا مهاجرت کرده‌اند. پیوندهای قوی خویشاوندی معمولا احتمال خودکشی را بسیار کاهش می‌دهند. با این احوال چرا در چنین محله‌ای سه خواهر به طور همزمان دست به خودکشی می‌زنند؟
معضل تبیین خودکشی جمعی
هنوز از انگیزه این سه خواهر اطلاعی در دست نیست و ممکن است اطلاع هم پیدا نکنیم. در هر صورت، خودکشی جمعی در میان انسان‌ها بسیار نادر بوده است. اکثریت قریب به اتفاق خودکشی‌ها به صورت انفرادی رخ می‌دهند. تنها با توجیهات ایدئولوژیک و شرایط بیماری‌های فراگیر یا قحطی یا سرکوب شدید، اعضای یک گروه همراه با یکدیگر دست به خودکشی زده‌اند. غریزه حیات در میان انسان‌ها آن قدر قوی است که معمولا گروهی از انسان‌ها تلاش می‌کنند افراد آماده خودکشی را منصرف سازند. در موضوع این سه خواهر انگیزه خودکشی و شرایط آنها آنقدر به هم شبیه بوده که علی رغم عشق خواهرانه، هیچ یک مانع خودکشی دوتای دیگر نشده است.
 
مهم‌ترین عاملی که جامعه‌شناسان در علت‌یابی رخداد خودکشی ذکر می‌کنند سست شدن پیوندهای عاطفی در کنار احساس بن‌بست در یک شرایط ویژه است. روانشناسان عمدتا به اختلالات روانی توجه دارند. در این مورد از عواملی که این سه خواهر را به سوی احساس بن‌بست سوق داده یا اختلالات روانی در میان آنها خبری نداریم اما طرف دیگر داستان که پیوندهای عاطفی باشد بسیار محکم بوده است. اینکه سه خواهر تصمیم می‌گیرند با هم با استنشاق گاز خودکشی کنند نشان از پیوندهای عمیق میان آنها از یک سو و جدیت در پایان دادن به زندگی از سوی دیگر دارد.
 
سن این سه خواهر می‌تواند عاملی توضیح‌دهنده باشد. آنها به ترتیب ۴۲، ۴۵ و ۵۰ سال سن داشته‌ و با برادر و پدر خانواده (و به احتمال زیاد تحت کنترل آنها) زندگی می‌کرده‌اند. آنچه میان هر سه مشترک است فقدان روابط زناشویی در سنین بالا در محیطی است که روابط آزاد را منع می‌کند. نمی‌دانیم که قبلا ازدواج کرده بودند یا خیر یا به کار اشتغال داشته‌اند یا خیر اما می‌دانیم که نرخ ازدواج در ایران به سرعت در کاهش بوده و اشتغال زنان نیز در حدود ۱۲ درصد است. امکان رسوایی جنسی یا اخراج از کار سه نفر با هم، یا ممانعت پدر و برادر از ازدواج یا روابط عاشقانه هر سه در آن واحد (با فردی که مورد نظر نبوده) -علل شایع خودکشی زنان و دختران در ایران- بسیار اندک است. احتمال پیداکردن انگیزه شخصی متفاوت برای هر سه نیز بسیار اندک است. به همین دلیل علت را باید در جامعه بزرگ‌تر جستجو کرد.
 

افزایش خودکشی در ایران
خودکشی در دو دهه اخیر در ایران به سرعت رو به افزایش بوده است. ایران در دهه شصت خورشیدی در ردیف کشورهای با آمار پایین خودکشی بود اما اکنون در گروه کشورهای با نرخ متوسط خودکشی است. میزان اقدام به خودکشی از حدود سه در هر صدهزار نفر جمعیت در سال ۱۳۶۳ به شش در هر صد هزار نفر در سال ۱۳۸۳ و سپس به شش و نیم در صدهزار نفر جمعیت در سال ۱۳۸۶ رسید. به علاوه در برخی شهرهای کشور میزان خودکشی سال‌هاست از مرز هشدار گذشته و تا سرحد جوامع با نرخ بالای خودکشی رسیده است. بیشترین میزان افزایش تعداد خودکشی در جمعیت ۲۵ تا ۳۴ سال گزارش شده است.
آمار‌ها
در سال‌های اخیر دو گزارش بسیار مقطعی از خودکشی منتشر شده است. بر اساس یک گزارش سازمان پزشکی قانونی، از زمستان ۱۳۸۸ تا زمستان ۱۳۸۹ در ایران جسد ۳۵۱۳ نفر که گفته می‌شود خودکشی کرده‌اند برای بررسی به مراکز پزشکی قانونی ارجاع شده‌ است (به طور متوسط روزانه ۱۰ نفر). بنا به گزارشی دیگر از سال ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۳ تعداد ۱۱۱ کودک در ایران اقدام به خودکشی کرده‌اند. این کودکان میان هشت تا سیزده سال سن داشته‌اند و خودکشی آنها به شیوه مسمومیت بوده است. ۵۹ نفر از این کودکان پسر و ۵۲ کودک نیز دختر بوده‌اند. (فاطمه دانشور، عضو شورای شهر تهران، اعتماد، ۸ آبان ۱۳۹۴)
 
آمارهای فوق تعداد موارد اقدام به خودکشی در کشور را نشان نمی‌دهد چون مواردی که به مرگ منجر نمی‌شود (اگر کار به بیمارستان نکشد) اصولا گزارش نمی‌شود. آمار مربوط به افراد خودکشی‌کننده که به بیمارستان‌ها اعزام می‌شوند نیز در جایی سرجمع و گزارش نمی‌شود. بنا به برخی تخمین‌ها سالانه ۶۰ هزار نفر ایرانی اقدام به خودکشی می‌کنند. (رئیس انستیتو روان‌پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران، تهران امروز، ۲۰ مهر ۱۳۹۱) این تخمین با توجه به افزایش آمار افسردگی‌ها و اختلالات روانی (به بیش از بیست میلیون نفر) تخمین پایینی بوده و افزایش یافته است.
 
بدین ترتیب ما آمار خودکشی سالانه را به طور کلی و به تفکیک بر اساس منطقه، جنسیت، تحصیل، سن و دین در اختیار نداریم. حتی در آمارهای فوق کسانی که خانواده‌ها نمی‌خواهند مرگ آنها خودکشی اعلام شود، پرونده قضایی برای آنها تنظیم نمی‌شود یا به مراکز پزشکی قانونی دسترسی ندارند (مثل روستا‌ها و شهرهای کوچک) لحاظ نشده است. بنابر این نمی‌توان اعداد فوق را آمار موارد خودکشی موفق در کشور در دوره مربوطه دانست.

 
به علت فقدان اطلاع‌رسانی (احتمالا به علت تصور مقاماتی که نشر آمارهای خودکشی در حکومت دینی را سیا‌ه‌نمایی تصور می‌کنند) نمی‌دانیم که میزان خودکشی در میان اقلیت‌های جنسیتی، قومی و مذهبی یا در میان جوانان و زنان و کارگران و دانشجویان یا در میان شهریان و روستاییان چه قدر است. اگر اطلاعات سال‌های قبل را نیز در دست داشتیم می‌شد پرسید که تحولات سیاسی و اجتماعی یا جنبش‌های سیاسی و اجتماعی چه تاثیری بر این مسئله داشته‌اند، یا سیاست‌های اجتماعی دولت چه نقشی در این میان داشته‌اند. اما این نکته بسیار روشن است که در کشوری که حکومت حدود ۸۰ درصد اقتصاد را در دست دارد و در همه امور روزمره دخالت می‌کند نمی‌توان خودکشی یا هر پدیده اجتماعی دیگری را بدون در نظر گرفتن نقش حکومت و دولت و اندرکنش دولت و جامعه توضیح داد.
ریشه‌یابی
در باب علل و انگیزه‌های خودکشی به اختلافات خانوادگی، شکست و ناامیدی، فقر و تنگدستی، بیماری‌های روانی مثل افسردگی و فشار، تنهایی، تمایلات شدید عاطفی و اعتیاد به مواد مخدر، مواد توهم‌زا و الکل اشاره شده است. اما نخست آنکه بسیاری از این امور (مثل شکست و نا‌امیدی یا تنهایی) قابل اندازه‌گیری نیستند تا تحولی دیگر بدان‌ها نسبت داده شود. دوم آنکه برخی دیگر (مثل اختلافات خانوادگی و تمایلات شدید عاطفی) در همه اعصار و جوامع وجود دارند و نمی‌توانند افزایش و کاهش خودکشی را توضیح دهند. سوم آنکه میزان تغییرات در برخی دیگر از عوامل فوق (افسردگی و فشار روانی) آن قدر نیست که مثلا بتواند دو برابر شدن میزان خودکشی در ایران در طی دو دهه را توضیح دهند. و چهارم آنکه در جوامعی با فقر و تنگدستی بیشتر از جامعه ایران با نرخ‌های پایین‌تر خودکشی مواجه هستیم.
به همین دلیل است که جامعه‌شناسانی مثل دورکم به عواملی کل‌نگرانه‌تر و ساختاری‌تر مثل کنترل اجتماعی، همبستگی اجتماعی و پیوندهای اجتماعی رجوع می‌کنند تا وقوع و افزایش و کاهش خودکشی را توضیح دهند. در جامعه ایرانِ بعد از انقلاب کنترل از بالا و نقض دایمی حقوق و آزادی‌های فردی (توسط قوای قهریه) افزایش یافته اما کنترل اجتماعی از پایین (در عکس‌العمل به فشار از بالا) کاهش یافته است. همچنین همبستگی و پیوندهای اجتماعی بالاخص پس از بروز انقلاب و پایان جنگ رو به کاهش بوده است. حکومت بالاخص به کاهش و سست شدن این پیوند‌ها علاقه‌مند است چون پیوند‌ها می‌توانند با باز‌تر شدن اندکی فضای سیاسی به سازماندهی و شبکه‌بندی اجتماعی منجر شده و اقتدار حکومت را به چالش کشند. حکومت افراد را ذره‌وار و مطیع می‌خواهد و این ذرات‌گاه نمی‌توانند به تنهایی فشار‌ها را تحمل کنند.
رأی دهید
دیدگاه خوانندگان
۴۶
amirHassna - سیدنی، استرالیا

چه اهمیتی داره. مهم اینه که اسد قاتل سر کار باشه و طویله اخوندی پر از انسانهای نادان جدیدی بشه اونم توسط انتصابات فرمایشی. مهم اینه که ملت بسیجی فکر کنن دارن با دنیا مبارزه می کنن و ایران مثلا استقلال داره.چه اهمیتی داره سرنوشت ملت.
‌سه شنبه ۱۸ اسفند ۱۳۹۴ - ۱۱:۴۸
۴۸
دایره مینا - کراکف ، لهستان
اُستاد مجید محمدی جامعه شناس نا آشنا به جامعه ! اولا آن جامعه شناس ای که نام بردی "دورکم" نیست و "دورکیم " - D. Émile Durkheim - است دوما اینهمه تَفت دادی که به کجا برسی ?! بعضی ها خیلی دوست دارند که آسمان و ریسمان به هم ببافند و ابایی هم ندارند که شقایق خانم را به عقد آقای گودرزی در آورند!مسئله بسیار ساده است !این سه خواهر اگر مادر داشتند مسلما سرنوشت شان این نمی شد و هرگز خودکشی نمی کردند !نقش بنیادی مادر در همان اجتماعِ محله محورکارگری بسیار زیاد است و فی المثال اگر به جای پدر-البته نقش پدر را نمی شود منکر شد ولی مادر برای دختران چیز دیگریست - مادر می داشتند , به سوی ِ خودکشی سوق داده نمی شدند! حالا هم جامعه شناسی را ول کن و برو داییتو دیوونه کن !
‌سه شنبه ۱۸ اسفند ۱۳۹۴ - ۱۱:۵۵
۲۶
اسب آتش - سیدنی، استرالیا

نهنگها هم خودکشی جمعی میکنن،دلفینها هم، حالا اینا هم (42-45-50سال) براثر مصرف شیشه،بی شوهری،دراگ میوزیک هارد راک،رخنه فلسفه های جدید ایدئولوژی مآبانه،عدم توانائی شخصی در ایجاد ارتباط با جنس مخالف اونم تو تهران و دلایل فردی دیگه که نویسنده عمدا نخواسته افشا کنه،خودکشی کرده باشن یانه دیگه چیزیرو عوض نمیکنه.خدا رحمتشون کنه
‌سه شنبه ۱۸ اسفند ۱۳۹۴ - ۱۲:۳۲
۳۱
leona - لس آنجلس، ایالات متحده امریکا

مثل میلیون های ایرانی دیگه از محرومیت ها ،فقر،ظلم و وزر ،ناامیدی و محروم بودن از ابتدائی ترین حقوق انسانی و هزارتا بدبختی دیگه جونشون به لبشون رسیده و خودشونو راحت کردن .در ضمن ساکنین محله نظام آباد خیلی توی کار هم سرک می کشن و در مورد زندگی دیگران خیلی کنجکاوی می کنن . فضولی ، حرف دراوردن و پشت سر حرف زدن همسایه ها رو هم به یک دنیا بدبختی این سه خواهر أضافه کنید
‌سه شنبه ۱۸ اسفند ۱۳۹۴ - ۱۴:۱۹
۴۰
Liberte - تهران، ایران

معنایش این است که زنان و بانوان در ایران از لحاظ میزان شادی در درجه بسیار پایینی هستند. جامعه مردسالار است. نرخ ازدواج بسیار پایین است. و به احساسات و عواطف خانوم ها توجه نمی شه و نیاز آنها به عاطفه و دوستی به بی عفتی یا هرزگی تعبیر می شه. از طرف دیگه فاصله طبقاتی بیشتر از همه به خانوم ها لطمه می زنه و خانو م هایی که نمی تونند در زیبایی های پزشکی و ورزشی و لوازم آرایشی سهم داشته باشند ، افسرده تر می کنه. متاسفم جامعه ایران اینگونه است.
‌سه شنبه ۱۸ اسفند ۱۳۹۴ - ۱۵:۲۱
۵۷
همه چیز ایران بر باد رفت - برلین، آلمان
[::اسب آتش - سیدنی، استرالیا::]. کامنتایی که می فرستی تهوع آور ! خودتی!!!
‌سه شنبه ۱۸ اسفند ۱۳۹۴ - ۱۶:۵۹
۵۷
همه چیز ایران بر باد رفت - برلین، آلمان
پیوندهای اجتماعی!!!!!!!!!!!!حکومت بالاخص به کاهش و سست شدن این پیوند‌ها علاقه‌مند است چون پیوند‌ها می‌توانند با باز‌تر شدن اندکی فضای سیاسی به سازماندهی و شبکه‌بندی اجتماعی منجر شده و اقتدار حکومت خون و جنون اسلامی مالیخولیایی آخوندیو به . میکشد!!!عین واقعیت!!!
‌سه شنبه ۱۸ اسفند ۱۳۹۴ - ۱۷:۰۳
۶۳
فرهاد امیرپور - خارکوف، اوکراین
با درود بتمامی جانداران البته همه دوستان متخصص و روانشناس و فیلسوف و ادیب و شاعر و ووو هستند و اینجانب حتی سواد نخواندم! اما مطمئن هستم اگر شادی و اشتغال و موزیک و رقص و اواز و تئاتر و سینما وکتاب ودر کل ازادی را دستگیر نکنیم و این مسائل ازاد باشند از این جور اتفاقات وحشتناک خیلی کمتر اتفاق خواهد افتاد.
‌سه شنبه ۱۸ اسفند ۱۳۹۴ - ۱۷:۳۲
۷۱
senator x - تهران، ایران
تازمانیکه ملتی قادربدرک این مطلب نباشد که این بدبختی و فقر و نابسامانی تقدیر و سرنوشت آنان نیست,بلکه از بی فرهنگی و عدم توانائی درشناخت واقعیت باشد,همین آش و همین کاسه .دست وپا ومغزت را اززنجیراسارت مذهب رهاکن
‌سه شنبه ۱۸ اسفند ۱۳۹۴ - ۱۸:۰۷
۲۶
اسب آتش - سیدنی، استرالیا
[::همه چیز ایران بر باد رفت - برلین، آلمان::] افکار تو هم بیشتر به منتال وومتینگ(استفراغ فکری) شبیه که همش مثل دائی جان ناپلئون فقط و فقط یک عامل رو مقصر میدونی.نخیر مرحوم آینده عزیز، بچه تهرونم و دخترای این مناطق رو میشناسم علت خانوادگیه و اونم بدلیل فقر فرهنگی.برادر کراکی شون و پول لازمشون هم معلومه که با حذف خواهران (به هر علتی که باشه) حالا خونه و اموال به چنگش افتاده .اتفاقا دولت با سریالهای تلویزیونی ساخته شده اش میخواد پیوندهای اجتماعی بخصوص فامیلی قویتر بشه تا جای ابزارهای نوین ارتباطی مثل فضای مجازی که قابلیت نظارت بهشون کمتره رو تضعیف کنه.تقویت پیوندهای مرسوم اجتماعی ملت همراه با آداب و رسوم بومی ما همون چیزیه که الان دولت به اسم فرهنگ مقاومتی در برابر تهاجم تکنولوژیکی-فرهنگی رسانه ای غرب،میخواد بهش بها بده و بهش تکیه کنه. درسته یا غلط نمی دونم شدنیه یا نه نمیدونم ولی کاریه که دولت داره انجام میده ولی توی بی اطلاع این نکته ظریف رو نفهمیدی -مثل همیشه-: آنکس که نداند ونداند که نداند-در جهل مرکب ابدالدهر بماند.
‌چهارشنبه ۱۹ اسفند ۱۳۹۴ - ۱۵:۳۰
نظر شما چیست؟
جهت درج دیدگاه خود می بایست در سایت عضو شده و لوگین نمایید.
  • اجبار شرم‌آور شوهر سوری: بوسیدن پای مادر شوهر متکبر، جنجالی تازه در شبکه‌های اجتماعی! + ویدئو
  • شما حتی یک اسم مسلمانی روی این همه دختربچه نمی‌بینید! آنچه برباد رفته، «اسلام» است
  • اعتراف جنجالی کمال تبریزی: من در اشغال سفارت آمریکا حضور داشتم! + ویدئو
  • تشویق یکصدای رسول خادم توسط تماشاچیان بعد از اعلام نام علیرضا دبیر!
  • راز «زشت‌ترین حیوان جهان»؛ چه توضیحی پشت پرده دماغ میمون بینی‌دراز پنهان است؟
  • حضور معنادار مسیح علینژاد در کنار حامیان رهبر اپوزیسیون ونزوئلا + ویدیو
  • مهران غفوریان: فحاشی به دختر خردسالم دور از انسانیت است. با دختر ۷ ساله من چه کار دارید؟
  • تصویری کمتر دیده شده: بوسه محمد مصدق بر دستان ثریا اسفندیاری
  • «کوچر بیرکار»، پناهنده کُرد ایرانی که استاد ریاضی دانشگاه کمبریج شد، دومین ایرانی برنده مدال «فیلدز» پس از مریم میرزاخانی
  • جایزه فحاشی؟ کادوی آیفون ۱۷ پرومکس برای مداحی که اردستانی را حرام زاده نامید! + ویدئو
  • +197شیرین سعیدی، استاد دانشگاه آرکانزاس، به دلیل «تمجید از خامنه‌ای و مواضع ضداسرائیلی» اخراج شد
  • +146شاهزاده رضا پهلوی: هم‌صدایی و همبستگی‌ را حفظ کنید و خواستار آزادی همه بازداشت‌شدگان باشید
  • +136مهری طالبی دارستانی، از مدافعان حجاب اجباری، پس از بازجویی توسط نیروهای امنیتی سکته کرد!
  • +134حمایت مردم از شاهزاده رضا پهلوی در مراسم خسرو علی‌کردی؛ بازداشت نرگس محمدی و چند فعال دیگر
  • +124نماینده ویژه آمریکا: فقط پادشاهی در خاورمیانه کار می کند
  • +123اتریش حجاب را برای دختران زیر ۱۴ سال در مدارس ممنوع کرد
  • +108چرا یک نفر این آقای ابوالفضل اقبالی را از برق نمی‌کشد؟: پدیده شوهرکُشی در ایران از زن‌کُشی بیشتر است
  • +106تشویق یکصدای رسول خادم توسط تماشاچیان بعد از اعلام نام علیرضا دبیر!
  • +105شما حتی یک اسم مسلمانی روی این همه دختربچه نمی‌بینید! آنچه برباد رفته، «اسلام» است
  • +100برادر خسرو علی‌کردی: فریاد خون‌خواهی برادرم را در مجامع بین‌المللی مطرح می‌کنم