آهنگ و ترانه 'تولدت مبارک' چگونه متولد شد؟

هزاران نفر از ایرانی هایی که در نوروز ۱۳۴۹ برای تماشای فیلم های مورد علاقه شان به سینما می رفتند، یک خاطره مشترک را تجربه کردند.

 

پیش از آغاز هر فیلم، یک کیک تولد بزرگ بر روی پرده ظاهر می شد و در حالی که گروهی از دختران و پسران در اطراف آن مشغول رقص بودند، یک پیکان آلبالویی رنگ از داخل کیک خارج می شد.

 

همزمان، آهنگ و ترانه ای به گوش می رسید که به یکی از خاطره انگیزترین ترانه های زبان فارسی تبدیل شد: ترانه تولدت مبارک.

این روزهای پایانی سال مصادف است با چهل و پنجمین سال خلق این ترانه ماندگار.

سنتی کهن، رسمی نو

رومی های باستان کیک های ساده ای با عسل و میوه درست می کردند که در جشن تولد افراد مهم با آن از مهمان ها پذیرایی می کردند. در طول قرون، تولد عیسی مسیح مبنای سرآغاز تقویم میلادی شد و سایر ملل سالروز تولد شاهان و بزرگان خود را جشن می گرفتند.

 

دقیقا مشخص نیست رسم برگزاری جشن تولد از چه زمانی و چطور وارد فرهنگ ایرانی شده است.

 

بهرام بیضایی، استاد دانشگاه، نویسنده و کارگردان تئاتر و سینما، می گوید در گذشته بزرگداشت و شادی برای روز تولد فقط به بزرگان دینی و شاهان اختصاص داشته و رسمی فراگیر نبوده است. به احتمال زیاد جشن تولد به شکلی که ما می شناسیم، رسمی است که به شصت، هفتاد سال اخیر بر می گردد و از فرهنگ اروپایی و آمریکایی وارد فرهنگ ایران شده است.

 

به گفته انوشیروان روحانی، در دهه های ۱۳۳۰ و ۱۳۴۰ با رواج تدریجی برگزاری جشن تولد در ایران، در این مهمانی ها بیشتر از آهنگ مشهور انگلیسی Happy Birthday to you استفاده می شد و برخی آن را با ریتم شش و هشت که به گوش ایرانیان بیشتر آشناست و شعر فارسی اجرا می کردند.

 

این آهنگ معروفترین آهنگ تولد در جهان است . کتاب رکوردهای گینس در سال ۱۹۹۸ آن را شاخص ترین آهنگ به زبان انگلیسی اعلام کرد. گفته می شود ترانه این آهنگ به بیش از هجده زبان ترجمه و اجرا می شود.

 

این آهنگ در سال ۱۸۹۳ بر اساس ملودی یک آهنگ قدیمی تر به نام "صبح بخیر همگی" ساخته شد و ترانه اش را دو خواهر آمریکایی به نام پتی و میلدرد هیل سروده بودند. این ترانه در اوایل قرن بیستم به ثبت رسید و هم اکنون شرکت برادران وارنر مالک حقوق قانونی آن است.
یک خودرو، یک فیلم و سرآغاز رسمی همه گیر

در اواخر دهه ۱۳۴۰ خورشیدی با واریز شدن درآمد سرشار نفت و به ثمر رسیدن طرح های اقتصادی و صنعتی تغییرات اجتماعی زیادی در ایران پدیدار شد.

 

آغاز مونتاژ خودرو پیکان در سال ۱۳۴۶ در کارخانجات ایران ناسیونال (ایران خودرو فعلی) نقطه عطفی در تاریخ صنعت ایران بود. این سرمایه گذاری برادران خیامی اثرات زیادی را به همراه داشت و علاوه بر جنبه اقتصادی در زمینه های فرهنگی و اجتماعی جامعه در حال گذار ایران نیز تاثیرگذار بود.

 

در اواخر سال ۱۳۴۸ شرکت ایران ناسیونال تصمیم گرفت به مناسبت چهارمین سال شروع تولید خودرو پیکان یک فیلم مستند ـ تبلیغاتی تولید کند.

 

به این منظور شرکت تبلیغاتی فاکوپا به مدیریت فرهاد هرمزی که در آن زمان عهده دار تبلیغات ایران ناسیونال بود، با کامران شیردل، کارگردان و مستندساز، تماس گرفت و از او خواست عهده دار تهیه این فیلم شود.

 

آقای شیردل اقدام به ساخت دو فیلم مستند "پیکان" و "تولدت مبارک" کرد که به گفته بسیاری از منتقدان از نمونه های بسیار خوب فیلم های تبلیغاتی در تاریخ سینمای ایران محسوب می شوند.

 

همزمان آقای هرمزی از انوشیروان روحانی خواست آهنگی به این مناسبت بسازد و به او اطلاع داد مبلغ پنجاه هزار تومان بودجه برای این کار اختصاص داده شده است. قیمت پیکان نو در آن سال ها حدود هجده هزار تومان بود.

 

انوشیروان روحانی در مصاحبه ای که با نگارنده در کالیفرنیا انجام داد، گفت از این فرصت استفاده کرد تا به آرزوی دیرینه خود برای ساخت یک ترانه ملی تولد جامعه عمل بپوشاند.

 

او با پرویز خطیبی و نوذر پرنگ، دو ترانه سرای شناخته شده آن روزگار، تماس گرفت و از آنها خواست ترانه ای برای این آهنگ بسرایند. ترانه سفارشی بعد از دو روز تحویل داده شد و روی آهنگ گذاشته شد.

 

در این آهنگ کلمات "تولد ، تولد ، تولدت مبارک" به طور مرتب تکرار می شود و ملودی اصلی ترانه بر اساس آنها شکل گرفته است. بیت اول ترانه یعنی "لبت شاد و دلت خوش، چو گل پرخنده باشی" توسط پرویز خطیبی و بیت "بیا شمع ها را فوت کن، که صد سال زنده باشی" توسط نوذر پرنگ سروده شد.

 

در اجرای اول آهنگ، دکلمه شروع آهنگ توسط آذرپژوهش، گوینده رادیو، خوانده شد. نخستین اجرای آهنگ برعهده بلا الوندی (دختر نیکول الوندی و خواهرزاده ویگن) بود که با همراهی گروه کر خوانده شد. کمی بعد اجرای دیگری از این ترانه با صدای عهدیه بدیعی و تنظیم شهرداد روحانی ضبط و روانه بازار شد.

کامران شیردل فیلم تبلیغاتی تولدت مبارک را ساخت
آهنگ منحصر بفردآهنگ انوشیروان روحانی در صحنه پایانی فیلم تبلیغاتی "تولدت مبارک" به کارگردانی کامران شیردل به کار گرفته شد. این آهنگ زمانی به گوش می رسد که پیکان آلبالویی رنگ از کیک خارج می شود و اعضای گروه باله باشگاه آرارات به دور آن می رقصند.

 

کامران شیردل می گوید: "بعد از ساخت دکور و آماده سازی گروه باله، کل فیلمبرداری در یک شب تا صبح انجام شد و بعد کار تدوین و صداگذاری به سرعت در استودیو انجام و کار آماده پخش شد."

 

چهارصد کپی از این فیلم سه دقیقه ای تکثیر و در برنامه نوروزی سینماهای سراسر ایران قبل از فیلم اصلی پخش شد و استقبال زیادی از آن به عمل آمد.

 

آهنگ " تولدت مبارک" به سرعت همه گیر شد و صفحه های چهل و پنج دور آن در تعداد وسیعی به فروش رسید.

 

انوشیروان روحانی درباره فروش این صفحات موسیقی می گوید:

"طراحی جلد صفحه توسط نصرالله روحانی عموی من اجرا شده بود و خودم همزمان به ژاپن رفتم و به شرکت سان کیوسیکی در ژاپن سفارش ساخت جعبه جواهرات، اسباب بازی و وسایلی را دادم که به هنگام استفاده از آنها آهنگ "تولدت مبارک" پخش می شد. این کار به فراگیرشدن آهنگ کمک زیادی کرد."

 

مدتی بعد هنگام ورود شاه و ملکه ایران در روز چهارم آبان ( روز تولد شاه) به تالار رودکی، ارکستر سمفونی تالار رودکی شروع به نواختن آهنگ "تولدت مبارک" کرد و به نوعی این آهنگ به عنوان ترانه رسمی تولد در ایران شناخته شد.

 

برگزاری جشن تولد رفته رفته به رسمی فراگیر در میان طبقه متوسط ایران تبدیل می شد. در همه مهمانی های تولد هنگام بریدن کیک ترانه "تولدت مبارک " خوانده و پخش می شد و این ترانه رفته به رفته یکی از ترانه های فولکورولیک و مردمی بدل شد.

 

" تولدت مبارک" در عین زیبایی، ساختار ساده ای دارد . شعر آن به آسانی در خاطر می ماند.

آهنگ دو قسمت دارد که اصطلاحا یک رنگ شاد و بی کلام، این دو قسمت را به هم وصل می کند. آهنگ ترانه در دستگاه ماهور است و از همین رو با سازهای غربی نیزقابل اجرا است و خود انوشیروان روحانی آن را با ارگ یاماهای سفارشی خود و با همراهی ارکستر اجرا کرده است.

 

"تولدت مبارک" نخستین ترانه ایرانی برای تولد نبود و قبل از آن ترانه های دیگری برای این مناسبت خوانده شده بود. همان طور که بعد از آن نیز خوانندگان بسیاری با الهام از این ترانه اقدام به خواندن ترانه تولد کردند، از اندی مددیان و فتانه گرفته تا حسن شماعی زاده و محمد نوری. اما هیچ کدام از این ترانه ها به ماندگاری و شهرت ترانه “ تولدت مبارک " نرسیده است.