پاتریک مودیانو برنده نوبل ادبیات شد

آکادمی سوئد پاتریک مودیانو، نویسنده فرانسوی را برنده امسال جایزه ادبی نوبل اعلام کرد. مودیانو که در سال ۱۹۴۵ به دنیا آمده از چهره‌های نوجوی ادبیات مدرن فرانسه شناخته می شود که آثارش هم تحسین منتقدان ادبی را برانگیخته و هم خوانندگان فراوان دارد.

او پیش از این جوایز ادبی بسیاری، از جمله جایزه رمان آکادمی فرانسز و جایزه گنکور، دو جایزه مهم ادبی کشور خود را برنده شده است.

مودیانو از نویسندگان پرکار به شمار می‌رود و برخی از کارهای او به فیلم نیز برگشته است. در سالهای اخیر رمان‌های "میدان اتوال"، "در کافه جوانی گمشده" و "افق" از این نویسنده منتشر شده است.

پاتریک مودیانو در ایران نیز کمابیش شناخته شده است. از او رمان های خیابان بوتیک‌های خاموش، جواهر کوچولو، تصادف شبانه و چند داستان دیگر به فارسی ترجمه شده است.

انتخاب مودیانو به عنوان برنده نوبل ادبی امسال تا حدی خارج از انتظار بود و البته این بار اول نبود که آکادمی سوئد منتقدان و کارشناسان ادبی را غافلگیر می‌کند. آکادمی سوئد ۱۸ عضو دارد و نام برندگان را تا آخرین لحظه مخفی نگه می‌دارد.

امسال بیشتر رسانه‌ها و محافل ادبی از شانس بالای هاروکی موراکامی، نویسنده ژاپنی و نگوگی واتیونگو نویسنده کنیایی نام برده بودند. برخی نیز سوتلانا الکسیویچ، خانم نویسنده روسیه سفید، را به خاطر روشن‌بینی و دلیری سیاسی او نامزدی مناسب می‌دانستند.

نامزدهای روزافزون نوبل ادبی

امسال ۲۱۰ نویسنده در لیست نامزدهای نوبل بودند. برخی از نام‌ها سالهاست که در این لیست تکرار می‌شوند. مانند دو نویسنده نامدار امریکای شمالی: فیلیپ راث و جویس کارول اوتس.

نوبل به نویسنده‌ای تعلق می‌گیرد که به خلاقیتی ویژه در جهان ادبیات دست زده باشد یا در سال قبل برجسته‌ترین کار ادبی را عرضه کرده باشد.

برای نمونه در تقدیم نوبل به گابریل گارسیا مارکز، که جایزه نوبل سال ۱۹۸۲ را دریافت کرد، ذکر شده بود که این نویسنده کلمبیایی با خلق سبک "رئالیسم جادویی" به شکلی ویژه مسائل جهان واقعی را با دنیای خیال در آمیخته است.

جایزه نوبل از آن نویسندگان حرفه‌ایست، هرچند در گذشته مواردی پیش آمده که افرادی جایزه را برنده شده‌اند که کار اصلی آنها ادبیات نبوده. مانند داریو فو که در سال ۱۹۹۷ جایزه را برنده شد. این هنرمند ایتالیایی بیشتر به عنوان هنرپیشه و کارگردان تئاتر شهرت دارد. همچنین گفته می‌شود که اکنون سالهاست نام باب دایلن نیز در لیست نامزدهای نوبل است، درحالیکه او بیشتر به عنوان خواننده و ترانه‌سرا شناخته می‌شود.

از گذشته تا امروز نوبل

وینستون چرچیل، نخست وزیر اسبق بریتانیا، تنها سیاستمداری بود که در سال ۱۹۵۳ جایزه ادبی نوبل را برنده شد

نوبل را نویسندگان هم برای مجموعه کارها دریافت می‌کنند و هم برای یک کار ادبی، مثلا توماس مان، نویسنده بزرگ آلمان، در سال ۱۹۲۹ برای رمان "بودن بروکس" جایزه را دریافت کرد؛ یا آلبر کامو که در سال ۱۹۵۷ برای "خلاقیت ادبی که بر مسائل وجدان بشری دوران ما نوری تازه افکنده است".

وینستون چرچیل، نخست وزیر اسبق بریتانیا، تنها سیاستمداری بود که در سال ۱۹۵۳ جایزه ادبی نوبل را برنده شد.

نویسندگان زن تا کنون ۱۳ بار نوبل برنده شده‌اند که آخرین آنها آلیس مونرو، نویسنده کانادایی و "بانوی داستان کوتاه" بود که سال گذشته جایزه را دریافت کرد.

برندگان نوبل همواره مخالفانی داشته‌اند، اما گاه این مخالفت بسیار شدید تا حد اعتراض بوده است: مانند مورد الفریده یلینک، خانم نویسنده اتریشی که در سال ۲۰۰۴ برنده نوبل ادبی شد و بسیاری از منتقدان شایستگی و ارزش ادبی کارهای او را زیر سؤال بردند. یا مو یان، نویسنده چینی که در سال ۲۰۱۲ برنده نوبل شد و گروهی، از جمله برخی از هموطنان او، این نویسنده را به همکاری با دستگاه سانسور در جمهوری خلق متهم کردند.

بیشتر برندگان نوبل تا امروز از کشورهای اروپای غربی بوده‌اند، در برابر سهم کشورهای آفریقا، آسیا و آمریکای لاتین بسیار پایین بوده است.

جوان‌ترین برنده نوبل ادبی تا امروز ردیارد کیپلینگ، نویسنده انگلیسی بوده است که به خاطر "گزارش از جنگل" در سال ۱۹۰۷ در ۴۲ سالگی جایزه را دریافت کرد و پیرترین آنها دوریس لسینگ که در سال ۲۰۰۷ در ۸۸ سالگی جایزه را گرفت.

در طول تاریخ نوبل، دو نویسنده جایزه را رد کردند: بوریس پاسترناک، نویسنده و شاعر روس که در سال ۱۹۵۸ به خاطر "دکتر ژیواگو" برنده شد، اما به خاطر فشارهای سیاسی ناگزیر به رد آن شد و ژان پل سارتر، برنده جایزه سال ۱۹۶۴ که گفت همیشه با حمایت نویسندگان از سوی نهادهای رسمی مخالف بوده است.

سرآغاز نوبل

جایزه نوبل در رشته ادبیات از سال ۱۹۰۱ تا کنون ۱۰۶ بار روی هم به ۱۱۰ نویسنده تقدیم شده است. جایزه، به خاطر جنگ در اروپا، هفت بار پخش نشد.

جایزه نوبل علاوه بر اهمیت و اعتبار ادبی، گرانبهاترین جایزه جهان است و مبلغ هشت میلیون کرون سوئد، برابر ۸۷۰ هزار یورو یا حدود یک و نیم میلیون دلار ارزش دارد.

پایه گذار این جایزه آلفرد نوبل (۱۸۳۳ – ۱۸۹۶) مخترع باروت است. این دانشمند سوئدی که از پیامدهای خطرناک اختراع خود در رنج بود، برای جبران خطرات آن، وصیت کرد که هر سال از دارایی او مبلغی به عنوان جایزه به پنج رشته اعطا شود: فیزیک، شیمی، پزشکی، ادبیات و صلح.

برندگان جوایز معمولا از ششم اکتبر به تناوب و در رشته‌های گوناگون اعلام می‌شوند و همگی در دهم دسامبر، روز درگذشت آلفرد نوبل، در استکهلم توسط کارل شانزدهم پادشاه سوئد به برندگان اعطا می‌شوند.

جایزه صلح نوبل، تنها جایزه‌ایست که به دلایل تاریخی، نه در استکهلم بلکه در اسلو، پایتخت نروژ اعطا می‌شود.