فواید یک بیماری یا دیپلماسی جراحی در جمهوری اسلامی
شیوه و جای ایستادن در زمان عیادت، نشانه ای از جایگاه سیاسی افراد شده است
جمشید برزگر
تحلیلگر بی بی سی در امور ایران
اتاق بزرگ آیت الله خامنه ای در بیمارستانی که گفته شده دولتی است، اکنون بیشتر به صحنه تئاتری شبیه است که در آن بازیگران عرصه سیاست در جمهوری اسلامی نقش خود را بازی می کنند و جای خویش را به نمایش می گذارند.
دقت در عکس ها و فیلم های بی سابقه ای که سایت رهبر جمهوری اسلامی منتشر می کند و با روال رایج دیدارهای آیت الله خامنه ای متفاوت است، تصویری دقیق از چگونگی سلسله مراتب قدرت و جایگاه افراد و دوری و نزدیکی آنها به قطب و محور قدرت را نشان می دهد.
دورها و نزدیک ها
آیت الله خامنه ای در حالی که روی تختی زیر عکسی از خود و آیت الله خمینی دراز کشیده، با آداب و تشریفاتی خاص، عیادت کنندگان را می پذیرد؛ عیادت کنندگانی که به نظر می رسد از سوی مرکز قدرت انتخاب شده اند و دیدار با رهبر نظام به عنوان امتیازی بزرگ به آنان اعطا شده است.
آیت الله مصباح یزدی از تندروترین روحانیون جمهوری اسلامی است
به جز چند مورد و گذشته از فرماندهان نظامی، تقریبا تمامی عیادت کنندگان از طیف های مختلف جناح معروف به اصولگرا هستند. این وضعیت نشان می دهد که اخراج اصلاح طلبان از حاکمیت، امروز تا چه اندازه در ساختار قدرت نهادینه شده است و نزدیک ترین حلقه های پیرامونی هسته مرکزی قدرت را چه کسانی و چه نیروهایی شکل می دهند.
عیادت کنندگانی که وابسته به جناح اصولگرا نیستند، اصولا در موقعیتی قرار ندارند که بتوانند از فهرست این دیدارها حذف شوند:
اکبر هاشمی رفسنجانی، به هر حال و به رغم همه فراز و نشیب ها، هنوز رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام و احتمالا قدیمی ترین دوست آیت الله خامنه ای در میان مسئولان است، حسن روحانی، رییس جمهوری است و اسحاق جهانگیری، معاون اول او. برخی دیگر از دولتمردان نیز به اعتبار مسئولیتی که اکنون بر عهده دارند، موفق به عیادت از آیت الله خامنه ای در بیمارستان شده اند.
اما از میان چهره های شاخص نیروهای معروف به اصلاح طلب در جمهوری اسلامی، در میان عکس های منتشر شده در سایت آیت الله خامنه ای، تنها می توان به محمدرضا عارف و مجید انصاری اشاره کرد. به سخن دیگر، هیچ چهره شاخص اصلاح طلب و یا حتی مراجع مذهبی نزدیک به اصلاح طلبان به جمع عیادت کنندگان راه داده نشده اند.
سه رییس جمهوری حاضر، یک نفر غایب
از همه مهم تر و گویاتر، غیبت محمد خاتمی در این جمع است. از مجموع چهار رییس جمهوری در دوران رهبری آیت الله خامنه ای، اکبر هاشمی رفسنجانی و محمود احمدی نژاد، دو رییس جمهوری پیشین و حسن روحانی، رییس جمهوری کنونی اجازه یافته اند که بالای سر آیت الله خامنه ای حاضر شوند و تنها محمد خاتمی است که احتمالا به رغم تمایلش، چنین امکانی نیافته است.
محمد رضا عارف از معدود چهره های اصلاح طلب در میان عیادت کنندگان بوده است
این موضوع به آن دلیل اهمیت دارد که نظر آیت الله خامنه ای را بی پرده تر و صریح تر از همیشه نسبت به فردی آشکار می کند که هنوز نقشی محوری در میان نیروهای اصلاح طلب جمهوری اسلامی دارد و از او گاه به عنوان رهبر اصلاحات یاد می شود.
این وضعیت به عنوان نمونه جای تردید و انکاری باقی نمی گذارد که حملات تند و شدید به محمد خاتمی و اعمال محدودیت های گسترده علیه او از سفر به خارج از کشور گرفته تا مصاحبه و انتشار عکسش در رسانه ها با چه پشتوانه ای صورت گرفته است.
غیبت یک جناح سیاسی در دیدارهای رسمی با رهبر جمهوری اسلامی در سال های اخیر به طور طبیعی با این استدلال همراه بود که آنان مسئولیتی بر عهده ندارند و طبعیتا دلیلی ندارد که همراه با مسئولان نظام به دیدار آیت‌الله خامنه ای بروند.
اما توضیح غیبت در جمع عیادت کنندگان از رهبر جمهوری اسلامی در بیمارستان دیگر با چنین استدلالی ممکن نیست؛ همان طور که دشوارتر است گفته شود آیت الله خامنه ای عمدتا با یک طیف از نیروهای سیاسی در جمهوری اسلامی مراوده دارد ولی در مقام ولی فقیه، جناحی عمل نمی کند و در منازعات جناحی، به سود یکی و زیان دیگری وارد میدان نمی شود.
فاصله های معنا دار
شکل و شیوه برگزاری مراسم عیادت هم به نحوی بی سابقه، از تشریفات بیت رهبری و چگونگی ملاقات با آیت الله خامنه ای پرده برمی دارد.
میزی کوچک، حد و مرز جلو آمدن را مشخص می کند
برخلاف دربارها که پروتکل های مشخصی در باب تشریفات دارند و حتی وزیر تشریفات یا وزیر دربار هم دارند، اطلاعات چندان زیاد و دقیقی در مورد پروتکل های تشریفاتی بیت رهبر جمهوری اسلامی منتشر نشده است.
به طور کلی و عمومی، تا پیش از این تصاویری همسان از شیوه دیدارهای او منتشر شده بود. در دیدارها و مراسم عمومی، آیت الله خامنه ای در صدر مجلس بر صندلی می نشیند و دیگران جلو او بر زمین. در دیداری خصوصی تر، او در مرکز می نشنید، دیگران متناسب با سمت و پست و موقعیت خود کنار او و مابقی پیش رویش.
در چنین شرایطی است که به فواصل چند سانتی متری در دوری و نزدیک به آیت الله خامنه ای در عیادت از او در بیمارستان، می توان همچون ملاک و معیار نزدیکی ها و دوری ها، اهمیت افراد و جایگاه و نقش آنان در نظام نگریست.
دقت در عکس ها و ویدئوهای منتشر شده جای تردیدی باقی نمی گذارد که فاصله عیادت کنندگان با رهبر جمهوری اسلامی و تخت او، کاملا حساب شده است و بر اساس مقام سیاسی و یا شخصیت و نفوذ عیادت کنندگان تعریف شده است: عده ای اجازه دارند تا بالای سر آیت الله خامنه ای بروند، گونه او و پیشانی اش را ببوسند، مانند روسای سه قوه، فرمانده سپاه پاسداران، اکبر هاشمی رفسنجانی و محمود احمدی نژاد، احمد جنتی، محمود هاشمی شاهرودی و ..
افراد دیگر، هرچه از هسته مرکزی قدرت دور باشند، به میزان کمتری به رهبر و تخت او نزدیک می شوند. به این ترتیب، در مرحله دوم عده ای می توانند تا نیمه تخت پیش بروند تا آنجا که به میز کوچکی برسند که برای جلوگیری از پیشروی های نابجا در آنجا گذاشته شده است.
رده سوم، متعلق به مسئولان و شخصیت هایی است که در رده های پایین تر و کم اهمیت تری قرار دارند و به همین دلیل می توانند دسته جمعی و تا دم تخت پیش بروند.
در رده چهارم، مدیران و مسئولانی هستند که به رغم پیشینه و موقعیت کنونی، مهره های کلیدی محسوب نمی شوند و اگر چه اجازه نزدیکی به تخت و آیت الله خامنه ای را ندارند، اما باید هنوز بسیار خرسند باشند که اصولا به اتاق راه داده شده اند.
بستری شدن آیت الله خامنه ای که بر خلاف روال معمول، با اطلاع رسانی و به صورت علنی صورت گرفته، به شکلی کم سابقه این فرصت را فراهم آورده که همگان تشریفات و آداب دیدار با هسته مرکز قدرت در جمهوری اسلامی را به صورت علنی و عملی و عینی مشاهده کنند.
