پرشیا یا ایران؟ شعار تیم ملی فوتبال
پروانه حسینی
پژوهشگر انسان شناسی و مطالعات خاورمیانه
شعار منتخب تیم ملی فوتبال ایران در بازی های جام جهانی برزیل "Honor of Persia" اعلام شد. استفاده از کلمه "پرشیا" در یک رویداد جهانی برای مخاطبین غیر ایرانی چه معنی و اهمیتی دارد؟ برای فهمیدن بهتر این موضوع باید دید کلمه های "پرشیا" و "پرشن" در جهان چه معانی و مراجعی دارند و همچنین بارهای مفهمومی جانبی این کلمه ها چه هستند و چه چیزهایی را در ذهنیت غیر ایرانیان تداعی می کنند.
دانستن معنی و مرجع و بار کلمه های "پرشیا" و "پرشن" در مقابل کلمه های "ایران" و "ایرانی" به ما در تصمیم گیری در مورد انتخاب هشیارانه این کلمات در رویدادهای جهانی کمک می کند.
اگرچه در حال حاضر کشوری به نام "پرشیا" وجود عینی ندارد و نقشه های معتبر روز کشوری را به نام پرشیا نشان نمی دهند بسیاری از ایرانیان در مراوده با خارج از ایران به جای کلمه "ایرانی" از کلمه "پرشن" استفاده می کنند. در تحقیقی که من درباره کاربرد کلمه های "پرشیا" و "ایران" کردم و نتیجه آن را در کنفرانس زبان- مردم شناسی سنداریزونا سال ۲۰۱۳ در دانشگاه آریزونا ارائه دادم از بیش از سیصد ایرانی درباره دلیل استفاده از کلمات پرشیا و پرشن سوال پرسیدم.
یکی از دلایل مطرح شده از طرف ایرانیانی که با مخاطب غیر ایرانی از کلمه "پرشیا" یا "پرشن" استفاده می کنند این است که معتقدند که خارجی ها به اسم "پرشیا" و "پرشن" نظر مثبت دارند ولی به اسم ایران نظر منفی. به نظر این گروه کلمه پرشیا بار تاریخی و فرهنگی و هنری دارد و گفتن آن همراه با حس افتخار و سربلندی است در حالیکه کلمه ایران تندروی و خشونت و نیروی هسته ای و جنگ را تداعی می کند و مایه سرافکندگی و گاه موجب برخورد خصمانه از سوی خارجیان.
اینگونه استفاده استراتژیک از کلمه پرشیا و پرشن در سطح ارتباط فردی امری است شخصی که جای بحث جدا دارد. ولی استفاده از این کلمات به جای کلمه ایران و ایرانی در سطح بین المللی اشکالاتی را ایجاد می کند که قابل تامل است. اغلب خارجیان یا ایران را نمی شناسند، یا پرشیا را نمی شناسند، و یا نمی دانند این هر دو یکی است.
"استفاده از این کلمات به جای کلمه ایران و ایرانی در سطح بین المللی اشکالاتی را ایجاد می کند که قابل تامل است. اغلب خارجیان یا ایران را نمی شناسند، یا پرشیا را نمی شناسند، و یا نمی دانند این هر دو یکی است."
استفاده دوگانه پرشیا - ایران باعث ادامه هم‌نشینی مفاهیم مثبت افتخار، تاریخ، فرهنگ به نام "پرشیا" در مقابل هم شینی مفاهیم منفی جنگ، خشونت و تعصب با نام "ایران" می شود. پیامد ناخواسته این روند این است که از آنجایی که در رسانه ها و اسناد رسمی دنیا نام ایران همان "ایران" آورده می شود – نه پرشیا- ویژگی های مثبت متصل به نام "پرشیا" در فضای بی مرجع محو و گم می شود و حالتی فانتزی و افسانه ای به خود می گیرد درحالیکه ویژگی های منفی متصل به نام "ایران" به صورت مستقیم و علنی به کشور ایران پیوند می خورد.
تداعی ویژگی های منفی با اسم ایران در ذهنیت خارجیان در مواقع حساس چه در سطح امور فردی و چه در سطح دیپلماتیک به ضرر ایرانیان تمام می شود.
گاهی در حمایت از کلمه "پرشیا" استدلال می شود که کشورهای زیادی وجود دارند که اسم آن ها در زبان خودشان با اسم آنها به انگلیسی یا به زبان های دیگر فرق دارد. مثل نام کشور آلمان که در زبان آلمانی "دوچلند" ولی در زبان انگلیسی "جرمن" خوانده می شود. یا مصر که به اسم "اجیپت" شناخته میشود. جواب این است که مورد استفاده از کلمه "پرشیا" به جای "ایران" شبیه به موردهایی مثل آلمان و مصر نیست.
تفاوت عمده بین این دو این است که در اسناد و نقشه های روز نام "جرمن" یا "اجیپت" معتبر است ولی نام "پرشیا" رسمیت ندارد. از سال ۱۳۱۳ به بعد در اسناد رسمی در دنیا اسم "پرشیا" به اسم "ایران" تغییر کرد. مثال هایی از قبیل "جرمن- دوچلند" یا "المصر- اجیپت" در صورتی می توانست قابل مقایسه با ایران-پرشیا باشد که اسم پرشیا هنوز رسمیت داشت و از نقشه های معتبر روز دنیا حذف نشده بود.
استدلال دیگری که در دفاع از استفاده از کلمه "پرشن" و "پرشیا" آورده می شود این است که "پرشن" و "پرشیا" در انگلیسی در واقع معادل کلمه "ایرانی" و "ایران" است و اشکالی ندارد که در زبان انگیسی برای مثال ستاره های ورزشی ایران "پرشن ستارز" و افتخار ایران " آنِراو پرشیا" گفته شوند چون به موسیقی ایرانی هم در انگلیسی "پرژن میوزیک" و گربه ایرانی "پرژن کت" گفته می شود.
باید توجه داشت که کلمه "پرژن" در این دو مثال در دو دسته بندی متفاوت قرار می گیرد. "پرژن" برای گربه به گونه یا نژاد خاصی از گربه طلاق می شود- نه به ملیت گربه. این نژاد گربه می تواند در تهران یا تبریز یا کرمانشاه یا لندن یا نیویورک و یا هر جای دیگر دنیا پرورانده شود. هر گربه ایرانی "پرژن" نیست. فقط گربه هایی که از نژاد گربه های "پرژن" باشند در این دسته قرار می گیرند که اتفاقا در ایران بسیار هم نادر هستند.
ولی اطلاق نام "پرژن" به همه انواع موسیقی ایرانی اشتباه است. اگر موسیقی کردی یا ترکی یا لری هست دیگر در زبان انگلیسی نباید "پرژن" نامیده شوند. مثال مسئله دارتر از معادل دانستن "ایرانی" و "پرژن" مثال ادبیات "پرژن" است. ادبیاتی که به زبان فارسی نیست ولی در ایران تولید شده در زبان انگلیسی ادبیات "پرژن" نامیده نمی شود و نباید بشود.
بنابراین اگر کلمه "پرژن" به عنوان یک لقب یا مارک به نژاد و گونه خاصی از گربه یا مشابه آن اشاره می کند اشکالی ندارد ولی اگر این کلمه به جای کلمه "ایرانی" استفاده شود تا به ملیت ایرانی و کشور ایران اشاره کند معادل درستی نیست.
سوال بعدی این است که حالا که کشوری به نام "پرشیا" و ملیتی به نام "پرشن" وجود ندارد کلمه "پرشیا" و "پرشن" در خارج از ایران چه مراجعی دارند و به چه برمی گردند. اکنون در دنیا کلمه "پرشیا" در کتاب های تاریخ به ایران قدیم اشاره می کند. کلمه "پرشن" غیر از مواقعی که فقط یک مارک است (مثل گربه پرشن) در درجه اول به زبان فارسی بر می گردد که زبان رسمی کشور چند زبانه ایران است و معادل آن در کشورما کلمه "فارسی" است. در درجه دوم "پرشن" به قوم پارس یا فارس اطلاق می شود که صدها سال است در بیرون از مرزهای ایران پراکنده شده اند.
"این که آیا سیاست رضا شاه پهلوی در مورد عوض کردن نام کشور در اسناد بین المللی از "پرشیا" به "ایران" درست بود یا خیر تاثیری در این واقعیت که هم اکنون نام رسمی کشور ما ایران است نمی کند و تا زمانی که اینطور است ملیت همه اقوام کشور ایران "ایرانی" است نه "پرشن" و تیم های ورزشی ما در میدان های بین المللی تحت عنوان تیم ایران به دنیا معرفی می شوند."
درست است که در زمانی که ایران پرشیا خوانده می شد این کلمه تنها به قوم پارس محدود نمی شد و همه اقوام کشور را دربر می گرفت ولی اکنون نام رسمی کشور ما ایران است و دیگر در هیچ کتاب و سند و رسانه رسمی بین المللی روز کلمه "پرشن" به کلیت ملیت ایرانی اطلاق نمی شود و در نتیجه شامل همه اقوام ایران نمی شود.
این که آیا سیاست رضا شاه پهلوی در مورد عوض کردن نام کشور در اسناد بین المللی از "پرشیا" به "ایران" درست بود یا خیر تاثیری در این واقعیت که هم اکنون نام رسمی کشور ما ایران است نمی کند و تا زمانی که اینطور است ملیت همه اقوام کشور ایران "ایرانی" است نه "پرشن" و تیم های ورزشی ما در میدان های بین المللی تحت عنوان تیم ایران به دنیا معرفی می شوند همانطور که فیلم های ما در جشنواره های بین المللی تحت عنوان فیلم ایرانی معرفی می شوند.
یکی از بهترین فرصت ها برای مطرح کردن نام ایران و افتخار کردن به آن و نشان دادن صورت ارزشمند آن به جهان بدون نیاز به تکیه بر فانتزی افتخار پرشیا همین میدان های ورزشی و هنری هستند.
این که شعار تیم ملی کشوری در مسابقات جام جهانی شامل اسم آن کشور نباشد هیچ اشکالی ندارد. ولی این که آن شعار بدون رعایت امکان نارضایتی ها و اختلاف عقیده داخلی و سوتفاهم های خارجی انتخاب شود جای تامل و بازنگری دارد.
شکی نیست که این شعار با حسن نیت هواداران فوتبال ایران طراحی و حمایت شده و به هیچ وجه برای آزردن هموطنان ایرانی و یا برای تقویت بدفهمی ها و استریوتایپ های خارجی صورت نگرفته. ولی بهتر است یاد بگیریم تا نسبت به حساسیت های داخلی و سوبرداشت های خارجی هشیارتر عمل کنیم.
به نظر نمی رسد در هیچ کدام از شعارهای دیگر کشورهای شرکت کننده در جام جهانی کلمه ای که یکپارچگی ملت و یا هویت فعلی آن کشور را زیر سوال ببرد استفاده شده باشد.
