اختلاف قطر و سعودی اپوزیسیون سوریه را به کجا می‌کشاند

احمد جربا رئیس ائتلاف ملی سوریه

ایلیا جزایری  ( بیروت )

تنش میان عربستان سعودی و قطر، اختلاف در میان اپوزیسیون سوریه را عمیق‌تر کرده به گونه‌ای که ممکن است مخالفان حکومت بشار اسد نتوانند بر سر تشکیل هیئتی برای نمایندگی از خود در کنفرانس بین‌المللی صلح سوریه موسوم به ژنو۲ به توافق برسند؛ کنفرانسی که قرار است دوم بهمن ماه آغاز شود.

خبرگزاری‌های مختلف از جمله رویترز و خبرگزاری فرانسه، به نقل از منابعی در ائتلاف ملی اپوزیسیون سوریه و دیپلمات‌هایی از کشورهای غربی پشتیبان مخالفان اسد می‌نویسند که هنوز مشخص نیست که ۱۲۰ عضو ائتلاف بتوانند اختلاف‌های خود را بر سر کنفرانس ژنو۲، پشت سر بگذارند.

برخی نیز گمانه‌زنی می‌کنند که ممکن است قطر در لحظه آخر ماجراجویی نکرده و عربستان سعودی، ترکیه و کشورهای غربی را با تشویق هم‌پیمانان خود در ائتلاف ملی اپوزیسیون سوریه به تحریم کنفرانس ژنو۲، خشمگین نکند.

طی یک ماه گذشته، ۴۴ تن از اعضای ائتلاف که اکثرا با قطر در ارتباط هستند، در اعتراض به احتمال حضور نمایندگان این ائتلاف در کنفرانس ژنو۲ بدون تضمین‌های مشخص، عضویت خود را به حال تعلیق درآوردند.

خبرگزاری رویترز به نقل از منابع دیپلماتیک گزارش داده است نقش قطر که شامل حمایت از برخی گروه‌های اسلامگرای تندرو می‌شود، روز یکشنبه ۲۲ دی در نشست وزرای خارجه دوستان سوریه در پارسی، به بحث گذاشته شد.

مجموعه دوستان سوریه از ۱۱ کشور غربی و عربی از جمله، آمریکا، بریتانیا، فرانسه، امارات متحده عربی، عربستان سعودی و قطر، تشکیل شده است.

یکی از حاضران در نشست گفته است: «پیام روشن این بود که همگان نیازمند آغاز مرحله جدید در خصوص تایید کنفرانس ژنو۲ و پایان دادن به حمایت از تندرو‌ها هستند. اشاره‌های واضحی هم در این زمینه به قطر شد که در تصمیم ائتلاف ملی اپوزیسیون سوریه برای مشارکت در کنفرانس، نقش تاثیرگذاری دارد.»

البته خالد العطیه وزیر امور خارجه قطر در پاریس گفت که کشورش از گروه‌های مشخصی در میان مخالفان اسد، حمایت نمی‌کند.

بسیاری از اعضای ائتلاف ملی اپوزیسیون سوریه، که بسیاری از شخصیت‌های سیاسی مقیم خارج را در بر می‌گیرد، اشتیاقی برای مشارکت در کنفرانس ژنو۲ نشان نمی‌دهند؛ کنفرانسی بین‌المللی که قدرت‌های جهان با امید پایان دادن به بحران سه ساله سوریه، قصد برگزاری آن را دارند.

اعضای ائتلاف همچنین امید ندارند که نمایندگان دولت بشار اسد، امتیازات ویژه‌ای بدهند چه برسد به اینکه با درخواست تشکیل دولت انتقالی بدون حضور بشار اسد، موافقت کنند. از این رو بیم آن دارند که حضورشان در کنفرانس، مشروعیتشان را در میان مخالفان اسد، متزلزل کند.

در همین حال جان کری وزیر امور خارجه امریکا تاکید می‌کند، نام هرکس که برای حضور در اداره مرحله انتقالی سوریه مطرح می‌شود، باید مورد موافقت دو طرف دولت و اپوزیسیون قرار گیرد.

از سویی، عدم حضور در کنفرانس ژنو۲، ناخرسندی اکثر پشتیبانان اپوزیسیون سوریه را در پی خواهد داشت، مساله‌ای که ممکن است به کاهش حمایت آنها از ائتلاف ملی بینجامد؛ تشکیلاتی که در قدرت گرفتن اسلامگرایان تندرو در مناطق تحت کنترل مخالفان در سوریه، شکست خورده است.

نصر الحریری سخنگوی ۴۴ عضو ائتلاف ملی اپوزیسیون سوریه که عضویت خود را به حال تعلیق در آورده‌اند، می‌گوید: «بعضی می‌خواهند که ائتلاف به ژنو برود بدون اینکه برای حفظ آبرو در مقابل مردم سوریه، دستکم ضمانت‌هایی ظاهری درباره آنچه کنفرانس به آن دست خواهد یافت، بدهند.»

او افزود: «تنها راه این است که ائتلاف گسترش یابد و برای ایجاد تعادل در آن اعضای جدیدی به آن بپیوندد و رئیسی توافقی در راس ان قرار گیرد.»

حتی نزدیکان احمد جربا رئیس ائتلاف ملی اپوزیسیون سوریه می‌گویند که نمی‌خواهند بدون تضمین‌هایی همچون آزادی زندانیان یا پایان دادن به مناطقی در حومه دمشق که در کنترل مخالفان قرار دارند، به سوئیس بروند.

آمریکا و روسیه با این درخواست‌ها اعلام موافقت کرده‌اند اما هنوز مشخص نیست تا چه اندازه حکومت سوریه حاضر است، چنین امتیازاتی بدهد.

با وجود اینکه قطر و عربستان سعودی در برخی زمینه‌ها هم‌نظر هستند، اما در برخی کشورهای عربی که شاهد سرنگونی نظام‌های حاکم از سه سال پیش تاکنون بودند، از طرف‌های رقیب، حمایت کردند. به طور مثال، قطر از گروه اخوان‌المسلمین در مصر حمایت می‌کند در حالی که عربستان سعودی، از ارتش که محمد مرسی از رهبران اخوان المسلمین را از مقام ریاست جمهوری برکنار کرد، پشتیبانی می‌کند.

در سوریه نیز که در قلب منطقه‌ای قرار دارد که محل برخورد نفوذ قدرت‌های رقیب است، قطر پیشتاز حمایت از مخالفان اسد بود و حدود یک سال پیش، به تاسیس ائتلاف اپوزیسیون، به منظور ایجاد جایگزینی قابل اعتماد برای اسد، کمک تاثیرگذاری کرد.

اما قطر ناگهان خود در ارتباط با مسیر جنگ داخلی دو سوریه را زیر فشار عربستان سعودی و ایالات متحده دید که نسبت به افزایش نفوذ اسلامگرایان مخالف غرب و همپیمانانش در خاورمیانه، نگرانند.

با توسعه ائتلاف به ۱۲۰ عضو، میزان نفوذ قطر در آن کاهش یافت. اما در تحولات میدانی همچنان به واسطه گروه‌هایی همچون گردان التوحید که در جبهه جدید اسلامی حضور دارد، دارای نفوذ است. این جبهه بر مناطق بسیاری در سوریه سیطره دارد و در برخی زمینه‌ها، با گروه نصرت که ارتباطاتی با القاعده دارد و از سوی آمریکا «گروهی تروریستی» اعلام شده است، همکاری می‌کند.

جبهه اسلامی، ائتلافی از ۶ گروه اسلامگرای مسلح مخالف اسد است که حدود دو ماه پیش تشکیل شد و ارتباطی با القاعده ندارند و نسبت به گروه نصرت و دولت اسلامی عراق و شام (داعش) میانه رو به شما می‌آید.

عبدالرحمن الحاج از مسئولان بلندپایه ائتلاف ملی سوریه می‌گوید، گروه‌هایی در مخالفان مسلح اسد هستند که از قطر، بیش از سعودی تاثیر می‌پذیرند اما در ائتلاف، نفوذ و تاثیر ریاض، بیشتر است. شورای ملی سوریه بخشی از ائتلاف است که تحت نفوذ قطر قرار دارد و با مشاکت در کنفرانس ژنو۲ تا کنون مخالفت کرده است.

یک منبع در کشورهای خلیج‌ فارس به خبرگزاری فرانسه گفته است امیر جدید قطر که سال گذشته جانشین پدر خود شد، می‌خواهد نقش کشورش را در نفوذ در کشورهای عربی شاهد تغییر، نسبت به دوره گذشته، کاهش دهد.

این منبع می‌افزاید که امیر جدید خواسته‌های غرب را در پایان دادن به حمایت از اسلامگرایان تندرو بیشتر می‌پذیرد با وجود اینکه قطر همچنان معتقد است کمک تسلیحاتی به مخالفان اسد برای اجبار او به دادن امتیاز، ضروری است.

منابع دیپلماتیک می‌گویند که قطر همچنان شوقی برای مشارکت اپوزیسیون سوریه در کنفرانس ژنو۲ ندارد و بیانیه جبهه اسلامی در تایید کسانی که عضویتشان را در ائتلاف تعلیق کرده‌اند، نشان از همین مساله دارد.

برخی نیز می‌گویند که رقبای احمد جربا در ائتلاف ممکن است در صورت به دست آوردن سهمی مناسب در هیئت نمایندگی مخالفان اسد در کنفرانس ژنو۲، با این حضور موافقت کنند.

یک عضو برجسته ائتلاف ملی سوریه که خواسته نامش فاش نشود، به خبرگزاری رویترز گفته است که احتمالا قطر نمی‌خواهد با مقابله با واکنش‌های سعودی و آمریکا، ریسک کند و در ‌‌نهایت در مقابل تشکیل هیئت نمایندگی یک دست از سوی اپوزیسیون سوریه به کنفرانس ژنو۲، کارشکنی نمی‌کند.

او افزوده است: «قطر با پشتیبانی از جبهه اسلامی، سهمی ویژه در تحولات میدانی سوریه به دست آورده است و می‌تواند از آن به عنوان ابزار فشاری بر ائتلاف استفاده کند.»

او تاکید کرده است: «شخصیت‌های وابسته به قطر، نیازمند حمایت مالی و سیاسی این کشور هستند بنابراین هرچه از آنها بخواهد، انجام خواهند داد.»

با این وجود هنوز مشخص نیست که قطر تا چه اندازه بتواند هم‌پیمانان خود را به مذاکره با اسد قانع کند.

با وجود اینکه احمد جربا همچنان به دلیل نبود تضمین‌هایی برای نتیجه کنفرانس ژنو۲، با مشکلی واقعی در تصمیم‌گیری برای مشارکت مواجه است، اما غرب فشار‌هایش را بر ائتلاف ملی اپوزیسیون برای حضور در کنفرانس، افزوده است؛ چرا که به عقیده مقام‌های غربی، در حال حاضر، هیچ راه دیگری برای پایان دادن به بحران سه ساله سوریه که تاکنون بیش از ۱۲۰ هزار کشته برجای گذاشته، وجود ندارد.