ایلام ایران، خاستگاه کشاورزی بوده است

اینکه بشر در طول تاریخ چطور و در چه مقطعی از کوچ‌نشینی و شکار به یکجانشینی و کشاورزی روی آورده، همواره یکی از موضوعات مورد علاقه باستان‌شناسان بوده است.

حفاری‌های تازه نشان می‌دهد که حدود ۱۲ هزار سال پیش، یکی از اولین خاستگاه‌های کشاورزی، در تپه تاریخی چغاگلان، در نزدیکی شهرستان مهران استان ایلام بوده است که قدمتش به دوران نوسنگی بدون سفال می‌رسد.

باستان‌شناسان دانشگاه توبینگن آلمان در یک کلونی انسانی در این تپه از ابزارهای کشاورزی اولیه که با استخوان ساخته شده‌اند گرفته تا اشیا و ظروف رسی که به شکل حیوانات و انسان هستند را کشف کرده‌اند.

اما آنچه بیش از همه آن‌ها را متعجب کرده است بقایای غلات و حبوبات از جمله دانه‌های گندم، عدس و نیز نخود و جوی وحشی در این تپه تاریخی بود.

این کشف حاکیست که ۱۲ هزار سال پیش انسان‌هایی که در این بخش از ایران زندگی می‌کردند به کشاورزی و اهلی‌ کردن حیوانات روی آورده بودند.

این کشف از این نظر مهم است که باعث می‌شود باستان‌شناسان در فرضیه‌ها و نظریه‌های سنتی خود در مورد خاستگاه کشاورزی در آنچه منطقه هلال حاصل خیز در خاورمیانه نام دارد تجدید نظر کنند.

ملیندا زیدر، باستان‌شناس موزه تاریخ طبیعی ملی ایالات متحده در واشنگتن به بی‌بی سی فارسی می‌گوید: «نظر غالب این بود که کشاورزی در بخش‌های غربی هلال حاصل خیر آغاز شده است. بعضی‌ها استدلال می‌کردند جایی در منطقه جنوب منطقه شام در نواحی جنوبی اسرائیل امروزی. بعضی‌ها هم می‌گفتند منشا کشاورزی در شمال غربی سوریه امروزی یا جنوب شرقی ترکیه بوده و بعد به نواحی دیگر هلال حاصلخیز گسترش پیدا کرده است.»

به عبارت دیگر، پیش‌تر گمان می‌رفت که در ابتدا در نواحی شرقی منطقه هلال حاصل خیز خاورمیانه که شامل ایران امروزی می‌شود کشت و کاری در کار نبوده و مردم این نواحی بعد‌ها شگردهای کشت و اهلی کردن حیوانات را از تمدن‌های دیگر در منطقه آموختند.

اما پیدا شدن بقایای سوخته غلات و حبوبات ۱۲ هزار ساله در چغاگلان نشان می‌دهد که در ایران هم عده‌ای روند کشاورزی و یکجانشینی را آغاز کرده بودند.

خانم زیدر می‌گوید: «این پروژه تحقیقاتی بیانگر آن است که مردم در تمام این منطقه عظیم از جنوب اسرائیل گرفته تا ایران به موازات هم شیوه زندگی مشابه‌ای را پیش گرفته بودند، یعنی تقریبا به طور هم زمان به کشاورزی و در کنار آن به اهلی کردن حیوانات روی آورده بودند.»

باستان‌شناسان بقایای حداقل ۲۱ هزار و ۵۰۰ نمونه گیاهی و کشاورزی را مورد بررسی قرار داده‌اند که در بخش کوچکی از تپه چغاگلان در هشت متری زیر سطح زمین قرار داشته است.

یافته‌های آن‌ها همچنین می‌تواند پاسخ تازه‌ای به این سوال بدهد که چرا کشاورزی به پیشه‌ای برای اجداد ما تبدیل شد.

تا به حال فرض بر این بوده که بشر در یک دوران کمبود و سختی مجبور به کشاورزی و اهلی‌کردن حیوانات شد.

اما باستان‌شناس آمریکایی معتقد است که غلات کشف‌شده در استان ایلام می‌تواند عکس این مطلب را ثابت کند.

او می‌گوید: «این تحقیق نشان می‌دهد که اولین گام انسان‌ها به سوی کشاورزی و دامداری در یک دوره کمبود و کسری نبوده بلکه در دوره فراوانی و عصری بوده که آب و هوا بهبود پیدا کرده بود و منابع طبیعی افزایش یافته بود.»

نتیجه کاوش‌های باستان‌شناس دانشگاه «توبینگن» آلمان به تازگی در مجله ساینس منتشر شده است.

البته روشن نیست که بقایای غلات و حبوبات ۱۲ هزار ساله در چغاگلان یک مورد نادر و استثنایی بوده یا بخشی از روال زندگی عادی کل مردم این نواحی در دوران پیش از باستان. اما در هر صورت شکی نیست که این کشف گام مهمیست در افزایش دانش ما از سیر تحول تمدن بشر و چگونگی روی آوردن اجداد ما از کوچ نشینی و شکار به یکجانشینی و کشاورزی.