شیرین نشاط زندگی "ام کلثوم" را به روی پرده می‌آورد

به گفته خانم نشاط نوشتن فیلمنامه پایان یافته و امید می‌رود که فیلمبرداری در پاییز امسال در مصر شروع شود. کارگردان امیدوار است که بودجه فیلم از کشورهای عربی خاورمیانه تأمین شود.

شیرین نشاط در این دوره جشنواره سینمایی برلین عضو هیئت داوران است. جشنواره هفتم فوریه شروع می‌شود و خانم نشاط وارد برلین شده است.

سازنده فیلم "زنان بدون مردان" درباره کار سینمایی آینده خود، فیلمی درباره "ام کلثوم"، در گفت‌وگویی مشروح با روزنامه آلمانی "فرانکفورتر الگماینه" توضیح داده است.

خانم نشاط می‌گوید که از کودکی با نام ام کلثوم آشنا و به موسیقی او علاقه‌مند بوده است. او می‌گوید: "دو سال و نیم است که روی این موضوع کار می‌کنم. ظاهرا من همیشه دنبال سوژه‌های مشکل هستم. نمی‌خواهم بگویم خیلی شجاع هستم، بلکه همیشه به سوژه‌هایی کشیده می‌شوم که برایم غریب هستند و مایلم با طرح آنها توان خود را بسنجم."

خانم نشاط توضیح می‌دهد که از زمان کار روی فیلمنامه بارها به مصر سفر کرده، درباره زندگی ام کلثوم تحقیق زیادی انجام داده و به خوبی با زوایای زندگی شخصی و هنری خواننده مشهور آشنا شده است.

زنی در میان مردان

خانم نشاط از دشواری پرداختن به ام کلثوم آگاه است، با وجود این، شخصیت نیرومند خواننده مشهور جهان عرب او را جذب کرده است: "این زن در محیطی که کاملا زیر سلطه مردان بود، موفق شد راه خود را باز کند و مهمترین هنرمند قرن بیستم شود. تا امروز همه جا موسیقی او را گوش می‌کنند، همه رانندگان تاکسی او را می‌شناسند، در مراکش، در تونس، در ایران، حتی در نیویورک..."

خانم نشاط ام کلثوم را زنی آگاه می‌داند که به سرنوشت ملت خود علاقه‌مند بود. او در سرگذشت خواننده پرآوازه مصری رگه‌هایی مشابه با زندگی هنری خود می‌بیند: "من هنرمندی هستم که کارهایم از عاطفه و احساس شخصی سرشار است، اما در عین حال با مسائل سیاسی درگیر هستم. من از جنبش سبز در ایران حمایت کردم. سیاست و هنر دو بنیاد اصلی زندگی من هستند که نمی‌توانم از آنها جدا شوم..."

او می‌گوید نمی‌خواهد زندگی ام کلثوم یا تاریخ معاصر مصر را تصویر کند؛ هدف او آن است که جذابیت موسیقی ام کلثوم و تأثیر معجزه‌آسای آن را بر مردم بیان کند. فیلم تا حدی نفوذ صدای ام کلثوم را بر توده‌های وسیع مردم بازتاب دهد. همان شور و سرمستی که مردم با شنیدن موسیقی او تجربه می‌کردند و چون سحرزدگان از خود بی‌خود می‌شدند. بنابرین فیلم تنها یک زندگی‌نامه سینمایی نخواهد بود، بلکه موسیقی نیز در آن جایی برجسته دارد.

خانم نشاط به تفاوت ام کلثوم با بت‌های موسیقی مردمی غربی مانند "بیلی هالیدی" یا "ادیت پیاف" اشاره می‌کند که معمولا با پایانی تراژیک از زندگی رفتند. "ام کلثوم مدام بالاتر و بالاتر رفت تا عاقبت مرد و آن موقع چهار میلیون نفر به دنبال تابوت او راه افتادند."

شیرین نشاط می‌گوید که فیلم او بر نقش برجسته زنان در زندگی سیاسی جوامع شرقی تأکید خواهد کرد: "در بهار عربی و در جنبش سبز ایران، هرجا که جنبش اجتماعی به راه افتاده، زنان حضور داشته‌اند. در دهه‌های گذشته هم همین طور بود. ما در فیلم نشان می‌دهیم که در زمان زندگی ام کلثوم جنبش آزادی زنان در مصر بسیار زنده و فعال بود."

در اولین فیلم سینمایی شیرین نشاط به نام "زنان بدون مردان" نیز زنان نقش محوری داشتند. این فیلم بر پایه داستانی از شهرنوش پارسی‌پور، داستان‌نویس مقیم امریکا، ساخته شد. فیلم در سال ۲۰۰۹ جایزه بهترین کارگردانی را در جشنواره سینمایی ونیز به دست آورد.

ستاره شرق و بانوی آواز عربی

ام کلثوم با نام واقعی فاطمه ابراهیم السید البلتاجی به ظن قوی در سال ۱۸۹۸ در خانواده‌ای از روستاییان فقیر (فلاح) در استان دقهلیه در شمال قاهره به دنیا آمد.

پدر ام کلثوم مؤذن مسجد بود و دختر نیز، که در سالهای کودکی لباس پسرانه می‌پوشید، با ترانه‌ها و مدحیات دینی دهان به آواز باز کرد.
او نزدیک بیست سال داشت که با پدرش به قاهره رفت تا بتواند با خوانندگی اندکی به معاش خانواده کمک کند. چیزی نگذشت که شهرت او به عنوان زنی با حنجره‌ای استثنائی و صدایی سحرآمیز در همه جا پیچید.

ام کلثوم نه تنها در دنیای عرب، بلکه در سراسر مشرق زمین به شهرتی افسانه‌ای دست یافت. برخی گفته‌اند که تا امروز هیچ هنرمندی محبوبیت بالای او را تجربه نکرده است. زمانی که درگذشت برخی از رسانه‌های فرانسوی شهرت او را با ادیت پیاف و ماریا کالاس مانند کردند، اما بسیاری گفتند که بسی از آنها بالاتر بود.

ام کلثوم در دستگاه‌های موسیقی سنتی یا مقام‌خوانی استاد بود، از این رو می‌توانست با بداهه‌خوانی شنوندگان را به حد اعلای شوق و سرمستی برساند. ریشه‌های موسیقی "مقام" در موسیقی سنتی ایرانی ریشه دارد.

"امل حیاتی" (امید زندگی من)، "انت عمری" (تو زندگی من هستی)، "فکرونی" (به فکرم باشید)، یا ظالمنی (ای ستمگر من!)، الاطلال (ویرانه‌ها)، هذه لیلتی (امشب شب من است)، الف لیله و لیله (هزار و یک شب)، عودت عینی علی رؤیاک (چشمم را به دیدارت معتاد کردی) از معروف‌ترین ترانه‌های ام کلثوم هستند.

ام کلثوم در سال ۱۹۶۶ ترانه معروف "رباعیات خیام" را با موسیقی ریاض السنباطی ارائه داد. گفته می‌شود که احمد رامی، شاعر معروف مصری، برای ترجمه ترانه‌های خیام به زبان عربی، زبان فارسی آموخت.

کنسرت‌های ام کلثوم، که در طول شب تنها یک ترانه می‌خواند، معمولا بیش از یک ساعت طول می‌کشید. دوستداران او عقیده دارند که در طول سالها نه تنها از زیبایی صدای ام کلثوم کاسته نشد، بلکه در پیری صدای او طنینی زنده‌تر و قوی تر پیدا کرد. او در سال ۱۹۶۷ در پاریس کنسرتی فراموش‌نشدنی برگزار کرد.

درباره ام کلثوم چندین فیلم مستند ساخته شده، اما هرگز فیلم سینمایی تولید نشده است. او در سینما نیز هنرنمایی کرده بود و میان سالهای ۱۹۳۵ تا ۱۹۴۸ در چند فیلم سینمایی هم نقش ایفا کرد و هم آواز خواند.

ام کلثوم اهل سیاست نبود، اما از جنبش ملی مصر به ویژه از اوایل دهه ۱۹۵۰ حمایت کرد. در میان آثار تغزلی بیشماری که خوانده است، می‌توان چند ترانه سیاسی یافت که برخی از آنها به مقام سرود ملی رسیدند.

او پس از مرگ جمال عبدالناصر در سال ۱۹۷۰ با ترانه "نامه‌ای به رهبر" در سوگ رئیس جمهور محبوب مصر مویه کرد. شعر این ترانه را نزار قبانی (۱۹۲۳ – ۱۹۹۸) شاعر معروف سوری، سروده بود.

درگذشت ام کلثوم در سوم فوریه ۱۹۷۵ رویدادی فراموش‌نشدنی در تاریخ معاصر مصر است. در کشور عزای عمومی اعلام شد. چندین روز تمام ایستگاه‌های رادیویی در مصر و جهان عرب تنها موسیقی ام کلثوم را پخش کردند. در قاهره میلیون‌ها نفر از مردم گریان و نالان تابوت محبوب‌ترین خواننده قرن را مشایعت کردند.

در رسانه‌های جمعی گفته شد که با مرگ ام کلثوم مصر چهارمین هرم خود را از دست داد. همچنین گفته‌اند جمعیتی که برای تشییع جنازه ام کلثوم به راه افتاد، حتی از سوگواری برای جمال عبدالناصر، رهبر محبوب و بانفوذ مصر، بیشتر بود.