موج تازه لشکر بیکاران ایران

بیکاری یکی از مهمترین معضلات اقتصادی ایران است و طرحهای دولت برای حل آن نتیجه بخش نبوده است

کاوه امیدوار

مرکز آمار ایران گزارش داده است که نرخ بیکاری در بهار امسال به ۱۲.۹ درصد رسیده است که نسبت به بهار سال گذشته که ۱۲.۳ درصد بود، افزایش نشان می دهد.

بنابر این گزارش، تعداد بیکاران ایران به سه میلیون و ۱۴۶ هزار هزار نفر رسیده است.
در سال گذشته تعداد بیکاران دو میلیون و ۸۷۷ هزار نفر اعلام شده بود، اما گزارش تازه نشان می دهد که در سه ماه فصل بهار ۲۶۹ هزار نفر بر تعداد بیکاران افزوده شده است.

میزان بیکاری زنان حدود دو برابر مردان است و این در حالی است که از مجموع ۲۴ میلیون و ۴۳۰ هزار نفری که از نظر اقتصادی آماده کار هستند، یعنی در گروه شاغلان یا بیکاران قرار دارند، نزدیک به بیست میلیون نفر آنها مردان و حدود چهار میلیون و پانصد هزار نفر از آنها زنان هستند.

نرخ مشارکت اقتصادی در سال ۱۳۹۰ به ۳۶.۹ درصد کاهش پیدا کرده بود، اما گزارش مرکز آمار نشان می دهد که در بهار امسال وضعیت کمی بهتر شده و نرخ مشارکت اقتصادی به ۳۸.۲ درصد رسیده است.

نرخ فعالیت یا مشارکت اقتصادی به این معنی است که چه تعداد از افراد بالای ده سال (جمعیت کل کشور) از نظر اقتصادی فعال و آماده کار هستند و در گروه بیکاران یا شاغلان قرار دارند. افرادی که تحصیل می کنند یا خانه دار هستند، جزو جمعیت غیرفعال به حساب می آیند و در این فهرست جای نمی گیرند.

بنابر این گزارش، سهم جوانان در میان بیکاران همچنان بسیار بالاست و دو سوم از مجموع سه میلیون و ۱۴۶ هزار بیکار کشور، جوانان (۱۵ تا ۲۹ ساله) هستند. این یعنی فقط یک میلیون نفر از بیکاران کشور را افراد بالای ۳۰ ساله تشکیل می دهند.

بررسی وضعیت اشتغال در بخش های عمده اقتصادی نشان می دهد که بخش خدمات تقریبا نیمی از شغل های موجود در ایران را تشکیل می دهد و بعد از آن صنعت قرار دارد که کمی بیشتر از ۳۰ درصد از شاغل ایرانی در آن کار می کنند و حدود ۲۰ درصد از شاغلان نیز در بخش کشاورزی مشغولند.

پاک کردن صورت مسئله

بنابر تعریف مرکز آمار، هر کس در هفته یک ساعت کار کند، شاغل است و در غیر این صورت در ردیف بیکاران جای می گیرد.

گزارشهای رسمی نشان می دهد که تا سال ۱۳۸۵ که دولت محمود احمدی نژاد تصمیم به تغییر محاسبه نرخ بیکاری گرفت، هیچگاه یک ساعت کار در هفته ملاک سنجش میزان بیکاری نبوده است.

در سرشماری های سالهای ۱۳۴۵ و ۱۳۵۵ کسی شاغل به حساب می آمد که در هفته هشت ساعت یا بیشتر کار کرده باشد. بعد از آن در سرشماری های عمومی سالهای ۱۳۶۵ و ۱۳۷۵ مبنای محاسبه میزان بیکاری تغییر کرد و هر کسی که در هفته دو روز یا بیشتر کار می کرد، شاغل به حساب می آمد.

شواهد نشان می دهد که بعد از آمارگیری سال ۱۳۸۵ وقتی دولت متوجه شد که نرخ بیکاری نسبت به دوره های قبل افزایش پیدا کرده، تصمیم به تغییر مبنای محاسبه نرخ بیکاری گرفت تا در نتیجه آن نشان دهد که بیکاری نه تنها افزایش پیدا نکرده که نسبت به دوره های قبل کمتر هم شده است.

نتایج این دستکاری در سالهای بعد یعنی در سال ۱۳۸۶ و ۱۳۸۷ به سادگی قابل مشاهده است. بنابر آمارهای منتشر شده، یک سال بعد از دستکاری در نحوه محاسبه نرخ بیکاری، نرخ بیکاری برای اولین بار طی سالهای اخیر به زیر ده درصد در تابستان سال ۱۳۸۶ کاهش پیدا کرد و این وضعیت در بهار و پائیز سال ۱۳۸۷ تکرار شد.

اما این دستکاری آماری به سرعت در خیل جمعیت بیکاران جویای کار، گم شد و نرخ بیکاری در چهار سال اخیر چنان افزایش پیدا کرد که مثلا در زمستان سال گذشته به بالای ۱۴ درصد رسید.

اهمیت این اتفاق بیشتر از آن جهت است که دولت آقای احمدی نژاد می گوید که دستکم در دو سال اخیر سه میلیون شغل ایجاد کرده است، در حالی که در شرایط فعلی تغییر معنی داری در جمعیت فعال و آماده به کار کشور به چشم نمی خورد مگر این که به گفته کارشناسان اقتصادی، قبول کنیم بسیاری از کسانی که دولت مدعی است برای آنها شغل ایجاد کرده، افرادی هستند که قبلا شاغل بوده اند ولی بیکار شده اند و دوباره شغل جدیدی پیدا کرده اند.

دولت وعده داده است که امسال بیکاری را ریشه کن کند، اما افزایش تحریم های بین المللی و بروز مشکلات تازه در بخش تولید و فشار ناشی از حذف یارانه ها کلاف سردرگمی به وجود آورده است و این نگرانی وجود دارد که ادامه وضعیت فعلی، باعث شود بنگاههای تولیدی برای سرپا ماندن و کاهش هزینه ها، نیروی کار خود را اخراج کنند و جمعیت بیکاران بیشتر شود.

بیکاری مهمترین معضل اقتصادی ایران است و در شرایط فعلی چشم اندازی برای کاهش تعداد بیکاران وجود ندارد. برخی کارشناسان اقتصادی می گویند که بیکاری حتی مهمتر از تورم فزاینده ای است که روز به روز دامنه آن گسترده تر می شود.