قرص آهن، مضر یا مفید؟

کم‌خونی فقر آهن، بیماری بسیار شایعی در تمام جوامع است، بخصوص خانم‌ها که به دلیل عادت ماهانه خود مقداری خون از دست می‌دهند، بیشتر در معرض این بیماری هستند.

اما آیا همه کم‌خونی‌ها به دلیل فقر آهن است؟

در سال‌های اخیر، تبلیغات روزافزون شرکت‌های دارویی برای جلب مشتری، این اشتباه را رواج داده است که هر بیمار کم‌خونی را باید دچار کمبود آهن دانست و متاسفانه بسیاری از بیماران دچار کم‌خونی بدون این که نوع کم‌خونی و وجود کمبود آهن در آنان اثبات شود، به مصرف آهن روی می‌آورند.

در این مبحث به نکات مهمی در مورد سودها و زیان‌های درمان با مکمل آهن خواهیم پرداخت.

در مجموع حدود چهار گرم آهن در کل بدن وجود دارد که نیمی از آهن، یعنی دو گرم در ساختمان هموگلوبین و میوگلوبین که مواد تشکیل‌دهنده گلبول‌های قرمز و عضلات است، به کار رفته و بقیه آن در کبد و دیگر اندام‌ها ذخیره شده‌ است.

از آنجا که تعداد کمی از غذاهای مصرفی دارای آهن قابل توجهی است، سیستم دقیقی در بدن طراحی شده است که سلول‌های قرمز خون و سلول‌های عضلانی که منابع اصلی آهن در بدن هستند، زمان فرسودگی به شکلی از رده خارج می‌شود که آهن موجود در آنها دوباره به چرخه طبیعی بدن برمی‌گردد و تنها بخش کوچکی از آن دفع شود.

به این ترتیب در حالت عادی، یعنی تا زمانی که خونریزی وجود ندارد، بدن نیازمند مصرف مواد حاوی آهن کمی است.

اگر فرض کنیم یک خانم به طور متوسط 80 سی‌سی خون را در یک سیکل ماهانه از دست بدهد، این میزان خون معادل حدود 50 میلی‌گرم آهن است که باعث می‌شود نیاز او دو برابر فردی شود که خونریزی ماهانه ندارد.

به این ترتیب این دسته از خانم‌ها نیازمند مصرف غذاهای حاوی آهن بیشتری هستند. این غذاها شامل جگر سیاه، قلوه و نیز گوشت‌های قرمز می‌شود. البته سبزیجاتی مثل جعفری، عدس و اسفناج نیز حاوی آهن است که چندان قابل توجه نیست.

بر اساس این توضیحات مشخص است که فقط بخش خاصی از جوامع کمبود آهن هستند و بقیه به شرط سلامت دستگاه گوارش، چندان در معرض این کمبود نیستند.

اکنون به سوال اول بازمی‌گردیم: آیا می‌توانیم هرگاه کم‌خونی را تشخیص دادیم ابتدا به بیمار توصیه کنیم مدتی قرص آهن مصرف کند تا شاید کم‌خونی او برطرف شود؟

جواب این سوال قطعا منفی است و باید تاکید شود که در بسیاری اوقات، بیماری‌های دیگری مسئول کم‌خونی است و مصرف اشتباهی آهن نه‌تنها آنها را درمان نمی‌کند، بلکه با زیاد شدن میزان آهن در بدن، فرد دچار افت قدرت ایمنی شده و مستعد عفونت می‌شود.

این مشکل زمانی تشدید می‌شود که وقتی فرد با مصرف آهن کم‌خونی‌اش درمان نمی شود، به اشتباه میزان دارو را زیاد کرده و مدت طولانی به مصرف آن ادامه می دهد که در این صورت با رسوب آهن در کبد، لوزالمعده، قلب و مفاصل این اندام‌ها دچار آسیب‌های شدید و خطرناک می‌شوند.

تجمع بیش از حد آهن در بدن، بیماری هموکروماتوز (Hemochromatosis) را ایجاد می‌کند. برای آشنایی با این بیماری روی آن کلیک کنید.

مکمل‌های آهن را همراه با غذا مصرف نکنید

مکمل آهن همراه با غذا یا بلافاصله قبل و بعد از غذا نباید مصرف شود، زیرا در این صورت با دیگر عناصر غذایی تداخل پیدا کرده و از میزان جذب آن کاسته می‌شود.

اگر بلافاصله بعد از مصرف ماست، شیر یا فرآورده‌های لبنی، مکمل آهن استفاده شود، آهن در دستگاه گوارش با کلسیم موجود در لبنیات تداخل جذب پیدا کرده و به طور کلی از جذب آهن کاسته می‌شود.

در ضمن مکمل‌های دارویی را فقط باید با تجویز پزشک استفاده کرد.

اگر بیش از اندازه مکمل آهن مصرف شود مشکل چندانی ایجاد نمی‌شود، اما در مبتلایان به تالاسمی به هیچ عنوان مکمل آهن توصیه نمی‌شود، چرا که غلظت خون در این افراد را بالا می‌برد.

داروهای مکمل خارجی املاح ارگانیک دارند و بدن راحت‌تر آنها را تحمل می‌کند، اما در مکمل‌های ایرانی املاح کانی وجود دارد و ممکن است در بعضی افراد عوارضی چون استفراغ و تهوع داشته باشد.