پول بده، تحقیق ببر!

انتخاب : محبوبه علی پور: درگیر کارهای خانه ام که پسرم با قیافه درهم کنارم می ایستد و بی مقدمه می گوید: مامان !همه بچه ها هر هفته تحقیق میارن اما من هنوز هیچی نبردم. معلمم گفته حتما باید بنویسم... می پرسم: گفتی درباره کدام کوه باید تحقیق بنویسی؟

شانه هایش را بالا می اندازد و می گوید: نمی دونم! هرچی باشه؛ فقط زیاد باشه...

«پژوهش محوری» به جای «درس محوری»

چند سالی هست که پای انجام «تحقیق» به مدارس هم کشیده شده است. موضوعی که دارد در نظام آموزشی به یک «معضل جدید» تبدیل می شود. حال آنکه هدف از تحقیق، تقویت دانش و مهارت دانش آموزان بوده است. «نوید ادهم» دبیر کل شورای عالی آموزش وپرورش، در این باره به خبرنگار ما می گوید: به طور کلی؛ بهره مندی از شیوه های پژوهشی باعث ارتقای کیفیت یادگیری می شود. از این رو، یکی از شاخصه های نظام آموزشی موفق و کارآمد؛ مشارکت محصلان، در روند آموزش است. در جامعه ما نیز با همین هدف مقوله پژوهش مطرح شد، زیرا تا زمانی که «پژوهش محوری» را جایگزین «درس محوری» نکنیم نمی توانیم به تحولات بنیادی در آموزش برسیم. از این رو در طرح «تحول بنیادین» سعی شده برای کاهش نواقص در پژوهش محوری در سال ششم، درس تفکر و پژوهش با برنامه هایی خاص، تفکرانگیز و پرسشگر تدریس شود. همچنین سعی شده با ایجاد پژوهش سرا ها؛ بستر مناسبی برای پژوهشهای دانش آموزی فراهم شود.
«زهرا خوشنویسان» دکترای روان شناسی تربیتی نیز معتقد است: برای سنجش عملکرد دانش آموزان شیوه های مختلفی وجود دارد که مرسوم ترین آنها در جامعه ما تمرینهای حفظی و نوشتاری است که از آن به عنوان «آزمون مداد کاغذی» یاد می شود. این در حالی است که برای درک توانایی حرکتی، مهارتی و عاطفی نیازمند ابزارهای سنجش دیگری همانند «شیوه های پژوهشی» هستیم. البته برای موفقیت در این زمینه، چند نکته را باید مد نظر داشت؛ نخست اینکه دانش آموزان به طور گروهی در پروسه تحقیقات فعالیت کنند. زیرا مطابق دیدگاه صاحبنظران، «یادگیری مشارکتی» نقش موثری در آموزش کودک داشته و به وی مسوولیت پذیری و همکاری را می آموزد. این عضو هیات علمی دانشگاه در گفتگو با خبرنگار ما اضافه می کند: این پژوهش ها باید یک گام فرا تر از توانمندیهای دانش آموز باشد تا او برای رسیدن به نتیجه مناسب، تلاش کند. بدین ترتیب، تحقیقات منجر به بروز خلاقیت و افزایش توان پرسشگری دانش آموز می شود.

والدین؛ دشمن تحقیق دانش آموزی!

دوستم تلفن می زند و با اضطراب می گوید: تو مطلبی درباره لباس و تاریخ آن نداری؟ پسرم ظهر می خواد بره مدرسه، می گه باید تحقیق می نوشته... حالا من چیکار کنم؟ چند صفحه ای را که به قول معروف «پیاز انباری است» برایش ایمیل می کنم.

بدون تردید یکی از مخالفان جدی تحقیقات دانش آموزی با شیوه رایج؛ والدین هستند. «مهری سلیمی» در این باره می گوید: به مناسبتهای مختلف باید برای دختر 9 ساله ام در موضوعهای مختلف تحقیق بنویسم. من هم دو فرزند دوقلو خردسال دارم، نمی رسم کمک کنم. ناگزیرم پیش این دوست و آن آشنا بروم تا ازاینترنت یا مجله ای، مطلبی جمع آوری کنم. نمی دانم این تحقیقات ده، پانزده صفحه ای چه مشکلی را حل می کند؟
«ثریا- ح» نیز که فرزندش دانش آموز مقطع راهنمایی است با گلایه می گوید: به طور قطع، آموختن شیوه تحقیق و پژوهش برای دانش آموزان ضروری است و آنها را برای کارهای جدی در آینده آماده می کند. اما سیستم تحقیق در نظام آموزشی ما علمی و موثر نیست. فقط به دنبال ارائه آمار و رفع تکلیف هستند.
این مادر می افزاید: هرساله چندین بار دانش آموزان را به عنوان اردو به مراکزی مشخص می برند و دانش آموزان فقط آنجا ناهاری می خورند و تفریح می کنند و بدون دستاورد مشخصی برمی گردند. در حالی که اگر شرایطی فراهم می شد که دانش آموزان به مراکز تحقیقی و پژوهشی می رفتند و در فضای علمی وعینی این روند را تجربه می کردند، نتایج سودمندی حاصل می شد. همچنین بهتر است بر تقویت آزمایشگاه ها و کتابخانه های مدارس و کافی نت های مدارس تاکید شود تا دانش آموزان از فضاهای قابل دسترس و امن موجود بهره ببرند.
«عباسی» نیز با انتقاد از وضعیت مدارس می گوید: اغلب در جلسات اولیاء و مربیان از والدین می خواهند برای تجهیز آزمایشگاه مدرسه یا کتابخانه همکاری کنند. اما هیچ وقت دانش آموزان از امکانات کافی برخوردار نیستند که خودشان در مدارس تحقیق کنند. وی اضافه می کند: هیچ وقت در این جلسات معلمان به مساله پژوهش ها و شیوه درست آن ها اشاره نمی کنند. خیلی از والدین اطلاعاتی ندارند و با مراجعه به کافی نت ها کار را تمام می کنند. در واقع نوشتن تحقیق مثل خیلی مسایل نظام آموزشی ما، تشریفاتی و ظاهری است.

تهیه «تحقیق» تنها در چند دقیقه!

روی دیوار کافی نت درشت نوشته: «فیلتر شکن نداریم! سوال نفرمایید». گوشه ای دیگر؛ قفسه ای با چندین دفتر، خودنمایی می کند که رویش نوشته؛ «تحقیقات آماده»! به طرفش می روم و ورق می زنم. جالب است؛ همه رشته ها و مقاطع تحصیلی می توانند بی نگرانی، مقاله ای تحویل معلم و استاد بدهند. از مسوول کافی نت می خواهم تحقیقی با موضوع کوه ها به من بدهد.
- چند صفحه باشه؟ از ده صفحه به بالا داریم! می گویم: چهل صفحه باشه...
چند دقیقه بیشتر طول نمی کشد. 5هزار تومان می دهم و مقاله مبسوطی بدست می آورم! نمی دانم اگر همین تحقیق را کودکی 9 ساله ارائه کند؛ معلم می پذیرد که این تحقیق با این واژگان سنگین؛ ژئوترمال، کالدر ها، و ولکانوو... حاصل تلاش اوست؟ «سلما- ن» 13 ساله با چهره ای خندان می گوید: ما گاهی با مکافات و گاهی به راحتی چند صفحه تحقیق می نویسیم. اما فکر نمی کنم معلم ها بخوانند! مطمئنم شیرازه هایش را که جدا کردند به بازیافتی ها می دهند.

تجارتی به نام «تحقیق فروشی»

استاد دانشگاه است و از «پخته خواری جوانهای امروزی» گلایه مند. وقتی درباره تحقیق های دانش آموزی می پرسم، می گوید: من که در این باره اطلاعی ندارم. اما وضعیت پژوهش در دانشگاه ها فاجعه بار است. به نظرم این یک نوع فساد آموزشی است. دولت باید به طور جدی وارد عمل شود. روی در و دیوار شهر صد ها آگهی و نشانی خرید و آماده سازی تحقیق و پایان نامه دیده می شود. اما هیچکس نمی بیند... چرا کسی با این دزدی های آموزشی برخورد نمی کند؟
«موسوی» که معلم است هم می گوید: این روزها فروش تحقیق آماده به تجارت سودمندی تبدیل شده است. در دنیای مجازی نیز این مساله بیداد می کند. حتی با صراحت اسم و تلفن می نویسند. مدتی پیش آگهی اینترنتی دیدم که نوشته بود فروش بیش از 500 عنوان تحقیق آماده با 5 هزار تومان! به نظرتان این فرد برای تهیه این مقالات زحمت کشیده که حال چوب حراج به آن می زند؟
«نوید ادهم» می گوید: وجود مساله «کپیست» در روند پژوهشی کشور را می توان آسیبی دانست که به دوره دانش آموزی محدود نمی شود و مراکزدانشگاهی را نیز گرفتار کرده است. البته برای اصلاح و رفع آن نیز باید از دوران مدرسه تلاش و کودک را با روحیه پرسشگری تربیت کرد. البته خوب پرسش کردن، نیازمند خوب دیدن و خوب دانستن است و اگر کودکان خوب آموزش ببینند در بزرگسالی قادر خواهند بود پرسشهای جدی را در ذهن داشته و به دنبال کشف آن باشد.
«خوشنویسان» نیز معتقد است: سیستمهای آموزشی کشورهای پیشرفته متمرکز بر کار عملی هستند تا از این طریق دانش و مهارت محصلان را درونی کنند. اما در کشور ما حتی در سطوح دانشگاهی نیز بهایی به پژوهشهای عملی داده نمی شود. بسیاری از دانشجویان نیز توانایی و دانش تحقیق را ندارند. زیرا این افراد آموزشی در این زمینه ندیده اند.این استاد دانشگاه ادامه می دهد: به اعتقاد من، از کلاس دوم ابتدایی می توان کودک را وارد عرصه پژوهش کرد. در ابتدا نیز معلم می تواند با معرفی یکسری منابع مانند کتابهای قابل دسترس، دانش آموز را راهنمایی کند. والدین نیز می توانند در حد مشخصی مشارکت کنند به طوری که حس مسوولیت پذیری دانش آموز تقویت شود.