یلدا، شب همبستگی و تولد مهر

گفت‌وگویی با دکتر احمد محیط طباطبایی

 

 

شب یلدا از نمونه جشن‌های شبانه ایرانیان است که هنوز زنده و پابرجاست. یلدا شب مهر و تولد آفتاب است. گفت‌وگویی با دکتر احمد محیط طباطبایی، یکی از پژوهشگران صاحب‌نام ایران درباره پیشینه شب یلدا و اهمیت آن میان نسل‌ها.

دویچه وله: وقتی صحبت از میراث فرهنگی می‌شود، فقط یادگارها و آثار تاریخی به ذهن عموم می‌رسد یا اینکه جنبه معنوی میراث فرهنگی هم در نظر گرفته می‌شود؟ به هرحال ما با میراث‌هایی سروکار داریم که ناملموس هستند.
 


 

 
احمد محیط طباطبایی : کلمه‌ی میراث فرهنگی در کشور ایران تا زمانی شاید فقط همین آثار و ابنیه و آنچه بنام میراث مادی یا ملموس خوانده می‌شود را برای عموم به‌ یاد می‌آورد. اما با نوعی از فعالیت و معرفی میراث فرهنگی ایران از ده سال گذشته به این سو باعث شده که معنای دیگری از میراث فرهنگی که همانا میراث غیرملموس هست از این کلمه به ذهن برسد. میراث غیرملموس یا میراث معنوی آن بخشی از میراث فرهنگی ملت را تشکیل می‌دهد که مجموعه‌‌ای از اعیاد، سنن، زبان، گویش و هرآنچه در اصل هویت یک ملت را شکل می‌دهد در آن قرار می‌گیرد و ظهورش در میراث ملموس یا مادی دیده می‌شود و مطمئنا تمامی اعیاد، سنت‌ها، مجالس، رسوم همه‌ این‌ گونه مسایل در میراث معنوی یا غیرملموس یا میراث شفاهی یک جامعه جا گرفته است.
 


یکی از این میراث‌ های فرهنگی معنوی شب یلداست. به نظر شما جذابیت این سنت و یا این جشن بیش از همه در چه هست؟
 
 

 

 


 
شب یلدا، شبی‌ست که پس از گذشت قرون متمادی در کشور ما و در بسیاری از ممالکی که جزو فرهنگ جهان شمرده می‌شوند، بزرگ داشته می‌شود. شاید به نوعی بتوانیم بگوییم که شب یلدا را همه‌ی دنیا جشن می‌گیرد. کلمه‌ی یلدا از تولد گرفته می‌شود، در واقع شب میلاد، شب تولد است. در اصل شب تولد مهر، یکی از ایزدان و آیین‌های اقوام آریایی، هست که هنوز این‌ چنین محترم شمرده می‌شود. اما تغییرات متعددی که در تقویم و گاه‌ شماری ایرانیان و سایر ملل در طی قرون گذشته صورت گرفته، باعث شده این شب در تاریخ‌های مختلف و نزدیک به هم در کشورهای مختلف یا در میان اقوام گوناگون برگزار بشود. شب یلدا به عنوان بلندترین شب سال جشن گرفته می‌شود، زیرا از فردا خورشید شروع بزرگ شدن می‌کند و به نوعی می‌شود گفت تولد آفتاب، به هرصورت این سنت شب یلدا، همان طور که گفتم، شکل‌های مختلف گرفته است. برای همین شما در این روزها که در جهان مسیحیت تولد مسیح یا شب کریسمس نزدیک شده، می‌بینید که با فاصله‌ی کوتاهی از شب یلدای ایرانیان برگزار می‌شود.
 
 
 
شما از عید کریسمس یاد کردید که یکی از مهمترین عیدها از جمله در کشورهای غربی‌ست. اما شیوه‌ی جشن گرفتن این عید، مثلا در آلمان در طی دهه‌ها و حتی سال های گذشته متحول شده است. آیا ما ایرانی‌ها امروزه شب یلدا را همان طور جشن می‌گیریم که مثلا سی چهل سال پیش؟
 
 
 
به طور کلی در شب یلدا هنوز چندتا از فاکتورهای اصلی مراسمی که در ایران از قبل از اسلام تا کنون برگزار می‌شود رعایت می‌شود. یکی به علت اینکه ملت ما ملتی کشاورز بوده، خوردن دانه‌های نباتی شیرین غیربوداده که این دانه‌های نباتی از جمله دانه‌هایی‌ست کشت شده، مثل فندق، گردو یا مثل خشکبارهای دیگر مثل کشمش و اینها‌ و هنوز هم آنها در مثلا آجیل شیرین هست که در میان زرتشتیان ایران و در میان گروه های مختلف ایرانیان خوردنش مرسوم است. و هنوز هم پس از گذشت قرن ها و هزاره این سنت در میان مردم ما و بخصوص در شب یلدا هنوز باقی‌ست که در آغاز زمستان و در پایان فصل درو در پاییز یکنوع احترام و یک نوع پاسداشت است و به نوعی شکر نعمتی‌ست که در سفره‌ی مردم گذاشته شده است. همچنین خوردن میوه‌ها و سایر فراورده‌های نباتی که در این فصل و در این زمان باقی‌ست. در جاهای مختلف، مثلا در آذربایجان نوع خاصی از شیرینی و پشمک رواج دارد و در جاهای گوناگون ایران، با در نظرگرفتن محصولاتشان این ویژگی‌ها به شکل‌های مختلف گردمی‌آیند که این ها نشانه‌های بسیاری‌ست از آن سنت دیرباز. اینکه می‌گویید هنوز با آن شیوه و فرم هست، بله! بخش عمده‌اش با همان فرم قدیم و از همان سنت قدیم تبعیت می‌کند و از اصلی‌ترین سنت جامعه ایرانی که سفره هست، یعنی نشستن بر زمین. در شب یلدا هم اجتماع خانواده در ابعاد بزرگ و کوچکش در اطراف سفره را می‌بینیم که به گونه‌ای نزدیک شدن است. شب یلدا از شبها و اعیادی‌ست بسیار قدیمی‌تر از حتا از دوران ساسانی که بازگشتی به ایران کهن ما می‌کند و به میلاد مهر و آفتاب که در ابتدا به آن اشاره کردم.
 
 
 
شما خودتان شب‌های یلدای زیادی را تجربه کرده‌اید. خوشترین خاطره‌ای که از این جشن دارید به چندسال پیش برمی‌گردد؟

 
 
 
یک خاطره‌ای دارم که برمی‌گردد به شب یلدای سال ۱۳۵۶ که پدرم زنده بود و با خانواده در خدمت ایشان بودیم. در آن شب ایشان شعری را به‌مناسبت شب یلدا سرودند که متاسفانه الان بیاد ندارم و مرحوم بدیع‌زاده این شعر را اجرا کرد… و یک حال و هوای خاصی را در جمع بوجود آورد که هربار در این شب، یاد خاطره‌ی آن عزیزان رفته‌ای که زمانی در شب یلدا در کنار هم بودیم می‌افتیم و شاید این یکی از ویژگی‌های این اعیاد و مراسم هست که به نوعی در این شبها و در این مراسم و سنت‌ها به یاد می‌آوریم کسانی را که زمانی در کنار شما بودند و برگزار می‌کردند این مراسم را و این آیین را به شما یاد می‌دادند و یکنوع تداوم و همبستگی و یک نوع پیوستگی را میان گذشته و حال خودمان برقرار می‌کردند.
 
 

رأی دهید
sanama - سیاتل - امریکا
منم امشب را می خواهم شب یلدا بکیرم یک روز زودتر/یاد ایران و شبهای یلداش بخیر.
‌سه شنبه 29 آذر 1390 - 15:50
Azadikhah - تكسل - هلند
دوستان،امیدوارم شب یلدای خوبی داشته باشید.:)
‌سه شنبه 29 آذر 1390 - 16:20
dannni - سوئد - استكهلم
من عاشق انار هستم من انار می‌خوام
‌سه شنبه 29 آذر 1390 - 16:38
avesta_afshin - تهران - ایران
شب ولادت میترا ،الهه ی مهر بر آن شویم همانند پیشینیان اهریمن وجودمان را. مغلوب ساخته تا روشنایی مهر و محبت در دلمان جوانه زند و بذر عشق و . دوستی طولانی ترین شب سال را منور کند... یلدا برهمه دوستان خوبم در سایت عالیه iranianuk و مدیریت محترم خوبه این سایت مبارک
‌سه شنبه 29 آذر 1390 - 16:47
*Fanoos* - ايران - ايران
یلدا بر همه آریایی ها مبارک
‌سه شنبه 29 آذر 1390 - 20:05
*Fanoos* - ايران - ايران
واژه «یلدا» به معنای «زایش زادروز» و تولد است. ایرانیان باستان با این باور که فردای شب یلدا با دمیدن خورشید، روزها بلندتر می‌شوند و تابش نور ایزدی افزونی می‌یابد، آخر پاییز و اول زمستان را شب زایش مهر یا زایش خورشید می‌خواندند و برای آن جشن بزرگی برپا می‌کردند و از این رو به دهمین ماه سال دی (به معنای روز) می‌گفتند که ماه تولد خورشید بود. بیان این رسم زیبارو از یاد نبریم . شب یلداتون مبارک ایرونی ها . زنده باد جمهوری ایران.
‌سه شنبه 29 آذر 1390 - 20:22
*Fanoos* - ايران - ايران
انشالله شب بسیار زیبایی روبازیبایی وبه امیدباریدن برفی زیباداشته باشید.یلداتون مبارک دوستان من.
‌سه شنبه 29 آذر 1390 - 20:25
sal_iran - تهران - ایران
لعنت به هر چی‌ آخونده که آوا رمون کردن شب یلدا خارج باشیم ، لعنت به همشون
‌سه شنبه 29 آذر 1390 - 21:43
miminana - لندن - انگلستان
کریسمس همون شب تولد میترا یا مهره که کنستانتین امپراطور روم برای مقابل با میترائسم که در روم در قرون اولی‌ مسیحیت رواج داشت ،به عنوان تولد مسیح اعلان کرد و خیلی‌ جالبه که ایرانی‌‌های غرب زده کریسمس رو به عنوان یه جشن شیک و غربی دوست دارند و خیلی‌ها نمیدوند که این هم مثل خیلی‌ چیزهای دیگه تو دنیا از ایران- گهواره تمدن- گرفته شده بدون ذکر منبع
‌سه شنبه 29 آذر 1390 - 21:13
Nur_ir - هامبورگ - المان
Azadikhah - تکسل - هلند. مرسی دوست عزیز . شما هم همینطور . شب یلدا بر همه ایرانیان میهن پرست مبارک باشد
‌سه شنبه 29 آذر 1390 - 21:47
porharfi - آرنم - هلند
جـــشن یـــلدا بر مدیریت و همه کارکنان ِ خوب و گـرامـی ِ سایت شــاد باد!!..
‌سه شنبه 29 آذر 1390 - 22:21
porharfi - آرنم - هلند
خبــر خوش در شب یــلدا برای همه ایرانیان بیا..!!//
‌سه شنبه 29 آذر 1390 - 22:24
shahram khosh maram - تهران - ايران
شب یلدا را به همه ایرانیان تبریک میگویم. از سنتهایی قشنگ ماست مثل عید نوروز، مثل روز درختکاری، مثل سیزده به در. نشانه‌ای از نقش پر رنگ طبیعت در فرهنگ ما. اسم زیبایی برای دخترهاست. شب هجرانت ‌ای دلبر، شب یلداست پنداری؛ رخت نوروز و دیدار تو، عید ماست پنداری.
‌سه شنبه 29 آذر 1390 - 23:41
rohen - لیدز - انگلستان
هر چه از روشنی و سرخی داریم برداریم کنار هم بنشیینیم. و بگذاریم که دوستی ها سدی باشند در برابر تاریکی ها. یلدایتان رویایی…روزهایتان پر فروغ،شبهایتان ستاره باران
‌چهارشنبه 30 آذر 1390 - 00:44
م ر - تهران - ايران
یلدا دختر سیاه موی بلند بالا ، یادگار نام وطن ، میوه پاییز ایران و عروس زمستان در راه است او را بر سفره مهر بنشانیم و با نسل فردا پیوند زنیم ، ایرانی بودن را فراموش نکنیم . یلدا بر همه ایرانیان مبارک و فرخنده باد شادشادشاد باشید .
‌چهارشنبه 30 آذر 1390 - 05:24
مهرتابان - تهران - ایران
منم این شب آریایی رو به همه ایرانیان در هر کجای دنیا شادباش میگم به امید روزها و شبهای بهتر***
‌چهارشنبه 30 آذر 1390 - 05:30
bita tehrani - ونکوور - کانادا
miminana - لندن - انگلستان/مرسی‌ هموطن عزیز از این کامنت به جا و به موقع.زحمت منو کم کردی.درود بر تو.
‌چهارشنبه 30 آذر 1390 - 06:36
felora - تهران - ایران
ارزو میکنم اخرین نفس باد پاییز, غمهای کوچک وبزرگ زندگیتان را باخودببردوبرف شادی, کلبه ارزوهایتان را در شب اول زمستان سفید پوش کند! دوستان عزیز و نازنینم شبی* پراز جشن وخوشی و سلامتی براتون ارزومیکنم
‌چهارشنبه 30 آذر 1390 - 06:49
felora - تهران - ایران
مدیر گرامی وعزیزسایت برای شماهم شب یلدایی پراز جشن ومهروخوشی ارزو میکنم ولطفا اجازه بدین دراین صفحه همه دوستان این شب یلدارو به هم تبریک بگن و کسی نمیدونه که سال دیگه این موقع کجا و در چه حالیه. دم غنیمته .. سپاسگزار وممنون
‌چهارشنبه 30 آذر 1390 - 07:01
felora - تهران - ایران
porharfi - آرنم - هلند - یکی از بهترین ابراز احساساتی که گفته شد ارزوی خبرخوش" .. افرین به توان بینهایت ! هزارتااز این خبرها تقدیم توباد
‌چهارشنبه 30 آذر 1390 - 07:11
sattar57 - خوزستان - ايران
امیدوارم که خوشیهاتون به بلندای این شب عزیز باشه. یلدا بر همه دوستان و اعضای محترم این سایت مبارک باد
‌چهارشنبه 30 آذر 1390 - 07:22
felora - تهران - ایران
khosh bavar - یزد- ایران - دوست عزیز من, ارزو میکنم طولانی" بودن این شب باطولانی بودن شادیهای مداوم شما ارتباط " محکمی داشته باشه .شب یلدای خوشی داشته باشید
‌چهارشنبه 30 آذر 1390 - 07:35
felora - تهران - ایران
*شاهین* - مشهد - ایران - من شنیدم شاهین پرنده شانس واقباله. جشن شب یلدای امشب برات پراز شانس و اقبالهای خیلی خیلی.. بیشتری باشه همراه با سلامتی
‌چهارشنبه 30 آذر 1390 - 08:01
آبی ترین - تهران - ایران
ستایشم پیش کش آن ایزدی که نگاهبان راست ترین گفتار و کردار است و نیکویی هایش بیشمار است .من آریاییم و سنتم داراییم. یلدای اهوراییتان مبارک.
‌چهارشنبه 30 آذر 1390 - 12:32
marde.irani - مشهد - ایران
درود به زیبایی نام اهورا مزدا .. به بزرگی فلات آریایی .. به زرینی برگهای اوستا .. به بزرگی تاریخ پارس .. و به مقدسی آتش زرتشت .. هدیه به تو که از نسل کوروش و داریوشی .. جشن آریایی یلدا فرخنده.
‌چهارشنبه 30 آذر 1390 - 12:46
porharfi - آرنم - هلند
felora-تهران-ایران..مرسی عزیز...اگه واقعا تهران هستی از جانب من توی خیابان. پهلوی قدم بزن ...(لعنتی خیابان پهلوی رو بسیار دوسش دارم!!...)
‌چهارشنبه 30 آذر 1390 - 16:25
*شاهین* - مشهد - ایران
felora - تهران - ایران - ممنون فلورا جان .. والا شاهین رو نمیدونم پرنده چیه ولی اینو میدونم آخرشه .... منم واسه شما شب یلدای بسیار خوبی رو در کنار خانواده آرزو میکنم .. امیدوارم همیشه ایام به کامتون باشه و همیشه سلامت باشی
‌چهارشنبه 30 آذر 1390 - 22:46
felora - تهران - ایران
porharfi - آرنم - هلند ـ مطمئن باش تهرانم و تقریبا به خیابون پهلوی ! نزدیکم. کیه که این خیابونو به خصوص توی منطقه شمیرانش دوست نداشته باشه دوست عزیز امیدوارم که شنبه بتونم به یادت برم پیاده روی تا میدون تجریش
‌پنجشنبه 1 دي 1390 - 15:14
نظر شما چیست؟
جهت درج دیدگاه خود می بایست در سایت عضو شده و لوگین نمایید.