نگاهی دیگر: رویکرد تازه آیت‌الله خامنه‌ای در قبال احمدی‌نژاد

علی افشاری

تحلیلگر سیاسی

اظهارات آیت الله علی خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی در سفر به کرمانشاه تا حدی دریچه ای به روی رویدادهای آینده سیاسی و طرح وی برای روزهای آتی حاکمیت گشود.

سخنان او که با اعلام خنثی سازی طرح ادعایی ترور سفیر عربستان سعودی در خاک آمریکا توسط سپاه قدس اهمیت بیشتر پیدا کرده بود، جنبه های مختلفی را در بر می‌گرفت، اما مهم‌ترین آنها روشن شدن موضع وی در خصوص انتخابات آتی مجلس و نحوه تعامل با رئیس جمهوری بود.

 تا پیش از این سفر، توصیه به دوری از جنجال رسانه ای پیرامون پرونده اختلاس سه هزار میلیارد تومانی و جلوگیری از طرح سوال از رئیس جمهوری در صحن علنی مجلس این ذهنیت را پدید آورده بود که رهبری کماکان سیاست حمایتی از دولت محمود احمدی نژاد را تغییر نخواهد داد.

در این راستا تصور می شد که استراتژی "حفظ محمود احمدی نژاد منهای اسفندیار رحیم مشایی" مورد نظر آیت الله خامنه ای است.

دیدگاهی دیگر، تهدید به افشاگری‌های جریان نزدیک به آقای احمدی نژاد را عاملی می‌دانست که رهبری را وادار به رعایت رئیس دولت دهم و حامیانش می کند، اما تاکید رهبری بر کنار گذاشتن مسئولین از سوی مردم در صورت دنبال کردن اهدافی غیر از آرمان‌های انقلاب کدی است که از آن می توان برنامه وی برای مهار محمود احمدی نژاد را رمزگشایی کرد.

رهبری به مانند دوران اصلاحات بنا دارد تا با مهار و محدود کردن حوزه عمل مستقل رئیس جمهوری، وی را تا پایان دوره تحمل کند و در نهایت با جایگزینی وی و جریان حامی اش در یک انتخابات مهندسی شده، این امر را ناشی از خواست و اراده مردم جلوه دهد.

در واقع می توان گفت تحمل محمود احمدی نژاد ناشی از مصلحت است. هراس و یا تحت نفوذ بودن در معادله ارتباط رهبری و رئیس دولت فاکتور برجسته ای نیست.

پس از قهر اعلام نشده و خانه نشینی ۱۱ روزه محمود احمدی نژاد و آشکار شدن شکاف بین وی و رهبری، این انتظار به وجود آمد که دومین دوره ریاست جمهوری آقای احمدی نژاد به طور طبیعی به پایان نرسد، اما به نظر می‌رسد آیت الله خامنه ای مانند دوران محمد خاتمی ترجیح می دهد با آقای احمد نژاد کج دار و مریز رفتار کند.

این مماشات و تحمل اما به معنای موافقت و رضایت نیست، بلکه به موازات آن، در متن پایگاه اجتماعی حکومت و نیروهای ولایت مدار حمله به رئیس جمهوری تحت عنوانجریان انحرافی شدت می‌یابد.

آقای احمدی‌نژاد بر سر گسترش و تثبیت اختیاراتش با نهادهای مختلف در حاکمیت ایران درگیر شد

رهبری بر خلاف خواست گرایش‌های رادیکال و رقیب محمود احمدی نژاد در میان اصولگرایان، هزینه‌های برکناری آقای احمدی نژاد را بیشتر از منافعش می‌پندارد.

وی تضعیف رئیس جمهوری را به شرط آنکه به زیر سئوال رفتن و تجدید نظر در وضعیت موجود سیاسی را در پی نداشته باشد، مجاز به حساب آورده است. همچنین در موازنه قوای جدید، مجلس و قوه قضائیه در موقعیتی برتر از قوه مجریه قرار می گیرند.

از این رو، آیت الله خامنه ای در بخشی از سخنانش گفت:"مسئولان قوه مجریه – نمایندگان مجلس، مسئولان قوه قضاییه، با اختیارات کامل و قانونی، وظایف خود را انجام می‌دهند و ممکن است تصمیماتی بگیرند که رهبری با آن مخالف باشد، اما رهبری نه حق دارد نه می‌تواند و نه قادر است که در این مسائل دخالت کند مگر در جایی که اتخاذ سیاستی، به کج شدن راه انقلاب منجر می‌شود که طبعا در این هنگام به مسئولیت‌های خود عمل خواهد کرد."

بدین ترتیب، رهبری می خواهد خود را از مسئولیت اعمال دولت‌های نهم و دهم مبرا سازد. وی دخالت‌های خود در قوه مجریه را به مساله پرونده هسته ای و رابطه آمریکا محدود نشان می‌دهد. صرف نظر از اینکه ادعای وی با واقعیت تطبیق نمی کند و دامنه دخالت های مرئی و آشکار او خیلی بیشتر از این موارد است، اما این سخن وی می تواند چراغ سبزی برای گسترش انتقاد و اعتراض به عملکرد محمود احمدی نژاد باشد و مجال پنهان شدن در پشت سپر حمایت رهبری در دفاع از تصمیمات چالشی را از وی بستاند.

آیت الله خامنه ای در سخنرانی دیگری اعلام کرد بسیج در مقابل انحراف از انقلاب می‌ایستد. این سخن را می‌توان به معنای آن دانست که دیگر سپاه و بسیج پشت سر دولت محمود احمدی نژاد نیستند و در برابر او صف آرایی کرده اند.

البته تحقق برنامه مورد نظر رهبری بستگی به آقای احمدی نژاد دارد . مشروط بر آن است که وی دست به اقدامی غیر متعارف نزند.

محمود احمدی نژاد تا کنون سعی کرده است ضمن اعلام تمایز و راه اندازی جریان مستقل از خطوط قرمز عبور نکند و رشته ارتباط با رهبری را حفظ کند. وی می کوشد تا مصاف نهایی و تعیین کننده را به بعد از انتخابات مجلس نهم موکول کند.

حلقه یاران محمود احمدی نژاد می پندارند که توانایی اثرگذاری بر انتخابات مجلس و تشکیل فراکسیونی قدرتمند را دارند، اما سخنان رهبری و بخصوص موضع‌گیری پیرامون انتخابات آینده نشان داد که نقش آفرینی این جریان با موانعی جدی روبه رو است.

از آنجا که اصلاح طلبان تمایلی به شرکت در انتخابات نشان نداده اند، سمت‌گیری نهادهای متولی مسئول و ماشین انتخاباتی حاکمیت تیغ حذف و اخلال در روند طبیعی مشارکت در انتخابات را متوجه جریان محمود احمدی نژاد کرده است.

با نزدیک شدن انتخابات مجلس، شکاف‌ها در حاکمیت ایران آشکارتر می‌شود

به عبارت دیگر، نگرانی حاکمیت در انتخابات آینده، حضور افرادی است که از آنها تحت عنوان جریان انحرافی نام برده می شود.

اگر این فرض به واقعیت نزدیک باشد که تجربه انتخابات ریاست جمهوری دهم و بهارعربی، آیت الله خامنه ای را بشدت نگران انتخابات آینده کرده، بنابراین می توان حدس زد که وی می کوشد با مدیریت منازعات و مهار تنش‌ها در بین جناح‌های حکومتی امکان بهره برداری نیروهای مخالف و مستقل را منتفی سازد.

اما گمنامی اکثر چهره‌های وابسته به جریان حامی محمود احمدی نژاد به آنها اجازه می دهد تا به صورت چراغ خاموش از فیلتر شورای نگهبان عبور کنند و سپس با استفاده از قدرت مالی و لجستیکی دولت و مانورهای تبلیغاتی در انتقاد از وضع موجود بتوانند بر کرسی های مجلس تکیه بزنند. این عامل دلیل حملات گسترده اصولگرایان و نهادهای حکومتی به حلقه یاران آقای احمدی نژاد است.

اما اگر جریان محمود احمدی نژاد از تاثیرگذاری بر انتخابات مجلس و کسب کرسی‌های مورد انتظار ناامید گردد، آن‌گاه ممکن است تقابل بین رئیس جمهوری و رهبری چنان شدت یابد که تداوم رابطه کج دار و مریز را ناممکن سازد.

ارسال پیام به کانون‌های تصمیم ساز و سازمانده نظام و آماده سازی آنها برای جراحی جدید در حاکمیت با هدف کوتاه کردن دست محمود احمدی نژاد از منابع اصلی قدرت، علامتی بود که آیت الله خامنه ای در سفر به کرمانشاه ارسال کرد. این خط، برنامه کوتاه مدت وی را تشکیل می دهد، اما همان‌گونه که در پرسش و پاسخ با دانشجویان اعلام کرد ممکن است در میان مدت به سمت تغییر ساختار نظام از جمهوری ریاستی به جمهوری پارلمانی و احیاء نخست وزیری حرکت کند.

در وضعیت پر شتاب تحولات سیاسی ایران، هر چه قدر زمان انتخابات نزدیک‌تر شود، سیمای تنش‌ها و رویارویی‌ها در درون بلوک قدرت شفاف‌تر و شاکله آینده حاکمیت مشخص‌تر می شود.