از شیراز تا زنگبار؛ به دنبال ردپای ملوانان ایرانی

از شیراز تا زنگبار؛ به دنبال ردپای ملوانان ایرانی

در تلویزیون بی بی سی فارسی

فیلم مستند "از شیراز تا زنگبار" حاصل پژوهشی چند ساله و سفری دو هفته ای به زنگبار است. در این برنامه 52 دقیقه ای ابعاد تاریخی ارتباط بین ایران و آفریقا بررسی و رد پای ایرانیانی که درآن قاره نامی از خود به جا گذاشته اند دنبال می شود.

از بین ایرانیانی که طی هزاره ها به آفریقا سفر کرده اند، شیرازی ها از همه مشهورتر و معروف ترند. بنا به روایات تاریخی شیرازی ها حدود هزار سال پیش پا به سواحل شرق آفریقا گذاشتند و در آنجا سلسله ای به همین نام تاسیس کردند که از آن آثاری (ساختمان، سکه، نوشته) در شهر کیلوه کیسیوانی تانزانیا، جزیره زنگبار، جزیره پنبه، جزیره تومباتو و نزدیکی مومباسا در کنیا پیدا شده است.

مردمی که تا امروز خود را شیرازی می نامند و معتقدند به این دلیل که اجداد آنها از ایران آمده اند از دیگر اقوام آن خطه متفاوتند، ظاهرشان آفریقایی است و شباهتی به ایرانیان ندارند.

این مردم برای اثبات نظر خود به مسجدها، خرابه های کاخ های قدیمی، سکه های پیدا شده و واژه های فارسی موجود در زبان محلی سواحلی اشاره می کنند که باید دلیلی برای سفر اجدادشان از ایران به آفریقا باشد. جشنی که معمولا در تابستان (نیمه دوم ماه ژوئیه تا نیمه اول ماه اوت) برگزار و بر اساس تقویم خورشیدی محاسبه می شود برای شیرازی ها یکی از دلایل مهمی است که باید ارتباط آنها با ایران را اثبات کند.

نام زنگبار هر ایرانی را به به یاد بردگانی می اندازد که از آفریقا به عنوان غلام و کنیز به جنوب ایران آورده می شدند و با کار دائمی خود در دربارها و خانه های ثروتمندان عضو بدون حقوق آن خانواده شده بودند. این جزیره در دوره واپسین برده داری بزرگترین بندر صدور برده به جهان بود با این وجود ارتباط ایرانیان با زنگبار که چون دریچه آفریقا برای ایران باستان بود به صدها سال پیش از آن برمی گردد.

مورخان می گویند که ایرانیان دریا نورد از دوران پیش از اسلام با نوردیدن دریا ها به آبهای فیروزه ای اقیانوس هند می رفتند و در فصول خاصی به هند و آفریقا و چین سفر می کردند. زمان شروع چنین سفرهایی بنابر تحقیقات عبدل شریف، مورخ و پژوهشگر تانزانیائی در اکثر اوقات نوروز بود. شاید به دلیل همین ارتباط قدیمی بود که ایرانیان نام زنگبار را بر آفریقا گذاشتند که امروزه بصورت "زنزیبار" در زبانهای اروپایی رایج شده و به معنی "ساحل آفریقایی ها یا ساحل سیاهان" است.

زبان رایج امروزه در سواحل آفریقا، "زبان سواحیلی" نزدیک به 300 واژه فارسی دارد که بخش بزرگی از آن با دریانوردی و کشتیرانی مرتبط است.

پژوهش های دیوید وایت هاوس، باستان شناس آمریکایی که پیش از انقلاب اسلامی کاوش هایی در منطقه خلیج فارس انجام داده است نشان می دهد که نوع نوشته های منسوب به شیرازی ها در زنگبار بخصوص در یک مسجد در روستای کیزیم کازی، با نوشته هایی که در بندر سیراف یکی از قدیمی ترین بنادر ایران دوره ساسانی وجود داشته، مشابه است. این پژوهش ها وجود ایرانیهای شیرازی در سواحل شرق آفریقا را تقویت می کند. شاید این مردم شیرازی هایی بودند که از بندر سیراف عازم آفریقا شدند.

فیلم "از شیراز تا زنگبار" با تصاویر پر قدرت و رنگارنگ و گفتارهایی از مردم شیرازی ساکن زنگبار و تحلیل هایی از مورخین و پژوهشگران شما را به دنیایی سحر آمیز می برد که میان افسانه و واقعیت شکل گرفته است.

بهزاد بلور و تیم تهیه کننده تلویزیون فارسی بی بی سی شما را به دیدن آثار ایرانی در زنگبار و جشنی که به نوروز نسبت داده می شود می برند. چند هزار کیلومتر دورتر از مرزهای ایران و مردمی که ظاهر آفریقایی دارند.