چه موقع باید جلوی چاقی را گرفت؟

چه موقع باید جلوی چاقی را گرفت؟

زمان های حیاتی در کنترل وزن

در مورد چاقی مانند هر بیماری دیگری، پیشگیری راحت تر از درمان خواهد بود و اثرات مطلوب تری خواهد داشت. اما یکی از سوالات اساسی درباره کنترل وزن این است که چه زمانی باید شروع به پیشگیری از چاقی و یا کنترل وزن نمود؟

به طور طبیعی امکان بروز چاقی و افزایش وزن، همراه با افزایش سن بیشتر می شود. اما آیا چاقی و بیماری های متابولیک وابسته به آن، فقط در سنین میانسالی گریبان گیر افراد می شود و باید بدان اهمیت داد؟ قطعا این طور نیست. اگرچه افزایش وزن و تجمع بافت چربی در سنین میانسالی شیوع بیشتری پیدا می کند، ولی کنترل وزن در همه مراحل زندگی، مهم می باشد و در این بین دوران هایی از زندگی دارای اهمیت بیشتری می باشند.

چاقی کودکان و چاقی مادر قبل از بارداری

خیلی از افراد چاق، علت چاقی خود را عوامل ژنتیک بیان می کنند. مطالعات نشان داده اند که در پدر و مادر چاق، احتمال داشتن فرزندان چاق بیشتر خواهد بود، ولی در این مورد بیش از آنکه علت ژنتیکی داشته باشد، چاقی به دلیل شیوه نادرست زندگی و تغذیه والدین رخ می دهد. لذا با توجه به شیوع روزافزون چاقی در کودکان و نوجوانان، کنترل وزن بایستی در مراحل اولیه زندگی و حتی قبل از بارداری آغاز شود. بر همین اساس توصیه می شود مادرانی که قصد بارداری دارند، حداقل 3 ماه قبل از بارداری  وزن خود را به مقدار طبیعی برسانند.

خانم هایی که چاقی مفرط دارند و نمی توانند در کوتاه مدت وزن خود را به حد مطلوب برسانند، کاهش 10 تا 15 درصد وزن قبل از بارداری، از عوارض دوران حاملگی می کاهد و از چاقی بیش از اندازه مادران در دوران حاملگی نیز جلوگیری می نماید.

مطالعات اخیر حاکی از آن است که کاهش وزن مادران چاق قبل از بارداری، در جلوگیری از چاقی کودک نیز موثر است.

چاقی کودکان و افزایش بی رویه وزن در دوران بارداری

مشکل دیگری که به ویژه در سال های اخیر شیوع یافته است، افزایش بی رویه وزن مادران در دوران بارداری است. این تصور که افزایش وزن زیاد مادر باعث می شود نوزاد توپول و سالمی داشته باشد، غلط است.

مطالعات متعدد نشان داده اند که افزایش وزن زیاد در دوران بارداری می تواند باعث چاقی کودکان بعد از تولد گردد. اما از طرف دیگر به دلیل عوارض افزایش وزن بیش از حد در دوران بارداری، خیلی از مادران حامله ی چاق مجبور به تولد نوزادان کم وزن و یا نارس خواهند بود.

چاقی کودکی و دوران بلوغ

 پس از تولد، تغذیه با شیر مادر در جلوگیری از چاقی مادر و نوزاد نقش اساسی دارد. بررسی ها نشان داده است نوزدانی که از شیر مادر تغذیه می کنند، علاوه بر بهره گیری از منافع فراوان دیگر، احتمال چاقی در زمان کودکی و بزرگسالی را نیز به مراتب کمتر خواهند داشت.

سن 2 تا 5 سالگی از زمان هایی است که رشد قدی بیش از رشد وزنی می باشد. در نتیجه خیلی از مادران تصور می کنند که کودکشان وزن کافی نمی گیرد و شروع به درمان های نابجا برای افزایش وزن می کنند که نتیجه ی آن چاقی خواهد بود.

همچنین به دلیل عدم تحرک بدنی و شیوع روزافزون بازی های کامپیوتری چاقی در سنین کودکی رایج شده است که معمولا باعث چاقی در دوران بلوغ خواهد شد.

به دلیل تغییرات هورمونی در دوران بلوغ به ویژه در دخترها، استعداد چاقی افزایش می یابد که همراه با عدم تحرک بدنی به بهانه های مختلف از جمله اشتغال به تحصیل، این چاقی افزایش می یابد.

چاقی در این دوران معمولا همراه با تغییرات هورمونی می باشد که می تواند زمینه ساز مشکلات عدم باروری در بزرگسالی گردد. از طرف دیگر این تغییرات هورمونی زمینه ایجاد سایر بیماری های متابولیک از جمله دیابت، فشار خون بالا و افزایش چربی های خون را در سنین جوانی فراهم می نماید که این موضوع می تواند توجیه گر بروز این بیماری ها در عین ناباوری در سنین پایین و همچنین حمله های قلبی و عروقی در ایام جوانی باشد.

چاقی زمان ازدواج، حاملگی و شیردهی

اوایل ازدواج، احتمال بروز چاقی در آقایان و خانم ها به دلیل عدم تحرک بدنی و نیز شرکت در مهمانی های متعدد و استفاده از غذاهای آماده بیشتر می شود.

دوران بارداری یکی از زمان های مهم در بروز چاقی و افزایش وزن می باشد، طوری که اکثر خانم های میانسال، شروع چاقی خود را پس از دوران حاملگی اول ذکر می نمایند. عدم تحرک بدنی و استراحت مطلق در طی حاملگی و نیز تغذیه ناسالم، زمینه چاقی بی رویه را در دوران حاملگی مهیا می سازد.

شایان ذکر است که افزایش وزن مورد نظر در دوران حاملگی در یک خانم با وزن طبیعی، 10 تا 12 کیلوگرم می باشد و خانم هایی که در دوران حاملگی 20 تا 30 کیلوگرم افزایش وزن می یابند، امکان بازگشت به وزن طبیعی در آنها، خیلی سخت خواهد بود.

حاملگی مجدد با فاصله کم و قبل از بازگشت به وزن طبیعی، علاوه بر عوارض دیگر جسمی و روانی ، در خیلی از موارد مبدا تاریخی چاقی در سنین میانسالی در خانم ها خواهد بود.

دوران شیردهی که خود می تواند بازگشت به وزن طبیعی را سهل نماید، نیز در بعضی از مادران جوان زمینه چاقی ماندگار را در سال های بعد فراهم می نماید.

از علل مهم چاقی در این دوران ها، یکی عدم تحرک بدنی و دیگری تصور غلط مبنی بر نیاز به انرژی فراوان برای تامین رشد نوزاد است.

چاقی میانسالی

با افزایش سن حتی با مصرف همان میزان غذای قبلی، افزایش وزن به دلیل تغییرات دیگر از جمله کاهش سوخت و ساز بدن امری طبیعی به نظر می آید.

لذا با افزایش سن توجه به کاهش حجم غذا و نیز افزایش فعالیت بدنی در ثابت نگه داشتن وزن می تواند مفید واقع گردد.

در خانم ها حدود سن 50 سالگی و حتی قبل از شروع یائسگی که همراه با تغییرات هورمونی می باشد، زمینه چاقی و سایر بیماری های متابولیک شدیدا افزایش می یابد و خطر بیماری های قلبی حتی به میزان مشابه آقایان در آن سنین می رسد.

لذا توجه به کنترل وزن، اگرچه با مشکلات بیشتری نسبت به سنین قبل از آن همراه می باشد، ضروری است.

در سالخوردگی به ویژه در آنان که زمینه چاقی را از قبل داشته اند، افزایش اشتها و نیز عدم تحرک بروز چاقی را بیشتر می نماید که متاسفانه باید گفت در این سنین درمان چاقی با مشکلات بیشتری همراه خواهد بود.

در پایان یاد آوری این نکته مفید خواهد بود که کنترل برنامه غذایی در همه سنین دارای اهمیت است، ولی دوران ذکر شده زمان هایی هستند که خیلی از افراد چاق، شروع چاقی خود را از آن زمان ها ذکر می نمایند.

همانطور که مشاهده کردید شروع چاقی و بیماری های متابولیک در این دوره ها، در خانم ها بیش از آقایان می باشد که شاید همین موضوع شیوع بیشتر چاقی را در خانم ها توجیه نماید.

دکتر حمیدرضا فرشچی

متخصص تغذیه - فوق تخصص دیابت و چاقی