تنش در لایه های زیرین روابط ایران و آمریکا

تنش در لایه های زیرین روابط ایران و آمریکا

بسیاری تحلیلگران دیدار اخیر نمایندگان دو طرف را در بغداد نشانه ای از آب شدن یخ بیست و هشت ساله دانستند. ارزیابی رایان کراکر، سفیر ایالات متحده در عراق، نیز تا حدی این را تأیید کرد. وی گفت مذاکرات چهار ساعته با همتای ایرانی اش 'مثبت' بوده است.

اما کافی است به تصویر بزرگتر نگاه کنید و تنش های جدی و فزاینده ای در جبهه های مختلف به چشم می آید.

آمریکایی ها ایران را متهم می کنند که جان نظامیان آنها را به خطر می اندازد و به بی ثباتی عراق دامن می زند. مقام های ایرانی، در سوی دیگر، دولت بوش را به پیگیری طرح 'انقلاب مخملی' در جمهوری اسلامی متهم می کنند.

آنچه بین دو کشور می گذرد اما بیش از یک جنگ کلامی است: ترکیبی است از فعالیت های آشکار و نهان دو طرف، بده بستان های پیچیده منطقه ای و نشانه های گاه و بی گاه دیپلماسی ناوها و قایق ها.

جاسوس ها و تحریم ها

در هفته ای که گذشت، مدیرکل ضد جاسوسی وزارت اطلاعات ایران از شناسایی شبکه های جاسوسی در هفت استان این کشور خبر داد. این مقام رسمی، که به سنت رسانه های ایرانی نامش فاش نشده، ماجرا را به 'اشغالگران عراق' نسبت داد - به زبان دیگر، آمریکا و بریتانیا.

آنطور که این مقام اطلاعاتی ایران عنوان کرده، شبکه های مزبور در راستای تحریک برخی اقلیت های قومی و دامن زدن به اختلافات قومی، به ویژه در مناطق حساس مرزی ایران، فعالیت می کرده اند.

البته رد یا اثبات اتهام هایی از این دست اساسا کار دشواری است. اما آنچه روشن است این است که فشار آمریکایی ها بر ایران به تحریم های سازمان ملل محدود نمی شود. برخی دیگر از روش های اعمال فشار آمریکا به این شرح است:

• بهره بردن از 'قدرت نرم' (رسانه ها، تبادلات فرهنگی، برنامه های ترویج دموکراسی و حقوق بشر) برای اثر گذاشتن بر افکار عمومی در ایران
• تلاش برای جلب رضایت حکومت های به نسبت دمدمی مزاج عرب و بسیج آنها در قالب ائتلافی علیه ایران در منطقه
• دستگیری مسئولان و ماموران ایرانی در عراق، که به چشم آمریکایی ها، برانگیزاننده مشکلات عراق هستند
• انجام عملیات سری، که بنا به برخی گزارش ها، ایالات متحده در خاک ایران ترتیب می دهد

چندی پیش، شبکه خبری ای بی سی (abc) آمریکا گزارش داد که جورج بوش به سازمان اطلاعات مرکزی (سیا) ماموریت داده تا فعالیت هایی پنهانی برای ایجاد بی ثباتی در ایران سازمان دهی کند.

در مقابل ایران نیز به ابزار مختلفی برای اعمال فشار بر آمریکا روی می آورد که برخی از آنها عبارتند از:

• بازداشت شهروندان با تابعیت دوگانه ایرانی - آمریکایی که جمهوری اسلامی آنها را به 'جاسوسی' متهم می کند
• تلاش برای تحکیم روابط با دنیای عرب. به عنوان نمونه مطرح کردن از سرگیری روابط دیپلماتیک با مصر
• ادامه جدال لفظی علیه حضور نظامی آمریکایی ها در عراق و خلیج فارس
• حفظ شبکه ای پیچیده از روابط و افراد در عراق که بالقوه می تواند علیه منافع آمریکا یا نیروهای این کشور استفاده شود

مواجهه و کنترل

حال پرسش اینجاست که چگونه می توان تضاد آشکاری را که میان گام های 'مثبت' دیپلماتیک در بغداد و فضای سنگین و جنگ سرد گونه ای که بر روابط ایران و آمریکا سایه افکنده، توضیح داد؟

شاید این نکته که در واشنگتن، همچون تهران، مراکز مختلف قدرت وجود دارند و هر کدامشان مواضع ملایم یا تند خود را دنبال می کند، تا حدی توضیح دهنده این تناقض باشد.

تردیدی نیست که دولت ایالات متحده ترکیب تازه ای را در سیاست هایش در قبال ایران دنبال می کند. آمریکایی ها به گفتگو راضی اند، اما تنها از موضع قدرت.

دولتمردان آمریکا با آگاهی از مشکلاتی که در عراق گریبانشان را گرفته، به هیچ وجه نمی خواهند از موضع ضعف با ایران روبرو شوند. در عین حال آمریکایی ها می دانند که در رویارویی با ایران گزینه های نظامی چندان جذاب نیست.

بنابراین تنها گزینه باقی مانده ترکیبی است از برقراری ارتباط و کنترل سرسختانه. این روش در جنگ سرد - و در مورد شوروی سابق - مؤثر بود. آیا در رویایی با ایران نیز نتیجه خواهد داشت؟