یوتوپیای هلندی و دو مؤسس ایرانی آن
یوتوپیای هلندی و دو مؤسس ایرانی آن
یوتوپیا نام یک بنیاد سیاسی، فرهنگی و هنری است در هلند که مؤسسان آن دو ایرانی به نامهای فرهاد گُلیاردی و شروین نکوئی هستند. این بنیاد که از سال ۲۰۰۱ آغاز به کار کرده مجلهای به نام یوتوپیا منتشر میکند و سخنرانیها و مناظرههای مختلفی هم ترتیب میدهد. هدف از تأسیس این بنیاد آنگونه که در تارنمای مجله یوتوپیا آمده «افزایش سهم اندیشمندان و هنرمندان مهاجر، در مباحثات جاری در هلند و اروپا در زمینههای مهاجرت، جهانیسازی و تنوع فرهنگی» است. تمرکز یوتوپیا بر گفتمان میان اروپا و جهان اسلام است.
برای آشنایی با رویکردهای این بنیاد با هم نگاهی میاندازیم به موضوعات آخرین خبرنامه مجله یوتوپیا (۱ مه ۲۰۰۷). از موضوعات انتخاب شده برای انتشار در این خبرنامه چنین بر میآید که کوشش بنیاد یوتوپیا در جهت آگاه ساختن خواننده هلندیزبان از دیدگاهها و نظرات خارجیتبارها نسبت به مسائل است.
مجله یوتوپیا - شماره ۱۵ و آخرین شماره
از آنجا که در رسانهها و منابع غربی همواره دید و نظر غربی معیار و محک قرار داده میشود و دیدگاهها و مواضع دیگران و علل اتخاذ این مواضع از سوی دیگران نادیده گرفته میشود وجود چنین مجله و بنیادی به زبان هلندی میتواند در جهت رساندن پیام شرق به غرب (و شاید هم بر عکس آن) مفید باشد.
البته گاه کنار هم چیدن انتقادهای شدید (و هرچند درست و موجه) از غرب در قالب مجله یا سخنرانی، ممکن است نتیجهای بر عکس بدهد و مخاطب هلندی را به حالت دفاعی بکشاند. رسیدن به توازن در اینگونه مسائل، مسئله ظریفی است که همیشه جا دارد بیشتر بر رویش کار بشود.
در زیر چکیدهای از برخی مطالب این شماره خبرنامه یوتوپیا میآید:
چهرهی زن مسلمان عرب در هالیووداین نوشتار که توسط دکتر جک شاهین(Jack G. Shaheen)، پروفسور ارتباطات جمعی در دانشگاه سادرن ایلینویز نوشته شده به موضوع نحوه نمایش زنان عرب مسلمان در فیلمهای هالیوودی میپردازد. او از سال ۱۹۶۰ به اینسو در این زمینه پژوهشی ویژه انجام داده و ۶۰ فیلم هالیوودی مرتبط را بررسی و تحلیل کردهاست. جک شاهین به این نکته اشاره میکند که فیلمسازان آمریکایی همان تصویر کلیشهای و فرضی هنرمندان و نویسندگان اروپایی سدههای ۱۸ و ۱۹ در مورد زنان مسلمان را به طور دربست دنبال میکنند. تصویر زنانی محبوس و مطیع به عنوان "اشیائی" جالب توجه از سرزمینهای دوردست.
او به این نتیجه رسیده که زنان عرب مسلمان در این فیلمها همیشه با خشونت، سکس و سرکوب پیوند داده میشوند. از فیلمهای قدیمی مانند فیلم فاطمه (ساخته ۱۸۹۷) گرفته تا فیلمهای تازهتر مثل بازتولید دیسنی از داستان دور دنیا در هشتاد روز (ساخته ۲۰۰۴) که در آن آرنولد شوارتزنگر به عنوان شیخ عرب صد زن دارد میتوان شاهد این کلیشهها بود.
جک شاهین با دیدن فیلمهای متعدد متوجه میشود که در اکثر آنها زنهای عرب را زشت، دروغگو، دزد یا حتی جادوگر و خونآشام به تصویر میکشند.
تصویر دیگری که در دستهای دیگر از فیلمهای هالیوود از زنان مسلمان دیده میشود چهره زن مسلمان به عنوان جنگطلب و بمبگذار است. اولین فیلم در این زمینه فیلم «مأموران فدرال علیه شرکت تبهکاران» است که در سال ۱۹۴۸ ساخته شده. در این دسته از فیلمها زنان فلسطینی و مراکشی و دیگر زنان عرب دیگر آن باکرههای مطیع و خادم نیستند بلکه تروریستهایی هستند در حال حمله به ایالات متحده.
در فیلم بلک ساندی (۱۹۷۷) که سالهای متمادی است دست کم یک بار در سال و اکثراً درست پیش از مسابقات قهرمانی فوتبال آمریکایی (سوپر باول) از شبکههای تلویزیونی آمریکا پخش میشود یک زن فلسطینی قصد دارد یک استادیوم برگزاری سوپر باول را منفجر کند ولی یک مأمور اسرائیلی درست سر وقت از این اقدام جلوگیری میکند.
پروفسور شاهین اینگونه نتیجهگیری میکند که صنعت فیلم هالیوود، زن مسلمان عرب را از ریشه و پایه "متفاوت" با همنوعان خودش در غرب ترسیم میکنند و این فیلمها سهم زیادی در فاصله انداختن و ایجاد سوءتفاهم میان زنان دیگر بخشهای جهان و زنان عرب داشتهاند.
نتیجه کامل تحقیقات او به صورت یک فیلم مستند به نام «عربهای بد بد»(Reel Bad Arabs) و کتابی به همین نام منتشر شدهاست.
دموکراسی و خارجیتبارهادر این شماره از یوتوپیا میخوانیم که روز ۱۴ ماه مه در آمستردام یک سخنرانی و مناظره در مورد مسئله سازگاری فرهنگی خارجیتباران با جامعه هلند ترتیب داده شده که در آن چند تن از دانشگاهیان هلند از جمله خانم هاله قریشی شرکت خواهند داشت. پروفسور قریشی از ایرانیتباران هلند و استاد ویژه مدیریت تنوع و تطابق فرهنگی در دانشگاه آزاد آمستردام است.
در معرفی این مناظره در مجله میخوانیم که از دیدگاه آقای اسپیکربروک، یکی دیگر از استادان دانشگاه آزاد آمستردام، ارزشهایی که سیستم دموکراتیک سیاسی هلند بر پایه آنها بنیاد شده با رویکرد جدید سیاسیون هلند نسبت به خارجیتبارها تضاد دارد. بنیاد نظام سیاسی هلند بر این مفهوم استوار شده که شخص نمیتواند با قاطعیت یک چیز را "خوب" و "حق و حقیقت مطلق" اعلام کند. این در حالی است که روند تازه حاکم بر سیاست هلند میکوشد یک رشته از نظرات حاکم در میان گروههایی از بومیتباران هلند را بر عموم خارجیتباران تحمیل کند. در این روند، حق و حقیقت کاملاً به آن نظر حاکم داده میشود و اجازه فکر و ایده از خود هلندیان خارجیتبار سلب میشود.
دیو-نمایی ایرانیانمطلب بعدی از تورج دریایی در مورد فیلم هالیوودی ۳۰۰ است. تورج دریایی که استاد تاریخ و دوران کلاسیکی باستان در دانشگاه دولتی کالیفرنیا است صحت و سقم مطالب "تاریخی" این فیلم را محک میزند و نادرستیهای فاحش آن را نشان میدهد.
در مقاله او از جمله میخوانیم که انگیزههای خشایارشا برای لشکرکشی به اروپا نه تنها در این فیلم بلکه در سراسر جهان غرب همیشه مسکوت گذاشته میشود. این لشکرکشی پاسخی بوده به حملههای آتنیها به ایران که طی آن ایشان شهر ساردیس را غارت کرده و سوزاندند. تنها چیزی هم که در این حملات آتنی از آن خبری نبوده "کوشش در جهت دموکراسی و آزادی" است، یعنی آن چیزی که غربیها در تمام سطوح همواره مدعی هستند.
به تجربه استاد تورج دریایی، در کتابهای تاریخ غرب تنها به شکستهای جزئی ایران در برخی جنگها با یونان تأکید میشود و تصویر کلی پیروزی ایران نادیده گرفته میشود.
در تاریخنویسی غربی ایرانیان را بردهدار جلوه میدهند در حالیکه اسناد تاریخی موثق نشان میدهد که این یونانیان و بابلیها بودند که بردهداری میکردند و در شاهنشاهی ایران کارگران آزاد و دارای دستمزد بودند.
زنان ایرانی نیز بر خلاف زنان یونان، به هنگام دوران بچهداری دستمزد ویژه و مرخصی بارداری دریافت میکردند. در فیلم ۳۰۰ ولی، زنان ایران همانگونه ترسیم میشوند که در پژوهش آقای جک شاهین در بالا آمد.
پس از اشاره به غلطهای فاحش دیگر تاریخی در این فیلم، آقای دریایی به زمان ساخت و پخش آن و همزمانیاش با تنش سیاسی میان آمریکا و ایران اشاره میکند. از دید او مقصود از این فیلم آمادهسازی مردم آمریکا برای یک جنگ دیگر در خاورمیانه است. او از اینکه انسانها ظاهراً از تاریخ درس نمیگیرند احساس تأسف میکند.
