رد و بدل پیامهای محرمانه میان ایران و اسرائیل با کمک مسکو؛ نقش پوتین در مناقشه تهران و تل‌آویو چیست؟

یورونیوز: ایران و اسرائیل در هفته‌های اخیر و در شرایطی که نگرانی‌ها از درگیری نظامی تازه افزایش یافته است، پیام‌هایی محرمانه را از طریق یک «دوست مشترک» با یکدیگر رد و بدل کرده‌اند.

رسانه «امواج میدیا» مستقر در بریتانیا گزارش داده روسیه در حال تلاش است که بین ایران و اسرائیل تش‌زدایی کند.

در این گزارش آمده است: به گفته یک منبع آگاه منطقه‌ای که با این ارتباطات غیرعلنی آشناست، این تبادل پیام‌ها با هدف جلوگیری از تشدید تنش صورت گرفته و نه برای دستیابی به توافق یا چارچوب سیاسی مشخص.
هم‌زمانی پیام‌ها با تحرکات نتانیاهو و نقش روسیه
این ارتباط نادر در شرایطی انجام شده که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل در دیدار خود با دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا تلاش کرده حمایت واشنگتن را برای حمله احتمالی دیگری علیه ایران جلب کند.

این تحولات همچنین در حالی رخ می‌دهد که در تهران، انتقادهایی نسبت به آنچه «دورویی» ولادیمیر پوتین در پرونده هسته‌ای ایران خوانده می‌شود، بالا گرفته و هم‌زمان روسیه تلاش می‌کند تا جای پای خود را در منطقه حفظ کند؛ از جمله با ایفای نقش میانجی میان اسرائیل و دولت جدید سوریه.
«اعلام متقابل» بدون آتش‌بس یا توافق
به گفته این منبع منطقه‌ای که نخواست نامش فاش شود، تبادل پیام‌های غیرمستقیم میان ایران و اسرائیل پس از آن انجام شد که نتانیاهو از یک واسطه خواست پیامی را منتقل کند مبنی بر این‌که تل‌آویو قصد تشدید تنش نظامی را ندارد.

ایران نیز در حالی که اسرائیل را به رسمیت نمی‌شناسد و هیچ اعتمادی به این پیام ابراز نکرد از طریق همان کانال موضعی مشروط و غیرالزام‌آور را منتقل کرد؛ بدون پذیرش هیچ چارچوبی که به معنای هماهنگی یا تعهد تلقی شود.

این منبع تاکید کرده است که این پیام‌ها به‌هیچ‌وجه به معنای آتش‌بس رسمی یا توافقی گسترده نیستند. هیچ تضمین، جدول زمانی یا سازوکار اجرایی در کار نبوده و هدف صرفا مدیریت تنش در همان مقطع زمانی بوده است.
نقش روسیه و کنار گذاشته شدن وزارت خارجه
یک مقام سیاسی ارشد در تهران که او هم خواست نامش فاش نشود، به امواج میدیا تایید کرده است که ارتباط غیرمستقیم با اسرائیل اخیرا برقرار شده است. او با تاکید بر این‌که «هیچ توافق آتش‌بسی وجود ندارد»، این روند را «اعلام متقابل به یک دوست مشترک برای عدم انجام حملات جدید» توصیف کرده است.

به گفته این منبع، آن «دوست مشترک» روسیه و مشخصا ولادیمیر پوتین بوده و ایران و اسرائیل هرکدام جداگانه، قصد خود برای ازسرنگرفتن درگیری‌ها را به این واسطه منتقل کرده‌اند.

نکته قابل توجه این است که به گفته این مقام ارشد، طرف ایرانی در این ارتباطات محرمانه علی لاریجانی بوده و نه عباس عراقچی، وزیر امور خارجه؛ کسی که پیش‌تر پنج دور مذاکره با دولت ترامپ را رهبری کرده بود.
لاریجانی، شورای عالی امنیت ملی و تماس تلفنی با مسکو
علی لاریجانی، سیاستمدار باسابقه ایرانی، در ماه اوت به عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی منصوب شد؛ سمتی که برای دومین بار در ۱۸ سال گذشته به او سپرده شده است.

هرچند گزارش شده که او ماه گذشته با پیامی محرمانه از سوی علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، به مسکو سفر کرده، اما به گفته یک منبع سوم آشنا با این ارتباطات، «اعلام» عدم آغاز حمله از سوی ایران، در تماس تلفنی با طرف روسی انجام شده است.

این منبع تاکید کرده که «هیچ اسرائیلی، نه مستقیم و نه غیرمستقیم، در این تماس حضور نداشته» و این موضوع نشان می‌دهد ایران قصدی برای ارتباط مستقیم با نتانیاهو ندارد.
زمان مبهم پیام‌ها و تماس نتانیاهو با پوتین
در حالی که گزارش‌هایی از تمایل اسرائیل به میانجی‌گری روسیه از ماه ژوئیه، اندکی پس از پایان جنگ ۱۲روزه اسرائیل و ایران با یک آتش‌بس غیررسمی منتشر شده بود، زمان دقیق تبادل پیام‌های اخیر همچنان مبهم است.

به گفته منبع منطقه‌ای، این «اعلام‌های متقابل» حدود دو هفته پیش انجام شده، اما منبع سوم آشنا با ارتباطات، این روند را به بلافاصله پس از تماس تلفنی ۶ اکتبر میان نتانیاهو و پوتین نسبت داده است؛ روایتی که یک منبع سیاسی باسابقه در تهران نیز آن را تایید کرده است.

بر اساس بیانیه رسمی کرملین، گفت‌وگوی نتانیاهو و پوتین بر آتش‌بس غزه متمرکز بوده، اما طرفین «درباره دیگر مسائل منطقه‌ای نیز تبادل نظر کرده‌اند» و به‌ویژه علاقه خود را به یافتن راه‌حل‌های مذاکره‌شده درباره پرونده هسته‌ای ایران و تثبیت اوضاع سوریه ابراز کرده‌اند.

سه روز بعد، پوتین به‌طور علنی گفت: «ما همچنان تماس‌های مبتنی بر اعتماد با اسرائیل را حفظ کرده‌ایم و از رهبری اسرائیل پیام‌هایی دریافت می‌کنیم که از ما می‌خواهند این پیام را به دوستان ایرانی منتقل کنیم که اسرائیل متعهد به حل‌وفصل مسائل است و علاقه‌ای به هیچ‌گونه تقابل ندارد.»
انگیزه‌ها و انتقادها در تهران
نه مقام‌های ایرانی و نه اسرائیلی، به‌طور علنی درباره این تبادل پیام‌ها اظهارنظر نکرده‌اند، اما افشای این ارتباطات در بستر تحولات داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی قابل توجهی رخ داده است.

انتشار اسناد آرشیوی تازه‌ای از گفت‌وگوهای ولادیمیر پوتین و جرج بوش پسر نشان می‌دهد که رهبر روسیه از همان سال ۲۰۰۱ به‌طور خصوصی هشدار داده بود ایران به دنبال دستیابی به سلاح هسته‌ای است و هم‌زمان وعده داده بود همکاری‌های حساس نظامی و هسته‌ای با تهران را محدود کند.

منتقدان نزدیکی ایران و روسیه، این اظهارات را نشانه‌ای از غیرقابل اعتماد بودن مسکو می‌دانند. از جمله حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، رئیس پیشین کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، که گفته این اسناد نشان می‌دهد «همدستی» دوباره روسیه و آمریکا علیه ایران فقط مسئله زمان است و ایرانی‌ها «بهای ۲۵ سال سیاست خارجی ساده‌لوحانه را می‌پردازند».
تردیدها درباره هزینه‌های مهار تنش
در شرایطی که تردیدها نسبت به روسیه افزایش یافته، به‌ویژه پس از فشارهای اروپا بر ایران از سال ۲۰۲۲ به دلیل همکاری پهپادی با مسکو، افشای نقش پوتین در کاهش تنش میان ایران و اسرائیل می‌تواند به‌عنوان تلاشی برای توجیه ادامه تعامل با روسیه تلقی شود. این روند همچنین جایگاه رو به افزایش علی لاریجانی در سیاست خارجی ایران را تقویت می‌کند؛ هرچند این رویکرد در تهران منتقدانی جدی دارد.

یک چهره باسابقه سیاسی در ایران با انتقاد از نقش روسیه در مهار تنش میان ایران و اسرائیل، به سابقه ناموفق مسکو در این زمینه اشاره کرده و یادآور شده است که در سال ۲۰۱۸، روسیه تلاش کرد نیروهای ایرانی را دست‌کم ۸۵ کیلومتر از مرز شمالی مورد مناقشه اسرائیل عقب براند؛ اقدامی که با وجود پذیرش تهران، نه‌تنها حملات اسرائیل را متوقف نکرد، بلکه به تشدید آن انجامید.
نگرانی از محدود شدن گزینه‌های ایران
در چارچوب ارتباطات اخیر از طریق روسیه، برخی محافل سیاسی در تهران به‌طور خصوصی نگرانند که هرگونه سیاست غیررسمی «عدم آغاز حمله» علیه اسرائیل، گزینه‌های ایران را محدود کند؛ به‌ویژه در سناریویی که نتانیاهو به سمت تشدید تنش در لبنان حرکت کند.

در چنین حالتی، خودداری ایران از واکنش می‌تواند به اعتبار و بازدارندگی جمهوری اسلامی، که طی یک سال گذشته با ضربه‌های سنگینی مواجه شده، آسیب بیشتری وارد کند. افزون بر این، نگرانی‌هایی وجود دارد که ایران عملا خود را در موقعیتی قرار داده که در صورت واکنش به حملات اسرائیل علیه متحدانش، به‌عنوان طرف آغازگر درگیری معرفی شود.
منافع روسیه و محاسبات کرملین
در سطح منطقه‌ای، روسیه به‌دنبال حفظ نفوذ خود در شامات است و میانجی‌گری میان اسرائیل و دولت جدید سوریه بخشی از این راهبرد به‌شمار می‌رود. کاهش تهدید ایران می‌تواند به نتانیاهو کمک کند توافقی با دمشق جدید شکل دهد که نفوذ ایران را محدود و مسیرهای تامین حزب‌الله لبنان را قطع کند.

از منظر مسکو، این رویکرد به حفظ حضور در بخشی از غرب آسیا کمک می‌کند که پس از سال‌ها حضور گسترده، اکنون ورود رسمی ایرانیان به آن ممنوع شده است.

در سطحی کلان‌تر، تشدید دوباره درگیری میان ایران و اسرائیل می‌تواند بر روند پایان جنگ روسیه و اوکراین نیز اثر بگذارد. همان‌طور که در ژوئن ۲۰۲۵ دیده شد، مسکو تمایلی به درگیر شدن در تقابل مستقیم تهران و تل‌آویو ندارد.

با این حال، منفعل به نظر رسیدن در چشم ایرانی‌هایی که زیر حملات اسرائیل قرار دارند، می‌تواند نقش و نفوذ بلندمدت روسیه در ایران را تضعیف کند. از این رو، تلاش برای میانجی‌گری و مهار تنش، کم‌هزینه‌ترین و کم‌ریسک‌ترین گزینه برای پوتین تلقی می‌شود؛ گزینه‌ای که هم جای پای روسیه در منطقه را حفظ می‌کند و هم او را از سرزنش هر دو طرف در صورت شعله‌ور شدن دوباره درگیری‌ها دور نگه می‌دارد.