مصائب مهاجران تازه کانادا؛ دشواری اقامت دایم، سخت‌تر شدن پناهندگی

ایران وایر: رقیه رضایی

برف آرام پاییزی در مرکز شهر اتاوا می‌بارد. روبه‌روی بزرگ‌ترین مرکز خرید شهر، «ریدو سنتر»، در میانه همهمه موسیقی خیابانی و صدای اتوبوس‌ها، صدای چند زن جوان ایرانی که با فارسی با هم صحبت می‌کنند، می‌پیچد. صحنه دیگر شب «ولنتاین» است، یک شب طوفانی و فوق‌العاده سرد. قدیمی‌ترین بار ایرلندی اتاوا در محله «بایوارد»، شاهد رقص و شادی دختران و پسرانی دور از وطن، از رشت، همدان و اهواز است که پابه‌پای هم، در میانه میدان با موزیک غربی، بندری می‌رقصند.

اتاوا، شهری که پیش از این معروف بود ایرانیانش غریب‌اند، حالا با جمعیت تازه‌نفس و تازه‌رسیده از ایرانِ قابل‌توجهی مواجه است. تعداد رستوران‌های ایرانی در یکی دو سال اخیر در شهر چند برابر شده و نان سنگک تازه در سفره‌های همه هست. کنسرت‌ها، برنامه‌های استندآپ کمدی و جشن‌های نوروز، یلدا و سایر جشن‌های ایرانیان هم با شکوه بیشتری برگزار می‌شود. 

در دو سال و چند ماه اخیر، ده‌ها هزار ایرانی در سرتاسر کانادا با مجوز کار ویژه از سوی دولت کانادا برای ایرانیان، در این کشور ساکن شده‌اند؛ مجوزی که اعتراضات ضد‌حکومتی به قتل «مهسا (ژینا) امینی» و سرکوب گسترده و مرگ‌بار معترضان، دولت «جاستین ترودو»، نخست‌وزیر پیشین را بر آن داشت که برای دو سال پیاپی، به هرکس که توانسته بود با ویزای موقت گردشگری یا هر نوع دیگری از ویزا، وارد خاک کانادا شود، مجوز کار سه‌ساله اعطا کند.
در میانه اعتراضات «زن زندگی آزادی»، جاستین ترودو، نخست‌وزیر پیشین کانادا برنامه‌ای را تعریف کرد که به ایرانیانی که با مجوز اقامتی موقت وارد کانادا شده بودند، اجازه می‌داد، اقامت سه‌ساله کاری بگیرندحالا اغلب این مجوزها روبه پایانند و بسیاری از ایرانیانی که خانه و کاشانه خود را ترک کرده‌اند، در میان برنامه‌های پیچیده مهاجرتی و امتیازهای عجیب‌و‌غریب بالا برای دریافت دعوت‌نامه اقدام برای اقامت دایم، وا مانده‌اند. یک راه برایشان اما ساده‌تر می‌نماید؛ درخواست پناهندگی. 

در پارلمان اما منتقدان سیاست‌های مهاجرتی دولت، با لایحه‌ای تحت‌عنوان «سی۱۲» قصد دارند پذیرش پناهنده را هم سخت‌تر کند. درباره سخت‌ترشدن پناهندگی و چرایی و چگونگی لایحه «سی۱۲» با «مونا سلام‌زاده»، مشاور رسمی مهاجرت به کانادا و مدیر موسسه مهاجرتی «ال‌آی‌تی ایمیگریشن» در تورنتوی کانادا گفت‌وگو کرده‌ایم.
***
شرایط دریافت اقامت دایم سخت شده، آیا باید درخواست پناهندگی دهیم؟
 دولت پیشین کانادا در میانه اعتراضات سراسری «زن زندگی آزادی» در ایران، برنامه‌ای را مختص ایرانیان تعریف کرد که اجازه می‌داد هر ایرانی که با ویزای موقت از هر نوعی در خاک کانادا بود، اقامت موقت خود را به یک مجوز باز کارِ سه‌ساله تغییر دهد؛ برنامه‌ای که بسیاری را بدون هیچ پلنی به فکر مهاجرت به کانادا انداخت. 

حالا بسیاری به فکر ماندگار شدن هستند؛ ماندگار شدن از طریق درخواست برای اقامت دایم از راه‌های مختلف مختلف، از جمله، برنامه مهاجرتی «اکسپرس اینتری (کارگر ماهر فدرال)»، برنامه‌های مهاجرتی استانی و برنامه مهاجرتی استان کبک که مبتنی بر تسلط به زبان فرانسوی است و البته برنامه کارکنان بخش درمان و خدمات اجتماعی. 

در آخرین قرعه‌کشی‌های اداره مهاجرت کانادا، «آی‌آر‌سی‌سی»، امتیازهای آخرین فردی که به قرعه‌کشی دعوت شده است، سربه فلک گذاشته است: برای کارگر ماهر فدرال، ۵۳۱ امتیاز، برای برنامه مهاجرتی استانی ۶۹۹، برای مهاجرت مبتنی بر تسلط بر زبان فرانسه، ۴۱۶ و کادر درمان و کارکنان بخش های خدمات اجتماعی، ۴۶۲. اعدادی که نسبت به سال ۲۰۱۸ که من برای اقامت دایم کانادا اقدام کردم، واقعا نجومی محسوب می‌شوند.

همین سخت‌تر شدن شرایط دریافت اقامت دایم که به‌دلیل افزایش درخواست‌ها و بیش از پیش رقابتی‌‌ترشدن اوضاع برای حضور دایمی در کاناداست، بسیاری از ایرانیان را به فکر درخواست پناهندگی انداخته است؛ بسیاری که در تعاریف حقوقی و عرفی از پناهنده نمی‌گنجند ولی از شرایط دشوار و ناگوار محیط زیستی و اقتصادی و فضای بسته سیاسی و اجتماعی ایران خسته‌اند.

مونا سلام‌زاده، مشاور رسمی مهاجرت به کانادا و مدیر موسسه مهاجرتی «ال‌آی‌تی» در تورنتوی کانادا به ایران‌وایر می‌گوید که برنامه ویژه دولت کانادا برای تمدید اقامت ایرانیان در کانادا، برای بسیاری فرصت طلایی بوده و برای برخی دیگر که پیش از آن برنامه مهاجرت نداشتند، باعث مشکلاتی شده است. او با توضیح این‌که دولت کانادا به هیچ‌کس قول اقامت دایم نداده بوده، می‌گوید: «این اقامت برای این‌که طرف بتواند از آن فضا دور باشد یا شانسی به ایرانی‌ها داده شود که بتوانند ویزاهایشان را تمدید کنند، صادر شد. بالاخره این شانس را در اختیار ما گذاشتند.»
درباره سخت‌ترشدن پناهندگی و چرایی و چگونگی لایحه «سی۱۲» با «مونا سلام‌زاده»، مشاور رسمی مهاجرت به کانادا و مدیر موسسه مهاجرتی «ال‌آی‌تی ایمیگریشن» در تورنتوی کانادا گفت‌وگو کرده‌ایمبه گفته این مشاور مهاجرتی، بسیاری از ایرانیان و البته ملیت‌های دیگر، به پناهندگی، به‌عنوان یک «روش مهاجرتی» نگاه می‌کنند: «پناهندگی اساسا روش مهاجرت نیست. پناهندگی یک برنامه برای پناهندگان است. پناهنده کسی است که جانش در کشور خودش در خطر است، به هزاران دلیل که می‌تواند سیاسی، اعتقادی یا موضوعات دیگر باشد.»

بر اساس تعاریف بین‌المللی، پناهنده، فردی است که به‌دلیل هراس از آزار و اذیت که می‌تواند مبتنی بر نژاد، مذهب، ملیت، یا عضویت در یک گروه اجتماعی خاص و البته عقاید سیاسی باشد، از کشورش گریخته و نمی‌تواند یا نمی‌خواهد به آن بازگردد. درخواست پناهندگان اغلب در کشور مقصد یا کشوری که به آن پناه برده‌اند تا از آن‌جا از طریق سازمان ملل متحد و کمیساریای عالی این سازمان در امور پناهندگان به کشور ثالثی فرستاده شوند، از سوی سازمان‌های بین‌المللی حقوق‌بشری یا پلیس مرزبانی، اداره مهاجرت و دادگاه‌های مهاجرتی کشور میزبان بررسی می‌شود. این پروسه می‌تواند بسیار پرخطر، زمان‌بر و حتی در مواقعی منجر به دیپورت شدن فرد به کشور خود شود. 

به گفته خانم سلام‌زاده، «خیلی‌ها می‌روند سناریوسازی و سناریونویسی می‌کنند که بتوانند پناهندگی بگیرند» و «بازار این داستان هم خیلی داغ است.»: «سناریویی می‌نویسند که یا دادگاه ندارند و مستقیم استاتوس پناهنده پیدا می‌کنند یا این‌که یک جلسه دادگاه استماع دارند و خب نرخ افرادی که توانسته‌اند پناهندگی بگیرند خصوصا برای ایرانی‌ها تابه‌حال خوب بوده است. دلایلش بیشتر شرایط اجتماعی و سیاسی ایران است ولی درباره بیشتر از ۵۰-۶۰ درصد افراد، از پیش، سناریوها نوشته شده است.»

این مشاور رسمی مهاجرتی با تاکید بر این‌که دولت کانادا این موضوع را از قبل می‌داند و فقط مختص ایرانیان نیست، می‌گوید: «با اعتراضات جامعه کانادایی که نسبت به نرخ بالای مهاجرت و پناهندگی انجام شد، این داستان دارد سخت‌تر می شود. این‌که دارد سخت‌تر می‌شود به‌خاطر این است که این‌قدر یک زمانی دست را باز گذاشتند و حجم عظیمی اپلای کردند و استاتوس پناهندگی گرفتند که حالا دارد به سمت و سویی می‌رود که حتی کسانی که واقعا در تعریف پناهندگی هم می‌گنجند، برایشان گرفتن استاتوس پناهندگی سخت می‌شود. برای همین، شرایط اقامت دایم سخت شده و دارد سخت‌تر هم می‌شود. ولی آیا این به این معناست که حالا که سخت‌تر شده برویم پناهنده بشویم؟ جواب من نه است.»

منتقدان سیاست‌های مهاجرتی دولت در پارلمان، لایحه‌ای تحت‌عنوان «سی۱۲» را به پارلمان برده‌اند که قواعد سخت‌گیرانه‌ای را برای اعطای وضعیت پناهندگی، اعمال می‌کندلایحه C12 چیست و چطور قرار است چطور جلوی درخواست‌های دروغین پناهندگی‌ را بگیرد؟
مونا سلام‌زاده با تاکید بر این‌که شرایط دشوار اقتصادی یا محیط زیستی در ایران، نمی‌تواند دلایل درخواست پناهندگی در کانادا باشد، می‌گوید: «شما یک سری شرایط را باید احراز کنید تا درخواست پناهندگی‌تان پذیرفته شود. آن شرایط شامل حال همه نمی‌شود. برای همین، خیلی‌ها رفتند و سناریو نوشتند. این‌قدر تقلب در آن زیاد شده که اداره مهاجرت شرایط را سخت‌تر کرده. در این شرایط به‌نظرم، هم اداره مهاجرت حق دارد و هم افراد حق دارند. شرایط اصلا جالب نیست. دولت هم هیچ‌وقت وظیفه نداشته که به ایرانی‌هایی که ویزای کار داده، اقامت دایم هم بدهد.»

او با اشاره به لایحه سی۱۲ که از سوی منتقدان و مخالفان سیاست‌های مهاجرتی دولت لیبرال تنظیم و در پارلمان ارایه شده، می‌گوید: «سی۱۲ روخوانی‌اش در پارلمان انجام شده و دارد بررسی می‌شود ولی هنوز تصویب نشده است. این لایحه جزییات بسیار مفصلی دارد درباره همین قانونمند کردن مهاجرت است. از جمله مربوط به مسایل پلیس مرزی، اداره مهاجرت و دادگاه مهاجرت، آی‌آر‌بی.»

به گفته او، این لایحه، «لایحه‌ای کلی و مفصل است» و چنان‌چه با جزییات کنونی تصویب بشود، تا ماه ژوئن۲۰۲۵ (اردیبهشت و خرداد ۱۴۰۴)، «عطف به ماسبق» می‌شود: «یعنی اگر این لایحه دو ماه، شش‌ماه یا یک‌سال دیگر طول بکشد تا تصویب شود، حدس‌مان البته دو یا سه‌ماه دیگر است، این‌طور است که قرار است بگویند از ژوئن ۲۰۲۵، هر پرونده‌ای که ثبت شده مطابق قانون جدید بررسی می‌شود. یعنی حتی پرونده‌هایی که در ژوئیه ۲۰۲۵ (خرداد و تیر۱۴۰۴) باز شده‌اند، اگر این لایحه تصویب شود، شامل حال آن‌ها هم می‌شود.»

این مشاور رسمی مهاجرت در تورنتوی کانادا ادامه می‌دهد: «در مورد پناهندگی، تغییر بزرگی که قرار است صورت بگیرد این است که شما اگر از اولین آمدن‌تان به کانادا بیشتر از یک‌سال می‌گذرد و دارید بعد از ژوئن۲۰۲۵ برای پناهندگی اقدام می‌کنید، پرونده شما از سوی آی‌آربی پذیرفته نمی‌شود.»
چنان‌چه لایحه جدید تصویب شود، درخواست‌های پناهندگی ثبت شده از ژوئن۲۰۲۵ که با فاصله یک‌سال یا بیشتر از زمان نخستین ورود به کانادا مطرح شده‌اند، از سوی آی‌آر‌بی رد می‌شونداو به رویه حال حاضر پرونده‌های پناهندگی نیز اشاره کرده و می‌گوید: «الان پرونده‌های پناهندگی می‌روند به بُرد مهاجرت و پناهندگی (آی‌آربی) که دادگاه‌ یا جلسه استماع پناهندگی آن‌جا برگزار می‌شود. اگر این لایحه تصویب شود، دیگر درخواست‌های پناهندگی به آی‌آر‌بی نمی‌روند. شما نمی‌توانید از طریق آی‌آربی درخواست پناهندگی بدهید و از بُعد حقوقی و دفاع حقوقی قضیه محروم می‌مانید.» 

به گفته مونا سلام‌زاده، در این صورت، «تنها یک راه می‌ماند. آن هم پررا است Pre-Removal Risk Assessment.»

«پی‌آرآرای» یا «بررسی خطر پیشا دیپورت»، پروسه‌ای در داخل اداره مهاجرت کاناداست که فردی که درخواست پناهندگی او رد شده و دستور دیپورت شدن او عملیاتی شده، خطر دیپورت شدن او را از پیش، بررسی می‌کند. در این پروسه فرد می‌تواند مدارک و شواهدی را ارایه دهد که نشان می‌دهد، چنان‌چه به کشورش بازگردانده شود، جانش در خطر است: «در خیلی موارد، کسانی‌که پررا اپلای می‌کنند حتی جلسه استماع ندارند، جزییات پرونده، دلایل برای پناهندگی دیگر مهم نیست. فقط باید دلایلی بیاورید که نشان دهد جان‌تان در کشورتان در خطر است. باید نشان دهید که مثلا شرایط‌‌‌تان یک‌دفعه عوض شده است. مثلا در ایران برایتان حکم جدید دادگاه آمده یا به خانه‌تان حمله کرده‌اند.»

به گفته خانم سلام‌زاده، این بررسی در داخل اداره مهاجرت انجام می‌شود و فرد اجازه دفاع حقوقی نخواهد داشت: « پررا پروسه سخت‌گیرانه‌تری دارد و از الان به بعد، چنان‌چه این لایحه تصویب شود، چون داستان دست آی‌آرسی‌سی می‌رود، باید ببینیم رویه‌شان چیست و تصمیم‌گیری‌ها به چه سمتی می‌رود. الان همه‌چیز خیلی مبهم و نامشخص است و باید دید این لایحه با همین جزییات تصویب می‌شود یا خیر. البته مدام حزب محافظه‌کار دارد مواد جدیدی به آن اضافه می‌کند و فشار اصلی از سمت اپوزیسیون است.»

به گفته این مشاور رسمی مهاجرت به کانادا، همین حالا هم فشارها بر پناهنده‌ها بیشتر شده است: «کمک‌های مالی‌شان دارد قطع می‌شود. قبلا می‌توانستند در هتل بمانند، از ماه اکتبر دیگر هتل نمی‌توانند بروند. زمان‌ بررسی پرونده‌ها دارد تغییر می‌کند. الان روی کاغذ برای پناهندگی، ۱۰۰ماه است ولی چیزی که می‌بینیم سریع‌تر است و زودتر پرونده‌ها بررسی می‌شود. ولی باید دید بعد از تصویب لایحه اوضاع به چه سمتی می‌رود. کلیات به دنبال این است که جلوی تقلب‌ها گرفته شود، منتها چیزی که نادیده گرفته شده، این است که ممکن است ظرف یک‌سال، شاید شرایط کشور طرف عوض شده باشد. جنگ شده باشد و البته طبق این لایحه اگر قانون شود، با وجود جنگ هم افراد نمی‌توانند پناهنده شوند و تنها راه پررا خواهد بود که ریسک بالایی دارد و دادگاهی دیگر در کار نیست.»

سلام‌زاده در پایان هم می‌گوید: «ممکن است شرایط پررا را هم تغییر دهند. اگر این لایحه تبدیل به قانون شود، عطف به ماسبق می‌شود و همه باید خیلی جوانب داستان را در نظر بگیرند و دست‌به‌عصا راه بروند.»