حماس با مشت آهنین بر غزه حکومت می‌کرد، آیا واقعا حاضر است قدرت را واگذار کند؟

بی بی سی: چگونه ممکن است گروهی که نزدیک به بیست سال بر نوار غزه حکومت کرده، بر دو میلیون فلسطینی با مشت آهنین فرمان رانده و بارها با اسرائیل جنگیده، ناگهان سلاح‌هایش را زمین بگذارد و از قدرت کنار برود؟

با توجه به تصاویر هولناکی که از زمان اجرای آتش‌بس در ۱۰ اکتبر از غزه منتشر شده، به نظر می‌رسد حماس مصمم است دوباره اقتدار خود را تثبیت کند.

افراد نقاب‌دار این گروه، که دوباره در خیابان‌ها ظاهر شده‌اند، در حال ضرب و جرح و اعدام مخالفان مشاهده شده‌اند.

جوخه‌های آتش ناگهانی، مردانی را که زانو زده بودند و به گفته حماس از اعضای گروه‌های رقیب، از جمله برخی طوایف بانفوذ غزه بودند، تیرباران کرده‌اند.

برخی دیگر از قربانیان، در حالی که از ترس می‌لرزند، هدف شلیک گلوله به پا قرار گرفته‌اند یا با چماق‌های سنگین مورد ضرب و جرح واقع شده‌اند.

به گفته یکی از امدادگران که با او صحبت کردم، شماری از کسانی که اکنون هدف حملات حماس قرار گرفته‌اند، عضو گروه‌هایی بودند که در غارت و انحراف مسیر کمک‌های بشردوستانه دست داشتند؛ اقدامی که بحران انسانی را وخیم‌تر کرده بود. سازمان ملل نیز باندهای تبهکار را به سرقت کمک‌ها متهم کرده است.

هنوز از شرایطی که در طرح صلح ۲۰ ماده‌ای دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، برای غزه تصویر شده، خبری نیست؛ شرایطی که در آن نیروهای حماس سلاح‌هایشان را زمین بگذارند، عفو شوند، از غزه خارج شوند و قدرت را به نیرویی بین‌المللی برای حفظ ثبات بسپارند.

اجرای آتش‌بس از روز جمعه ۱۰ اکتبر آغاز شد، اما حماس و اسرائیل، هر یک دیگری را به نقض آشکار آن متهم کرده‌اندخود ترامپ در ابتدا نسبت به خشونت‌ها موضعی دوپهلو داشت.

او در مسیر سفرش به اسرائیل در ۱۳ اکتبر گفت آمریکا به حماس که از سوی ایالات متحده، بریتانیا، اسرائیل و دیگر کشورها به‌عنوان گروهی تروریستی شناخته می‌شود، «چراغ سبزی» برای بازگرداندن نظم داده است.

ترامپ در هواپیمای ریاست‌جمهوری به خبرنگاران گفت: «ما برای مدتی به آن‌ها اجازه داده‌ایم.»

سه روز بعد، لحنش تندتر شد. او در شبکه تروث سوشال نوشت: «اگر حماس به کشتار مردم در غزه ادامه دهد، که بخشی از توافق نبود، چاره‌ای جز ورود و کشتن آن‌ها نخواهیم داشت.»

با این اوصاف، وضعیت فعلی در غزه چه سرنوشتی برای حماس رقم می‌زند؟

و آیا پس از دو سال جنگ که رنج بی‌سابقه برای مردم غزه و مرگ خشونت‌بار بیشتر رهبران اصلی حماس را به دنبال داشته، آیا اصلا آینده‌ای برای این گروه قابل تصور است؟
«فروپاشی کامل نظم و قانون»
برای بسیاری از ساکنان غزه که پس از دو سال رنج و ویرانی بی‌پایان، و جنگی که بنا بر آمار وزارت بهداشت وابسته به حماس، جان ۶۸ هزار نفر را گرفته، دچار فرسودگی و آسیب روحی شده‌اند، این پایان ناخوشایند هرچند نگران‌کننده است، اما چندان دور از انتظار نیست.

از میان کسانی که در غزه با آن‌ها گفت‌وگو کردم، از امدادگران و وکلا گرفته تا یکی از مشاوران پیشین رهبران حماس هر یک دیدگاهی متفاوت درباره احتمال زمین گذاشتن سلاح از سوی این گروه و کنار رفتن آن از قدرت دارند.

در واقع، با توجه به شرایط موجود در غزه، این پرسش مطرح است که آیا از نظر این گروه زمان چنین کاری فرارسیده است یا نه.
پس از اعلام توافق آتش‌بس، فلسطینی‌ها در خیابان‌ها گرد آمدند و شادی کردندهانیه جمال، امدادگر ساکن دیرالبلح در مرکز نوار غزه، می‌گوید: «دو سال است که شاهد فروپاشی کامل نظم و قانون بوده‌ایم. ما به کسی نیاز داریم که کنترل را در دست بگیرد. هرچند حماس برای حکومت بر غزه صلاحیت چندانی ندارد، اما همچنان از باندهای تبهکار گزینه بهتری است.»

دکتر احمد یوسف، مشاور پیشین اسماعیل هنیه، رهبر سیاسی سابق حماس، بر این باور است که در حال حاضر به «مشت آهنین» نیاز است.

او که اکنون مدیر یک اندیشکده در غزه است و همچنان با رهبران حماس در تماس است، می‌گوید: «تا زمانی که هنوز افرادی هستند که می‌خواهند قانون را به دست خود اجرا کنند، لازم است کسی باشد که آن‌ها را بترساند و به گوشه براند.»
هانیه جمال، امدادگر ساکن غزه، می‌گوید: «هرچند حماس برای حکومت بر غزه صلاحیت چندانی ندارد، اما همچنان از باندهای تبهکار گزینه بهتری است»دکتر یوسف ادامه می‌دهد: «این روند زمان‌بر است، اما نه طولانی. ظرف یک ماه، میزبان نیروهای پلیس و سربازانی از ترکیه و مصر در غزه خواهیم بود.» اشاره او به طرح صلح است که پیش‌بینی کرده نیروهای بین‌المللی حافظ ثبات متشکل از نیروهایی از ترکیه، مصر و کشورهای دیگر مسئولیت امنیت غزه را برعهده بگیرند.

او می‌گوید: «در آن لحظه، آن‌ها سلاح‌هایشان را کنار خواهند گذاشت.»

اما شماری دیگر از ساکنان غزه بدبین‌تر و نگران‌ترند. برخی باور ندارند که حماس واقعا از قدرت، یا از سلاح‌هایش، دست بکشد.

مومن الناطور، وکیل ساکن غزه که چندین بار از سوی حماس زندانی شده، یکی از این افراد است.
بسیاری از فلسطینی‌ها و اسرائیلی‌ها تردید دارند که حماس واقعا بخواهد از نقش سیاسی خود عقب‌نشینی کنداو از ماه ژوئیه در خفا زندگی می‌کند، زمانی که می‌گوید افراد مسلح نقاب‌دار حماس به آپارتمانش در شهر غزه رفتند و دستور دادند برای بازجویی به بیمارستان شفا مراجعه کند.

او می‌گوید: «حماس دارد پیامی به جهان و به دونالد ترامپ می‌فرستد… این که نه قدرت را واگذار خواهد کرد و نه سلاح‌هایش را تحویل خواهد داد.»

مومن الناطور در یکی از ویدیوهایی که از مکانی نامعلوم در نوار غزه برای ما فرستاده می‌گوید: «اگر الان به دست حماس بیفتم، از من فیلم می‌گیرند و در خیابان با شلیک گلوله‌ای به سرم مرا می‌کشند.»

دیوار پشت سرش پر از جای گلوله است.
مومن الناطور، وکیل ساکن غزه: «اگر الان به دست حماس بیفتم، از من فیلم می‌گیرند و در خیابان با شلیک گلوله‌ای به سرم مرا می‌کشند»او درباره حماس می‌گوید: «آن‌ها یک باند تبهکار هستند، نه یک حکومت.»

«من نمی‌خواهم آن‌ها در غزه بمانند… نمی‌خواهم در حکومت باشند یا در دستگاه امنیتی. نمی‌خواهم اندیشه‌هایشان در مسجدها، خیابان‌ها یا مدارس گسترش یابد.»
«همچنان بازیگر اصلی در غزه»
آقای الناطور برداشت و تصور خود را از آینده غزه دارد.

به گفته او، گروه‌های مسلح پراکنده‌ای که اکنون هدف حملات حماس قرار گرفته‌اند، شاید بتوانند در ساختار امنیتی تازه‌ای ادغام شوند. اما با توجه به اختلاف منافع، سوابق مبهم و در مواردی ارتباط‌های جنجالی برخی از آن‌ها با ارتش اسرائیل، چنین طرحی با دشواری‌های فراوانی روبه‌رو است.

دکتر مایکل میلشتاین، رئیس پیشین بخش امور فلسطینی در سازمان اطلاعات نظامی اسرائیل، می‌گوید: «واقعیت این است که حماس هنوز وجود دارد و همچنان بازیگر مسلط در غزه است، و گاهی اعتراف به این مسئله برای اسرائیلی‌ها دشوار است.»

او می‌افزاید: «اتکا به بازیگران مشکوک، شامل بعضی طوایف، شبه‌نظامیان، باندهای تبهکاری که بعضی وابسته به داعش‌اند و بخشی از آنها در حملات تروریستی علیه اسرائیل نقش داشته‌اند و تصور آن‌ها به‌عنوان جایگزینی برای حماس، توهمی بیش نیست.»
دکتر مایکل میلشتاین، رئیس پیشین بخش امور فلسطینی در سازمان اطلاعات نظامی اسرائیل، می‌گوید: «حماس همچنان وجود دارد و بازیگر اصلی در غزه است»مقام‌های حماس گفته‌اند این گروه آماده است کنترل سیاسی غزه را واگذار کند. طرح آتش‌بس ترامپ که حماس به صورت مشروط از آن حمایت کرده، تشکیل «دولت موقت انتقالی متشکل از کمیته‌ای تکنوکرات و غیرسیاسی فلسطینی» را پیش‌بینی کرده است.

اما حتی اگر حماس واقعا بخواهد از نقش سیاسی‌ خود عقب‌نشینی کند، موضوعی که هنوز بسیاری از فلسطینیان و اسرائیلی‌ها آن را بعید می‌دانند قانع کردن نیروهای جنگ‌دیده‌اش برای زمین‌گذاشتن سلاح گامی دشوار است؛ آن هم برای گروهی که قدرتش حتی پیش از اکتبر ۲۰۲۳ تا حد زیادی بر زور اسلحه استوار بود.
ظهور حماس و مشت آهنین آن
برای پاسخ به پرسش پیچیده‌ای که درباره آینده حماس مطرح است، باید به عقب برگشت و دید این گروه چگونه قدرت را در دست گرفت.

حماس در دهه ۱۹۸۰ از دل اخوان‌المسلمین مصر سر برآورد و به رقیبی برای سازمان آزادی‌بخش فلسطین (ساف) بدل شد. این گروه به تدریج به سازمانی مسلح و خشونت‌طلب تبدیل شد که مسئول مرگ شمار زیادی از غیرنظامیان اسرائیلی بود.

در آغاز، اسرائیل به طور پنهانی از حماس حمایت می‌کرد، زیرا آن را وزنه‌ای در برابر ساف و جناح اصلی آن، یعنی جنبش فتح، به رهبری یاسر عرفات می‌دانست.

آمی آیالون، رئیس پیشین سازمان امنیت داخلی اسرائیل (شین‌بت)، می‌گوید: «دشمن اصلی ما فتح بود، چون آن‌ها کسانی بودند که خواهان تشکیل کشور فلسطین بودند.»

اما زمانی که حماس در دهه‌های ۱۹۹۰ و ۲۰۰۰ موجی از حملات انتحاری مرگبار علیه اسرائیلی‌ها به راه انداخت، اسرائیل با سلسله‌ای از ترورهای هدفمند واکنش نشان داد.

درگیری خشونت‌آمیز حماس با فتح سرانجام موجب شد این گروه، که در انتخابات سال ۲۰۰۶ پیروز شده بود، کنترل کامل نوار غزه را در دست بگیرد.

هجده سال حکومت حماس با محاصره نظامی و اقتصادی اسرائیل و چندین دور جنگ در سال‌های ۲۰۰۸–۲۰۰۹، ۲۰۱۲، ۲۰۱۴ و ۲۰۲۱ همراه بوده است.

با وجود ادعاهای اسرائیل از اکتبر ۲۰۲۳ به این‌ سو مبنی بر اینکه «حماس همان داعش است»، دولت بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، پیش‌تر خود را متقاعد کرده بود که حماس تهدیدی راهبردی محسوب نمی‌شود.

آمی آیالون می‌گوید: «سیاست او مدیریت مناقشه بود. می‌گفت ما قصد حل آن را نداریم و کاملا با راه حل دو کشور مخالفیم، بنابراین تنها راه این است که تفرقه بیندازیم و کنترل کنیم.»

با تسلط حماس بر غزه و حاکمیت تشکیلات فلسطینی به رهبری محمود عباس بر بخشی از کرانه غربی، فلسطینی‌ها به شدت دچار تفرقه شدند، وضعیتی که به اسرائیل این امکان را داد تا استدلال کند طرف فلسطینی رهبری واحدی برای مذاکره صلح ندارد.

آیالون می‌گوید: «[نتانیاهو] هر کاری کرد تا حماس را در غزه سر پا نگه دارد. او اجازه داد قطر بیش از یک و نیم میلیارد دلار برایشان بفرستد.»
اسرائیل تلاش زیادی برای حذف چهره‌های اصلی سیاسی و نظامی حماس کرده استپول‌های قطر قرار بود صرف پرداخت حقوق کارمندان و کمک به فقیرترین خانواده‌ها شود، اما مقام‌های امنیتی نگران بودند که این منابع به مصارف دیگری برود.

آیالون می‌افزاید: «برای روسای شین‌بت و موساد روشن بود که این پول به زیرساخت‌های نظامی اختصاص خواهد یافت.»

نتانیاهو از صدور مجوز پرداخت‌ها دفاع کرد و گفت هدف آن کمک به مردم غیرنظامی غزه بوده است.
حماس همیشه در حال آماده شدن برای جنگ بود
همان‌گونه که حملات خونین ۷ اکتبر نشان داد، حماس همواره در حال آماده شدن برای جنگ بوده است و آشکارترین نشانه‌ برای این آمادگی شبکه پیچیده تونل‌های این گروه بود.

استفاده از تونل‌ها برای حمله به مواضع ارتش اسرائیل از زمان انتفاضه دوم فلسطینیان در سال ۲۰۰۰ آغاز شد.

در سال ۲۰۰۶، جنگجویان حماس از تونلی در زیر مرز اسرائیل برای حمله به پست نظامی نزدیک کرم شالوم استفاده کردند، دو سرباز اسرائیلی را کشتند و گیلعاد شالیت را ربودند.

او پنج سال در اسارت ماند تا اینکه در سال ۲۰۱۱، در ازای آزادی ۱۰۲۷ زندانی فلسطینی آزاد شد. یکی از این زندانی‌ها یحیی سنوار بود که بعدها طراح اصلی حملات حماس در اکتبر ۲۰۲۳ شد.
یحیی سنوار، یکی از طراحان اصلی حملات حماس در اکتبر ۲۰۲۳به مرور زمان، شبکه تونل‌های حماس گسترش یافت و شامل کارگاه‌ها، مراکز تولید تسلیحات و قرارگاه‌های فرماندهی شد.

تحولات منطقه‌ای نیز در تقویت موضع حماس نقش داشت. در سال ۲۰۱۲، پس از سقوط معمر قذافی، دیکتاتور لیبی، و قدرت گرفتن کوتاه‌مدت اخوان‌المسلمین در مصر، حماس توانست سلاح‌های پیشرفته‌تری به غزه قاچاق کند؛ از جمله تفنگ‌های تک‌تیرانداز، پرتابگرهای متحرک راکت و تجهیزات ساخت موشک‌های دوربرد.

گفته می‌شود حماس از کمک متخصصان و جنگجویانی با تجربه حفاری تونل در کشورهایی چون لبنان و عراق نیز بهره برده است.

ایران نیز از حامیان کلیدی حماس بود و این گروه را بخشی طبیعی از «محور مقاومت» می‌دانست؛ ائتلافی از گروه‌های شبه‌نظامی در خاورمیانه که ویژگی مشترک آنها دشمنی با اسرائیل و آمریکا است.

بر اساس گزارش وزارت خارجه آمریکا در سال ۲۰۲۰، ایران سالانه حدود ۱۰۰ میلیون دلار به گروه‌های فلسطینی از جمله حماس کمک مالی می‌کرد.
به مرور زمان، شبکه تونل‌های حماس گسترش یافتبر اساس گزارش‌ها برخی تونل‌ها تا عمق ۷۰ متر زیر زمین حفر شده بود. ساخت این تونل‌ها سال‌ها طول کشید و ده‌ها میلیون دلار هزینه داشت. این تونل‌ها برای محافظت از فرماندهان ارشد حماس و نگهداری تسلیحات دوربرد طراحی شده بودند.

یکی از کارشناسان محلی که شناخت دقیقی از شبکه تونل‌ها دارد، به بی‌بی‌سی گفت هزینه کل این پروژه حدود ۶ میلیارد دلار برآورد می‌شود.

هرچند آمار دقیقی در دست نیست، اما گمان می‌رود این شبکه پراکنده در مجموع تا حدود ۴۰۰ کیلومتر امتداد داشته باشد، در نواری زمینی که ۴۲ کیلومتر طول و در پهن‌ترین بخشش حدود ۱۱ کیلومتر عرض دارد.
تونل‌ها؛ پروژه‌ای پوشیده از پنهان‌کاری
بحث عمومی درباره تونل‌ها و محل و هزینه ساخت آن‌ها می‌توانست به اتهام جاسوسی منجر شود، و برای شهروندان غزه به بازداشت یا حتی بدتر از آن بینجامد. با این حال، بسیاری از مردم از ماجرا باخبر بودند.

ساکنان محلی نشانه‌ها را می‌دیدند: تخلیه خاک و ماسه، پیدا شدن ناگهانی ورودی‌های جدید و انتقال ماشین‌آلات سنگین در تاریکی شب.

آنچه در آغاز تلاشی موقتی برای دور زدن محاصره غزه بود، در طول سه دهه به مجموعه‌ای صنعتی و نظامی در زیر زمین تبدیل شد.

بعدها آشکار شد که بخش زیادی از این شبکه در زیر اماکن غیرنظامی غزه پنهان بوده است، از جمله زیر بیمارستان‌ها و مدارس، و حتی تونلی که مرکز داده‌های حماس را در خود جا داده بود، زیر ساختمان اصلی آژانس امدادرسانی و کاریابی سازمان ملل (آنروا) در شهر غزه قرار داشت.
به گفته وزارت بهداشت وابسته به حماس، از اکتبر ۲۰۲۳ تاکنون نزدیک به ۶۸ هزار نفر در حملات اسرائیل به غزه کشته شده‌اندپس از ۷ اکتبر ۲۰۲۳، زمانی که نیروهای حماس وارد خاک اسرائیل شدند و حدود ۱۲۰۰ نفر را کشتند و ۲۵۱ نفر را به گروگان گرفتند، این شبکه تونلی به زندانی عظیم در زیر زمین نیز بدل شد. هرچند همه گروگان‌ها در تونل‌ها نگهداری نمی‌شدند، اما بسیاری از آن‌ها، به ویژه با طولانی شدن جنگ، در این شبکه پنهان بودند.

الی شرابی، یکی از شناخته‌شده‌ترین گروگان‌ها، پس از ۵۲ روز از مجموع ۴۹۱ روز اسارت خود، از خانه‌ای امن به یک تونل منتقل شد.

او به بی‌بی‌سی گفت: «آن‌ها با طناب دست‌ها و پاهایمان را می‌بستند. گاهی از شدت درد بی‌هوش می‌شدم. یک بار دنده‌هایم را شکستند.»

وقتی که در ماه فوریه آزاد شد، بیش از ۳۰ کیلوگرم وزن کم کرده بود.
الی شرابی در دوره‌ای که گروگان بود، از خانه‌ای امن به یک تونل منتقل شد. او گفته است: «ما را با طناب می‌بستند»حماس از گروگان‌ها به عنوان ابزار چانه‌زنی استفاده می‌کرد تا به آتش‌بس دست یابد یا آزادی زندانیان فلسطینی در اسرائیل را تضمین کند. هم‌زمان با مذاکرات درباره سرنوشت گروگان‌ها، این گروه با انتشار تدریجی ویدیوهایی تکان‌دهنده، افکار عمومی اسرائیل را تحت فشار می‌گذاشت؛ ویدیوهایی که گروگان‌ها را در شرایطی از رنج و اضطراب شدید نشان می‌داد.

احمد یوسف می‌گوید در نهایت فشارهای داخلی و خارجی بود که حماس را وادار کرد از این روش دست بردارد: «قطر، مصر و ترکیه، و همچنین مردم در اردوگاه‌های آوارگان، پیام روشنی به رهبران حماس در خارج دادند که دیگر بس است.»
اسرائیل در ژوئیه ۲۰۲۴ اسماعیل هنیه، رهبر قدرتمند حماس، را در تهران ترور کرددر همین حال، اسرائیل همچنان در حال تخریب بخش‌هایی از شبکه تونل‌ها بود؛ اقدامی که اغلب با ویران شدن محله‌های غیرنظامی در سطح زمین همراه است.

اما این کار هنوز به پایان نرسیده است.

یهودا کفیر، مهندس عمران اسرائیلی و پژوهشگر جنگ‌های زیرزمینی در دانشگاه فنی حیفا، می‌گوید: «بر اساس گزارش‌های نهادهای دفاعی، برآوردها حاکی از آن است که تنها بین ۲۵ تا ۴۰ درصد از تونل‌ها آسیب دیده‌اند.»

او می‌افزاید: «تردیدی نیست که حماس در پی بازسازی زیرساخت‌هاست، از جمله ترمیم تونل‌هایی که به شیوه‌های مختلف در حملات ارتش اسرائیل منهدم شده‌اند.»
رهبری از هم‌گسیخته
بازسازی تونل‌ها یک چیز است، و بازسازی کل سازمان چیز دیگری است. پس از رویدادهای دو سال گذشته، رهبری حماس به شدت متلاشی شده است.

اسرائیل در غزه، ایران، لبنان و قطر تلاش‌های گسترده‌ای برای حذف چهره‌های سیاسی و نظامی اصلی این گروه انجام داده است.

از رهبران شناخته‌شده و بین‌المللی که برای ترویج آرمان‌هایشان در جهان سفر می‌کردند تا فرماندهان میدانی در غزه، حماس تقریبا تمام چهره‌های اثرگذارش را از دست داده است.

در ژوئیه ۲۰۲۴، اسرائیل اسماعیل هنیه، رهبر قدرتمند حماس، را در تهران ترور کرد.

سه ماه بعد، جانشین او، یحیی سنوار، در ویرانه‌های خانه‌ای در رفح کشته شد.
اسماعیل هنیه (چپ) در ژوئیه ۲۰۲۴ در تهران ترور شد و سه ماه بعد، جانشین او، یحیی سنوار (وسط)، کشته شد. صالح عاروری (راست)، معاون رهبر حماس نیز در انفجاری در بیروت جان خود را از دست دادحماس، با وجود از دست دادن رهبران اصلی و هزاران عضو شاخه نظامی‌اش، به مبارزه ادامه داد و با جذب نسل تازه‌ای از جوانان رادیکال‌شده و سازمان‌دهی هسته‌های کوچک، به اجرای عملیات‌های چریکیِ ضربتی و پراکنده روی آورده بود.

با این حال، حماس در اکتبر ۲۰۲۵ تنها سایه‌ای کم‌رنگ از سازمانی است که حملات ۷ اکتبر را انجام داد. رهبران کنونی این گروه کمتر شناخته‌شده‌اند و از آن مهم‌تر تجربه سیاسی چندانی ندارند.

عزالدین حداد، ۵۵ ساله، اکنون رئیس شورای نظامی پنج‌نفره‌ای است که فرماندهی شاخه نظامی حماس، یعنی گردان‌های عزالدین قسام، را در دست دارد.

در خارج از غزه، بازماندگان رهبری سیاسی این گروه شامل خالد مشعل (که در سال ۱۹۹۷ هدف سوء قصد نافرجام اسرائیل در اردن قرار گرفت)، خلیل الحیه و محمد درویش هستند.

گمان می‌رود هر سه نفر از حمله هوایی اسرائیل در ۹ سپتامبر به ساختمانی در دوحه قطر، که برای بررسی آخرین پیشنهادهای آتش‌بس آمریکا در آن گرد آمده بودند، جان سالم به در برده‌اند.
حماس «از جنگ خسته شده است»
با وجود ادامه خشونت‌ها در غزه، احمد یوسف، مشاور پیشین حماس، می‌گوید این گروه از جنگ به ستوه آمده است.

او بدون اشاره مستقیم به ۷ اکتبر، علت آغاز جنگ را «اشتباهی فاجعه‌بار» توصیف می‌کند و می‌گوید که اکنون «رویکردی متفاوت» لازم است.
ساکنان غزه در میان ویرانه‌های جنگ. احمد یوسف، مشاور پیشین حماس، می‌گوید این گروه از جنگ خسته شده استاو می‌گوید: «با بسیاری از آن‌ها صحبت کرده‌ام که می‌گویند دیگر علاقه‌ای به حکومت بر غزه ندارند. اما حماس بیش از صد هزار عضو دارد و این افراد قرار نیست ناپدید شوند.»

به گفته او، حماس به دنبال بازتعریف و بازسازی چهره خود است تا بتواند در آینده نقشی سیاسی ایفا کند. او چنین روندی را با گذار «کنگره ملی آفریقا» از مبارزه چریکی به قدرت سیاسی در دوران پس از آپارتاید در آفریقای جنوبی مقایسه می‌کند.

او می‌گوید: «اگر فردا انتخاباتی برگزار شود، مطمئنم حماس با نام‌های جدیدی ظاهر خواهد شد تا این تصور را ایجاد کند که صلح‌جوتر شده و آماده مشارکت در فرآیند سیاسی است. خشونت دیگر بخشی از هیچ یکی از احزاب سیاسی نخواهد بود.»

اما دکتر مایکل میلشتاین درباره این موضوع تردید دارد.

او می‌گوید: «حتی اگر رژیم محلی جدیدی در غزه شکل بگیرد، بدون تردید حماس در پشت صحنه همچنان بازیگر اصلی باقی خواهد ماند.»
اسرائیل احتمالا ناچار است برای مدتی طولانی‌تر با حماس سروکار داشته باشداو ادامه می‌دهد که خلع سلاح حماس حتی از این هم بعیدتر است و پیش‌بینی می‌کند ظرف پنج سال آینده جنگ دیگری در غزه رخ خواهد داد.

اما آمی آیالون، رئیس پیشین سازمان امنیت داخلی اسرائیل (شین‌بت)، باور دارد که اسرائیل باید راه دیگری برای مقابله با دشمنش بیابد.

او می‌گوید: «تا زمانی که ایدئولوژی آن‌ها را شکست ندهیم، دوباره رشد خواهند کرد. تنها راه شکست دادن این ایدئولوژی، ارائه چشم‌اندازی تازه به مردم فلسطینی و اسرائیلی است؛ چشم‌انداز دو کشور.»

اما در حال حاضر چنین چشم‌اندازی وجود ندارد و شاید همین مسئله باعث شود پیش‌بینی دکتر میلشتاین واقع‌بینانه‌تر از تصور آمی آیالون به نظر بیاید.

حماس هرچند تضعیف شده، اما هنوز از صحنه خارج نشده است. اسرائیل احتمالا ناچار خواهد بود برای مدتی طولانی‌تر با این گروه سر و کار داشته باشد.