دوستی با هوش مصنوعی؛ فرصتی تازه یا دامی برای تنهایی؟

العربیه: رشد سریع هوش مصنوعی، به‌ویژه مدل‌های زبانی پیشرفته مانند «چت جی‌پی‌تی» و «جمنای»، نوعی تازه از دوستی را به زندگی انسان‌ها آورده است، که «دوستی مجازی» باشد. این چت‌بات‌ها می‌توانند با شیوه طبیعیِ مکالمه، بخشی از نیاز انسان به رفاقت و هم‌صحبتی را برطرف کنند. برخلاف دستیارهای دیجیتال قدیمی مثل «سیری» و «الکسا»، نسل تازه برای گپ دوستانه، همدلی نمایشی، و حتی روابط عاطفی طراحی شده‌اند.

این دوستان دیجیتال هیچ‌گاه از بی‌توجهی دلخور نمی‌شوند. آنها همیشه آماده‌اند و هیچ‌گاه شکایتی ندارند. این ویژگی برای افرادِ تنها یا کسانی که درگیر روزمرگی‌اند جذاب است. اما این دوستان یک‌طرفه می‌توانند وقت و انرژی‌ را ببلعند که باید صرف خانواده یا دوستان واقعی شود. همان‌طور که شبکه‌های اجتماعی انسان را در سطحی گسترده اما سطحی گرفتار کردند، چت‌بات‌ها هم می‌توانند جایگزین ناقصی برای روابط عمیق باشند.

تجربه نشان داده که این رفقای مجازی در همدلی ظاهری موفق‌اند اما فاقد «شگفتی» هستند؛ عناصری مانند طنز، تعارض، و بداهه‌گویی که به مکالمات انسانی زندگی می‌دهد. حتی در بعد جنسی نیز محدودیت‌ها مشهود است. برخی نسخه‌های هوش مصنوعی می‌توانند مکالمات اروتیک ارائه دهند، اما باز فاقد نوآوری و تعامل واقعی‌اند. آنها همیشه همراه و موافق‌اند؛ که در نگاه اول دلنشین اما در درازمدت بی‌روح و غیرقابل باور است.

با این همه نمی‌توان گفت که آینده در اینجا متوقف می‌شود. همان‌طور که فناوری بارها مرزهای توانایی انسان را شکسته، احتمال دارد روزی عنصر شگفتی و ابتکار نیز به گفت‌وگوی هوش مصنوعی افزوده شود. تا آن زمان دوستان مجازی می‌توانند برای برخی همچون مُسکنی موقت در برابر تنهایی عمل کنند. اما برای کسانی که به‌ دنبال عمق، چالش، و رشد روابط هستند، هنوز فاصله‌ای میان «آنچه می‌خواهیم» و «آنچه نیاز داریم» وجود دارد.

از سوی دیگر، گسترش چنین فناوری‌هایی پرسش‌های اخلاقی و اجتماعی تازه‌ای را نیز پیش می‌کشد. اگر میلیون‌ها نفر به جای تلاش برای ساختن و حفظ روابط انسانی، به دوستان مجازی روی بیاورند، شکل‌گیری جامعه‌ای سرد و پراکنده محتمل خواهد بود.

در چنین جامعه‌ای همدلی و مسئولیت متقابل جای خود را به روابط شبیه‌سازی‌شده می‌دهد. بنابراین، هرچند این ابزارها می‌توانند در کوتاه‌مدت یاری‌گر باشند، اما استفاده آگاهانه و مرزبندی‌شده از آنها ضروری است تا دوستی‌های دیجیتال مکمل و نه جایگزین کامل روابط انسانی باشند.