وقتی نقدی نمی‌ماند، دکانِ پهلوی‌ستیزی باز می‌شود - از سوی ورشکستگانِ سیاسی

ارشان اذری

وقتی نقد می‌خشکد، حاشیه به تجارت بدل می‌شود. سال‌هاست جماعتی در رسانه‌های فارسی‌زبان با بدل‌کردن «پهلوی» به پرده نمایش روزگار می‌گذرانند؛ بی‌آن‌که بدیلی عرضه کنند، نقشه‌ای بر میز بگذارند یا عددی برای سنجش و مسئولیت عرضه کنند. سازوکار ساده است: همان گزاره‌های فرسوده را با پوسته‌ای تازه می‌فروشند، جمله‌ای را از بافت می‌بُرند، معنایی به آن سنجاق می‌کنند و فردا همان را به‌عنوان «مسئله روز» دوباره عرضه می‌کنند تا چرخه توجه بچرخد. نام‌ها برای افکار عمومی آشناست و از قضا ثابت: مسعود بهنود، بهرام فرجی، تقی روزبه، ف.م. سخن، قاسم شعله‌سعدی، عبدالستار دوشوکی، اکبر گنجی، صادق زیباکلام، عطاءالله مهاجرانی، امیر طاهری، دکتر تقی‌زاده، فرخ نگهدار و هم‌صنفانشان؛ اگر نام «شاهزاده» را از متن‌هایشان برداری، چیزی جز ترافیکِ گفتار باقی نمی‌ماند.

در همین کارخانه تکرار، بهرام فرجی نمونه روشن است: زیر عنوان‌هایی از جنس «پرسش‌های بی‌پاسخ از شاهزاده»، همان سؤال‌هایی را ردیف می‌کند که پاسخ‌شان سال‌هاست در گفت‌وگوها، بیانیه‌ها و نشست‌های علنی موجود است—از تعریف نقشِ هماهنگ‌کننده در گذار و نسبت با همه‌پرسی و انتخابات آزاد تا خطوطِ پرهیزِ اخلاقی و سازوکار همبستگی. 

بازفروشیِ «پرسشِ پاسخ‌گرفته» نقد نیست؛ تولیدِ خلأِ مصنوعی است تا وانمود شود «هنوز پاسخی نیست». این شیوه نام دیگری جز کاهلیِ پژوهشی و بی‌اعتنایی به متنِ کامل ندارد: نخواندنِ سند، ندیدنِ پاسخ و ساختنِ مسئله قلابی برای ماندن در ویترین. و فرجی تنها نیست؛ این خروجیِ همان خط تولیدی‌ست که سال‌ها با «قاب آماده» زیر دست قلم‌زنانی چون بهنود و چهره‌هایی مانند نگهدار و هم‌سوهایشان آموخته شده: تیتر آماده، روایت آماده، نتیجه ازپیش‌مقرر—و نهایتاً همان کالای تکراری: حمله روزانه به پهلوی.

ریشه این رفتار پنهان نیست. در اقتصادِ توجه، بازیگرِ بی‌برنامه برای دیده‌شدن دشمن می‌سازد؛ و امروز در ذهنِ جامعه، «پهلوی» گره‌گاه اعتماد و توانِ پیوند است، پس بیشترین بازدهِ توجه را می‌آورد. نتیجه این است که به‌جای نقشه زمان‌مند، شبکه میدانیِ قابل‌شمارش، سازوکار پاسخ‌گویی و شفافیت مالی، هر روز همان «نه» را با شدت و لحنی تازه رنگ می‌زنند و عرضه می‌کنند: «چرا پاسخ نمی‌دهد؟»، «چرا برنامه ندارد؟»؛ انگار نه انگار که پاسخ‌ها بارها بر زبان و کاغذ آمده است. 

کارکرد عملی این بازی هم روشن است: کشیدن پتو از روی طرح تا همه در سرمای بدگمانی بلرزند، دلسرد شوند و انرژی جنبش از سازمان‌دهی و تدارک به جواب‌دادن به هیچ منحرف شود. با همین ترفند، نقش «هماهنگ‌کننده ملی» را با مترِ «صاحب دولت» می‌سنجند تا نتیجه دلخواه از صندوق بیرون بیاید و هر دستاورد اجتماعی را به «تبلیغات» فروبکاهند.

اما جامعه آسیب‌دیده ما نیازمند معیار است، نه هیاهو. پیمانه داوری روشن و بی‌پیرایه است: هر کس ادعای راه دارد باید زمان‌بندیِ اجرا، تقسیمِ کار، پیوستِ داده و ترازِ شفافِ منابع و مصارف روی میز بگذارد؛ شبکه داوطلب و هم‌پیمانش را نشان دهد و برنامه صد روزه‌اش برای امنیت شهر و مرز، معیشت، مهار رانت و نظم اداری را ارائه کند. 

نقدِ سخت آری؛ نقدِ بی‌طرح تعارفِ بی‌هزینه است. پهلوی نه قدیس است و نه سپرِ هر ناکامی؛ «نامِ یک نقش» است—نقطه گردآمدن نیروهایی که بدون محور هماهنگی از کناره‌ها می‌لغزند و هدر می‌روند. حمله بی‌وقفه به این نام، وقتی در بساط چیزی جز هیاهو نیست، تلاشی‌ست برای بریدن همین ریسمانِ پیوند.

پس تکلیف باید روشن شود. جامعه به «طرح» پاداش می‌دهد، نه به «پروپاگاندا»؛ به «افزودن» میدان می‌دهد، نه به «فرسودن». آنان که از تکرار ارتزاق کرده‌اند—از مسعود بهنود تا امتداد همان فهرست، و و و امیر طاهری و  دکتر تقی‌زاده—اگر ریگی در کفش ندارند و ادعای راه دارند، همین امروز با سند و عدد و زمان‌بندی پیش بیایند؛ اگر ندارند، کنار بروند و مسیرِ اتحاد را سد نکنند. کشور دیگر خرجِ دکانِ پهلوی‌ستیزی نمی‌کند.