دریاچه ارومیه مُرد؛ نگین آبی ایران برای همیشه محو شد

بر اساس جدید‌ترین تصویر ناسا از دریاچه ارومیه، نگین آبی شمال غرب ایران به طور کامل خشک شده و دیگر اثری از یک دریاچه در تصویر هوایی دیده نمی‌شود.

بر اساس جدید‌ترین تصویر ناسا از دریاچه ارومیه، نگین آبی شمال غرب ایران به طور کامل خشک شده و دیگر اثری از یک دریاچه در تصویر هوایی دیده نمی‌شود.

به گزارش تسنیم، البته این موضوع دور از ذهن نبود چرا که در ابتدای تابستان نیز مدیران کل محیط زیست درباره خشکی کامل و 100 درصدی دریاچه ارومیه تا پایان تابستان هشدار داده بودند.

فراتر از خشکسالی: دلایل نابودی دریاچه ارومیه
دریاچه ارومیه، روزگاری نگین فیروزه‌ای شمال غرب ایران، امروز به نمادی از یک فاجعه زیست‌محیطی تبدیل شده است. این دریاچه شور، که یکی از بزرگترین دریاچه‌های جهان بود، در طول سال‌های اخیر به شدت کوچک شده و در بسیاری از نقاط به بستری خشک و نمکی تبدیل شده است. نابودی دریاچه ارومیه فراتر از یک خشکسالی ساده است؛ این بحران نتیجه یک تعامل پیچیده بین عوامل انسانی و طبیعی است که هر کدام به سهم خود در این فاجعه نقش داشته‌اند.

مهم‌ترین و اصلی‌ترین عامل، مدیریت ناصحیح منابع آبی در حوضه آبریز دریاچه بوده است. احداث بی‌رویه سدها بر روی رودخانه‌هایی که آب دریاچه را تأمین می‌کردند و افزایش چشمگیر برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی برای مصارف کشاورزی، جریان طبیعی آب را به کلی قطع کرد. این اقدامات، تراز آب دریاچه را به شکل بی‌سابقه‌ای کاهش داد و غلظت نمک را به سطحی فاجعه‌آمیز رساند، که در نهایت به مرگ اکوسیستم آن منجر شد. این مسئله نشان می‌دهد که چگونه تصمیم‌گیری‌های غیرکارشناسی و توسعه‌گرایی بدون در نظر گرفتن پیامدهای زیست‌محیطی می‌تواند یک اکوسیستم حیاتی را به نابودی بکشاند.

توسعه بی‌رویه کشاورزی و تغییر الگوی کشت، عاملی تعیین‌کننده در این فاجعه بود. در دهه‌های اخیر، منطقه حوضه آبریز دریاچه ارومیه شاهد افزایش شدید سطح زیر کشت محصولات آب‌بر مانند سیب و چغندرقند بود. این تغییر الگو، فشار مضاعفی بر منابع آبی محدود منطقه وارد کرد. کشاورزان برای آبیاری مزارع خود به حفر چاه‌های عمیق روی آوردند که این امر باعث افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی و در نتیجه، کاهش ورودی آب به دریاچه از طریق چشمه‌ها و رودخانه‌ها شد. این رویکرد توسعه‌گرایانه، بدون توجه به ظرفیت‌های زیست‌محیطی منطقه، نه تنها به نابودی دریاچه کمک کرد، بلکه معیشت بلندمدت خود کشاورزان را نیز به خطر انداخت.

عوامل اقلیمی نیز در تشدید این بحران نقش غیرقابل انکاری داشتند. افزایش دمای هوا و کاهش میزان بارش در سال‌های اخیر، به خصوص در حوضه آبریز دریاچه، باعث افزایش تبخیر از سطح وسیع دریاچه شد. در همان زمان، کاهش نزولات جوی باعث کم‌آبی رودخانه‌ها و کاهش حجم ورودی آب به دریاچه گردید. این تغییرات اقلیمی، که تأثیرات آن در سراسر جهان مشاهده می‌شود، فرآیند خشک شدن دریاچه را تسریع کرده و از تلاش‌های محدود برای احیای آن پیشی گرفت. در حقیقت، تغییر اقلیم به عنوان یک کاتالیزور عمل کرد و ضربه نهایی را به اکوسیستمی زد که از قبل به دلیل مداخلات انسانی تضعیف شده بود.

اما یکی از مهم‌ترین دلایل ریشه‌ای، مدیریت ناکارآمد و نبود یک برنامه جامع و بلندمدت بود. عدم هماهنگی بین نهادهای مسئول، نبود قوانین سختگیرانه برای مصرف بهینه آب و فقدان آگاهی عمومی از حساسیت اکوسیستم دریاچه، به وخامت اوضاع دامن زد. دولت‌ها در گذشته به جای یک رویکرد جامع، تنها به اقدامات موقتی و کوتاه‌مدت اکتفا کردند که تأثیر چندانی نداشت. همچنین، عدم شفافیت در ارائه اطلاعات و نادیده گرفتن هشدارهای کارشناسان محیط زیست، موجب شد تا این فاجعه به آرامی اما به شکلی بی‌وقفه پیش رود. این امر نشان می‌دهد که بحران دریاچه ارومیه یک مسئله فنی صرف نیست، بلکه یک شکست بزرگ در مدیریت منابع طبیعی و برنامه‌ریزی استراتژیک است.

نابودی دریاچه ارومیه عواقب فاجعه‌باری به دنبال داشته است. با خشک شدن بستر دریاچه، میلیون‌ها تن نمک به صورت ریزگرد درآمده و با وزش باد در هوا پراکنده می‌شود. این ریزگردهای نمکی نه تنها تنفس مردم منطقه را دشوار کرده و باعث افزایش بیماری‌های تنفسی می‌شوند، بلکه به زمین‌های کشاورزی اطراف نیز آسیب جدی می‌زنند. از بین رفتن گونه‌های بومی مانند آرتمیا، که منبع غذایی پرندگان مهاجر بود، منجر به نابودی اکوسیستم منطقه شده است. همچنین، اقتصاد محلی مبتنی بر کشاورزی و گردشگری به شدت آسیب دیده و هزاران نفر از ساکنان مجبور به مهاجرت شده‌اند.

در مجموع، نابودی دریاچه ارومیه نتیجه ترکیبی از عوامل انسانی و طبیعی است. این فاجعه نشان می‌دهد که چگونه توسعه ناپایدار و مدیریت ناصحیح منابع می‌تواند به نابودی یک اکوسیستم حیاتی منجر شود. احیای دریاچه ارومیه، نیازمند یک رویکرد جامع و همکاری گسترده بین دولت، مردم و سازمان‌های بین‌المللی است. این بحران، یک درس تلخ اما مهم برای تمام کشورهایی است که با بحران‌های آبی مشابه دست و پنجه نرم می‌کنند.