عبدالستار دوشوکی به تهِ دیگ رسیده؛ بازگرمیِ گفته‌های کهنه

عبدالستار دوشوکی به تهِ دیگ رسیده؛ بازگرمیِ گفته‌های کهنه
این روایت‌های کهنه دیگر برای فاطی هم تنبان نمی‌شود.

ارشان آذری

یادداشت تازه آقای دوشوکی درباره «افسانه خاندان ایران‌ساز» نه نقد تاریخ است و نه جستار سیاست؛ بازپَختِ همان کلیشه‌های قدیمی است که با چند استعاره تند و چند برچسب هیجانی سرو می‌شود. مسئله‌ی اصلی اینجاست: متنِ امروزِ دوشوکی حتی با دستگاه فکریِ یک‌سالِ پیشِ خودش هم جمع نمی‌شود. وقتی نویسنده با خودش توافق ندارد، چگونه انتظار دارد خواننده با او همراه شود؟

۱) خودنقضیِ آشکار: «دوشوکیِ امروز» علیه «دوشوکیِ دیروز»
دیروز از «همگرایی و راه‌حل ملی» می‌نوشتید و دست‌کم بخشی از دستاوردهای نوسازی را مفروض می‌گرفتید؛ امروز همه‌چیز را با یک چوب نفی می‌کنید. اگر واقعاً به بازاندیشی رسیده‌اید، باید روشن بگویید چه داده یا کشف تازه‌ای نگاه دیروزتان را باطل کرده است. نقدِ جدی بدون «زمان و علتِ تغییر»، بیشتر به رنجش می‌مانَد تا پیشروی فکری.

۲) توهین به شعور ملی با «مغالطه نسبی»
تعریض به «گرجستانی بودنِ» رضاشاه، تحقیر مخاطب است نه تحلیل. کارنامه حکمرانی را با نهاد، قانون، زیرساخت، آموزش، بهداشت و قیاسِ هم‌عصر می‌سنجند—نه با شناسنامه. هر جا سند کم می‌آید، شناسنامه بالا می‌رود؛ این منطق تبلیغات است، نه پژوهش. حتی اگر درباره منشأ خانوادگیِ مادری سخنی باشد، تعمیم آن به هویتِ سیاسیِ فرد، لغزش روشی است.

۳) چماقِ «تک‌حزبی» به‌جای تحلیل علی
حزب رستاخیز تصمیمی اقتدارگرایانه و قابل نقد بود، اما تبدیل یک تصمیمِ متأخر و کوتاه‌عمر به «جوهرِ تمام دوره»، خطای ترکیب است. اگر مدعی‌اید تک‌حزبی «همه‌چیز را سوزاند»، باید نشان دهید کجا و چگونه این تصمیم شاخص‌های کلیدی—سواد، امید به زندگی، زیرساخت، نهادمندی—را وارونه کرد. برچسب کافی نیست؛ رابطه علی لازم است.

۴) مجلسِ «مُهر لاستیکی»؛ برچسب به‌جای مسئله
با یک عبارت، مجلس را «فرمایشی» می‌نامید و بحث را می‌بندید. تحلیلِ معتبر می‌پرسد: چرا حزب‌سازیِ پایدار شکل نگرفت؟ پاسخ، ساده‌لوحانه نیست: مهندسی سیاسی از بالا + فشار امنیتی از پایین (ترور/چریک) + اقتصاد رانتی؛ این سه‌گانه هم توضیح می‌دهد، هم نسخه اصلاحی پیش می‌نهد. برچسب، هیچ‌کدام را ندارد.

۵) ساواک بدون نیمه گمشده
نقد سخت‌گیری‌های امنیتی به‌جاست؛ اما حذفِ خشونت سازمان‌یافته‌ی دهه پنجاه تصویر را یک‌طرفه می‌کند. نسبت «آزادی/امنیت» همیشه مسئله‌ای دشوار و متغیر است؛ نه با هلهله حل می‌شود و نه با یک خط ناسزا. نصفِ ماجرا را قیچی می‌کنید تا نصفِ دیگر بزرگ‌نمایی شود؛ این قاب‌بندی تبلیغاتی است، نه تحلیل.

۶) بلوچستان و ظفار؛ خاطره‌نگاری به‌جای ژئوپلیتیک
توسعه نامتوازن واقعیت داشت، اما درمانش با بودجه کلان، نقشه سرمایه‌گذاری و قیاسِ منطقه‌ای سنجیده می‌شود، نه با حکایت‌های گزینشی و تشبیه‌های هتلی. سیاست منطقه‌ای را باید در زمینه جنگ سرد و توازن قوا خواند. شعار «کشتن بلوچ‌ها» جای تحلیلِ داده‌محور را نمی‌گیرد.

۷) سبک‌شناسیِ سقوط: از استدلال به استعاره
وقتی سند کم می‌شود، استعاره زیاد می‌شود: «افسانه»، «جو‌فروش»، «شیپور از دهانِ گشاد». حجمِ استعاره در متن شما نسبتِ معکوس با حجمِ داده دارد. مسیر پژوهش از استعاره به سند است؛ شما از سند به استعاره برگشته‌اید—و این یعنی پسرفت فکری.

۸) طعنه‌ای که به خودتان برمی‌گردد
دیگران را متهم می‌کنید که با بغضِ قاجار و نفرت از ولایت فقیه، عاشق پهلوی شده‌اند؛ اما خودتان، با رنجش امروز، گذشته را بازنویسی می‌کنید. نقدی که بر زخم سوار شود، هر سال نسخه‌ای می‌دهد که نسخه سالِ پیشِ خودش را نقض می‌کند.

جمع‌بندی
با خودتان یکی شوید، بعد با تاریخ جدل کنید. تا وقتی «دوشوکیِ ۱۴۰۴» با «دوشوکیِ ۱۴۰۳» جمع نمی‌شود، مقاله‌تان پیش از آن‌که پهلوی را نقض کند، شما را نقض می‌کند.

شناسنامه کنار، سند وسط. تعریض‌های نسبی هیچ چیزی درباره کیفیت حکمرانی ثابت نمی‌کنند؛ فقط توهین به شعور ملی‌اند.

چماقِ رستاخیز، سنگِ محک نیست. نقدش واجب است، اما جایگزینِ تحلیلِ علی و سنجه‌محور نمی‌شود.

نصفِ داستان را حذف نکنید. بدون زمینه امنیتیِ دهه پنجاه، هیچ قضاوتی درباره آزادی/اقتدار معتبر نیست.

آخرِ سر، همان جمله‌ای که مردم برای این وضعیت دارند، به‌قدر کافی بی‌رحم و دقیق است:
این روایت‌های کهنه دیگر برای فاطی هم تنبان نمی‌شود.

اگر می‌خواهید جدی گرفته شوید، از «بازگرمی» دست بردارید و با سند و سنجه شروع کنید.