واکنش همایون شجریان به شعارهای «مرگ بر دیکتاتور» در تشییع پدرش + ویدیو

همایون شجریان درباره شعارهای «مرگ بر دیکتاتور» در مقابل بیمارستان جم پس از اعلام مرگ محمدرضا شجریان، مهر ۱۳۹۹:

«اتفاق امروز به صحنه مسائل سیاسی تبدیل نشود. خود ایشان هم در کنسرت‌هایش چنین اجازه‌ای نمی‌داد.»

«احترام هنر بالاتر از سیاست است»

همایون شجریان درباره شعارهای «مرگ بر دیکتاتور» در مقابل بیمارستان جم پس از اعلام مرگ محمدرضا شجریان، مهر ۱۳۹۹:
اتفاق امروز به صحنه مسائل سیاسی تبدیل نشود. خود ایشان هم در کنسرت‌هایش چنین اجازه‌ای نمی‌داد
احترام هنر بالاتر از سیاست است pic.twitter.com/NC770QPBRw

— حافظه تاریخی (@hafezeh_tarikhi) September 4, 2025

هنرمندان قشر خاکستری؛ پلی میان دولت و جامعه یا سازشکاران فرهنگی؟ 
«قشر خاکستری هنرمندان ایرانی» مفهومی است که به گروهی بزرگ از فعالان فرهنگی و هنری اشاره دارد که نه در دسته هنرمندان حکومتی و همسو با نظام قرار می‌گیرند و نه به جریان‌های هنری اپوزیسیون یا مخالف پیوسته‌اند.
 
این گروه، که در فضای میان دوگانه‌های سیاسی و اجتماعی شناور است، تلاش می‌کند تا هویت هنری خود را مستقل از فشارهای ایدئولوژیک و سیاسی حفظ کند. آن‌ها معمولاً از ورود مستقیم به مناقشات سیاسی پرهیز کرده و هنر خود را در چارچوبی ارائه می‌دهند که از یک سو مورد پذیرش نسبی نهادهای حاکم است و از سوی دیگر، دل مخاطب عام را به دست می‌آورد. 

این قشر، با وجود حفظ استقلال نسبی، ناگزیر از رعایت خطوط قرمزی هستند که توسط نهادهای نظارتی تعیین می‌شود، و همین امر، مرزهای فعالیت هنری آن‌ها را دائماً در حال تغییر نگه می‌دارد.

این هنرمندان در فضایی مبهم و پرچالش فعالیت می‌کنند که نه به طور کامل از سوی حکومت طرد می‌شوند و نه کاملاً مورد حمایت قرار می‌گیرند. آن‌ها برای ادامه حیات هنری خود، ناچار به برقراری تعادل پیچیده‌ای بین خواسته‌های خود و محدودیت‌های موجود هستند. 

به عنوان مثال، یک خواننده یا کارگردان فیلم در این دسته ممکن است با پذیرفتن برخی ملاحظات محتوایی یا شکلی، اجازه انتشار اثر خود را بگیرد، اما در عین حال از تکرار شعارهای حکومتی یا شرکت در رویدادهای تبلیغاتی نظام خودداری کند. این رویکرد، به آن‌ها امکان می‌دهد تا ارتباط خود را با بدنه جامعه حفظ کرده و به تولید آثاری بپردازند که تا حدی بازتاب‌دهنده واقعیت‌های اجتماعی و فرهنگی است، بدون آنکه به ورطه تقابل مستقیم و هزینه‌های سنگین آن بیفتند.

سلمان محمدی، رهبر ارکستر و نوازنده و آهنگساز باسابقه، فاش کرده که همایون #شجریان تو جوانی بدون داشتن گواهینامه یکی رو با ماشین کشته ولی بخاطر نفوذ پدر مجازات نشده.
ضمنا ویرای آمریکاش رو ظریف شخصا براش جور کرده.

اینها اتهام‌های سنگینی هستند و باید خانواده شجریان پاسخگو بشن pic.twitter.com/Frf7Jw2Dae

— �"��✺Yaar - یار ‌‌قدیمی🎗️ (@YaarGhadimi) September 3, 2025

یکی از ویژگی‌های بارز «قشر خاکستری»، توانایی آن‌ها در تولید هنر «دوپهلویی» است. این هنر، اغلب در لفافه‌ای از کنایه، استعاره و سمبل‌ها پیچیده شده که درک آن برای مخاطب عام ممکن است دشوار باشد، اما برای مخاطبان آگاه و هم‌سو با هنرمند، پیام‌های پنهانی را منتقل می‌کند. 

این شیوه بیان، به هنرمندان اجازه می‌دهد تا از سد سانسور عبور کنند و در عین حال، به بیان نقدهای اجتماعی یا سیاسی خود بپردازند. به عنوان مثال، یک ترانه‌سرا ممکن است از کلمات و عباراتی استفاده کند که ظاهراً بی‌خطر به نظر می‌رسند، اما در پس زمینه ذهنی جامعه‌ای که با فساد و تبعیض آشناست، معنای دیگری پیدا می‌کنند. این رویکرد، هنرمند را در منطقه امنی قرار می‌دهد و در عین حال، به او فرصت می‌دهد تا نقش خود را به عنوان وجدان بیدار جامعه ایفا کند.

مخاطبان این هنرمندان، عموماً بخش عظیمی از جامعه هستند که خود نیز در وضعیت مشابهی از بی‌تفاوتی و خستگی سیاسی به سر می‌برند. این مخاطبان، به دنبال هنری هستند که به نیازهای عاطفی و زیبایی‌شناختی آن‌ها پاسخ دهد، اما در عین حال، آن‌ها را به ورطه درگیری‌های سیاسی سوق ندهد. کنسرت‌ها، فیلم‌ها و نمایشگاه‌های هنری این هنرمندان معمولاً با استقبال گسترده‌ای روبرو می‌شود، زیرا مردم در آثار آن‌ها بازتابی از زندگی روزمره خود، مشکلات و آرزوهایشان را می‌بینند. 

این تعامل میان هنرمند و مخاطب، به نوعی یک «پیمان نانوشته» است که در آن، هنرمند قول می‌دهد که از خطوط قرمز عبور نکند و در مقابل، مخاطب نیز از او انتظار ندارد که قهرمان سیاسی باشد، بلکه صرفاً به دنبال اثری است که بتواند او را برای لحظه‌ای از واقعیت‌های تلخ دور کند.

این رویکرد، البته با انتقاداتی نیز روبروست. برخی از منتقدان، این هنرمندان را به «سازش» با سیستم متهم می‌کنند و معتقدند که با ادامه فعالیت در چارچوب‌های تعیین‌شده، به طور ناخواسته به تثبیت وضعیت موجود کمک می‌کنند. از دیدگاه این منتقدان، هنر باید در خط مقدم مبارزه سیاسی قرار داشته باشد و هنرمند باید با قبول تمام هزینه‌ها، از بیان حقیقت ابایی نداشته باشد. 

آن‌ها معتقدند که «خاکستری بودن» به نوعی بی‌مسئولیتی است و هنرمند را از رسالت اجتماعی خود دور می‌کند. این انتقادات، چالشی جدی برای هنرمندان این قشر ایجاد می‌کند و آن‌ها را در موقعیتی قرار می‌دهد که دائماً باید از انتخاب‌های خود دفاع کنند و مرز میان «سازش» و «تدبیر» را برای مخاطبان و هم‌صنفان خود روشن سازند.

با این وجود، «قشر خاکستری» نقش مهمی در حفظ جریان حیات فرهنگی جامعه ایفا می‌کند. در شرایطی که فضای سیاسی و اجتماعی بسیار قطبی است، حضور این هنرمندان به عنوان پلی میان جریان‌های مختلف عمل می‌کند. آن‌ها با حفظ بخشی از استقلال خود، از تبدیل شدن فضای هنری به یک صحنه کاملاً تبلیغاتی جلوگیری می‌کنند. 

آثار آن‌ها، حتی اگر نقدها را به صورت مستقیم بیان نکند، با ایجاد فضایی برای فکر و تأمل، به آگاهی‌بخشی در جامعه کمک می‌کند. این هنرمندان، با وجود تمام محدودیت‌ها، همچنان به تولید هنری ادامه می‌دهند که ریشه‌های آن در فرهنگ و تاریخ ایرانی است و از این طریق، از گسست کامل فرهنگی جلوگیری می‌کنند.

مخاطب شناسی دقیق و ظریف این قشر، به آن‌ها اجازه می‌دهد تا از پتانسیل خود به نحو احسن استفاده کنند. آن‌ها به خوبی می‌دانند که مخاطب ایرانی، با وجود علاقه‌مندی به هنر اصیل، به دنبال راهی برای فرار از فشارها و محدودیت‌های روزمره نیز هست. 

بنابراین، آثار آن‌ها اغلب تلفیقی از سنت و مدرنیته، شادی و اندوه و امید و ناامیدی است. این ترکیب هوشمندانه، باعث می‌شود که آثار این هنرمندان هم از نظر زیبایی‌شناختی جذاب باشد و هم از نظر محتوایی، با دل و جان مخاطب ارتباط برقرار کند. آن‌ها با تکیه بر استعداد و شناخت دقیق خود از جامعه، توانسته‌اند در این فضای دشوار، جایگاه خود را تثبیت کنند.

در نهایت، می‌توان گفت که «قشر خاکستری هنرمندان ایرانی»، یک پدیده منحصر به فرد در فضای فرهنگی ایران امروز است که ناشی از شرایط سیاسی و اجتماعی خاص این کشور است. 

آن‌ها نه تنها بخش مهمی از بدنه هنری کشور را تشکیل می‌دهند، بلکه نقش پیچیده‌ای در حفظ تعادل میان دولت، جامعه و فرهنگ ایفا می‌کنند. آینده این قشر به شدت به تحولات سیاسی و اجتماعی ایران وابسته است و نحوه عملکرد آن‌ها در سال‌های آتی، می‌تواند سرنوشت هنر در ایران را به کلی دگرگون کند.