در صورت فروپاشی جمهوری اسلامی چگونه می‌توان از بروز جنگ داخلی در ایران جلوگیری کرد؟

یورونیوز: اندیشکده «هنری جکسون» در بریتانیا با برگزاری نشستی آنلاین درباره آینده ایران به بررسی این موضوع پرداخت که چه‌طور می‌توان پس از فروپاشی حکومت کنونی یک دولت کارآمد در این کشور ایجاد کرد.

شرکت‌کنندگان در این نشست هشدار دادند که فروپاشی حکومت ایران می‌تواند به خلأ حکمرانی و در پی آن به جنگ داخلی در این کشور منجر شود.

آن‌ها گفتند که به خاطر مردم ایران باید به هر قیمتی از جنگ داخلی در این کشور جلوگیری کرد و لازم است همه اقدامات لازم انجام شود تا هرگونه گذار به شکل «سریع و بی‌دردسر» صورت گیرد.

شرکت‌کنندگان در این نشست با تأکید بر اینکه با حمایت از اپوزیسیون کارآمد می‌توان از جنگ داخلی در ایران جلوگیری کرد، اعلام کردند که احتمال فروپاشی خودبه‌خودی رژیم ایران «بسیار اندک» است.

مهمانان اندیشکده «هنری جکسون» در سخنان خود به «شکست‌های پی‌درپی» ایران در ماه‌های گذشته اشاره کرده و گفتند «حملات هدفمند اسرائیل در آوریل ‌۲۰۲۴ و ژوئن ‌۲۰۲۵ به تضعیف توان دفاعی ایران منجر شده، نابودی گروه‌های نیابتی ایران همچون حماس و حزب‌الله توسط اسرائیل بر نفوذ منطقه‌ای تهران اثر گذاشته، و سرنگونی حکومت بشار اسد نیز شکست دیگری برای ایران به همراه داشت.»

بنا به گفته آن‌ها، راهبرد «حلقه آتش» ایران، یعنی محاصره اسرائیل از طریق نیروهای نیابتی این کشور «کاملاً تضعیف» شده است.

با این حال، شرکت‌کنندگان در نشست اندیشکده «هنری جکسون» پیش‌بینی کردند که ایران تلاش خواهد کرد «فعالیت‌های تروریستی» خود را بازسازی کرده و برنامه هسته‌ای و موشکی‌اش را ادامه دهد.

به گفته آن‌ها، باوجود حملات هدفمند آمریکا و اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران، تهران اعلام کرده که مواد غنی‌سازی شده خود را پیش از این حملات جابه‌جا کرده است، بنابراین این کشور همچنان یک تهدید جدی محسوب می‌شود.
گزینه‌های نگران‌کننده برای جایگزینی حکومت ایران
به باور شرکت‌کنندگان در این نشست، بدترین اتفاقی که ممکن است پس از فروپاشی حکومت کنونی ایران رخ دهد، این است که سپاه پاسداران ایران قدرت را در دست گرفته و کشور را اداره کند.

در نشست اندیشکده «هنری جکسون» همچنین این موضوع مطرح شد که افزایش اقتدارگرایی و تمرکز قدرت در حکومت ایران، شکاف‌هایی را میان گروه‌های سیاسی در این کشور ایجاد کرده و ممکن است بین جناح‌های رقیب، مانند اصول‌گرایان تندرو و اصلاح‌طلبان، فاصله بیندازد.

به گفته شرکت‌کنندگان در این نشست، سپاه پاسداران ایران هم‌اکنون نه فقط یک نیروی نظامی بلکه نقش زیادی در اقتصاد ایران دارد و و به‌شکل یک کنسرسیوم اقتصادی با دیگر شرکت‌ها عمل می‌کند. برای نمونه، قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا که به سپاه پاسداران ایران وابسته است، صنایع مختلفی از جمله انرژی، خودروسازی، حسگرهای الکترونیکی، ساخت‌وساز و لجستیک را در اختیار خود دارد. بنابراین، سپاه توانایی و زیرساخت‌های لازم برای سازمان‌دهی دوباره خود را دارد.

برخی از شرکت‌کنندگان در این نشست هم از احتمال جایگزینی حکومتی سرکوبگر و ضد غرب سخن گفتند که تحت فرمان سپاه پاسداران ایران نیست. آن‌ها این احتمال را بسیار زیاد می‌دانند، زیرا حکومت کنونی تا به امروز با بهره‌گیری از ملی‌گرایی ایرانی و ایدئولوژی شیعی دوام آورده است. بنابراین با تغییر حکومت کنونی می‌توان شاهد حکومتی خودکامه، چه مذهبی یا ملی‌گرایی ایرانی بود.

اگرچه ملی‌گرایی ایرانی لزوماً ضدغرب نیست، اما حاضران در نشست اندیشکده «هنری جکسون» بر این نظر بودند که انقلاب ایران در سال ۱۹۷۹ تا حدی واکنشی به نفوذ و دخالت‌های غرب در امور داخلی ایران در دوران پهلوی و روابط نزدیک آن با آمریکا بود. آن‌ها گفتند حتی جنبش‌های احتماعی در مخالف با جمهوری اسلامی شکل گرفتند، اغلب لحن ضدغربی خود را حفظ کرده و قدرت‌های خارجی را به صورت تاریخی همدست حکومت ایران در سرکوب ایرانیان می‌دانند.

بنا به گفته آن‌ها، این دیدگاه بازتاب حافظه تاریخی ایرانیان از استعمار، استخراج منابع و مداخلات خارجی در امور داخلی کشورشان بوده است که از جمله می‌توان به کودتای ۱۹۵۳ اشاره کرد.

از همین رو شرکت‌کنندگان در نشست اندیشکده «هنری جکسون» توصیه کردند هر حمله نظامی به ایران که در آینده انجام می‌شود باید همراه با کارزارهایی باشد که روی ذهن و افکار مردم ایران تأثیر بگذارد تا به آن‌ها نشان داده شود این حکومت ایران است که مشکل دارد و نه مداخله نظامی غرب. بنا به گفته آن‌ها، ایرانی‌ها اگرچه ممکن است با حکومت کنونی مخالف باشند اما همچنان با حمله خارجی مخالف هستند.

دباغ، یک ایرانی حاضر در نشست اندیشکده «هنری جکسون» گفت: «احساس موجود در جامعه ناامیدی و دل‌شکستگی است. بله، بسیاری از ایرانیان حکومت خود را مسئول دهه‌ها فساد، سرکوب و انزوای بین‌المللی می‌دانند، اما این به آن معنا نیست که حمله نظامی اسرائیل را بپذیرند یا آن را توجیه کنند.» او گفت: «وقتی شهرهایی مانند تهران، اصفهان یا تبریز بمباران می‌شوند و کودکان کشته می‌شوند، بسیار سخت خواهد بود که مردم این اقدام‌ها را چیزی جز یک تهاجم غیرقانونی و نامتناسب ببینند.»

دباغ گفت: «مردم ایران خواستار تغییر هستند، اما نه از طریق این نوع خشونت. در واقع، این حملات تلاش‌های دموکراتیک بسیاری از ایرانیان را پیچیده‌تر می‌کند. آن‌ها (حکومت) صداهای مخالف را هم‌راستا با دشمنان خارجی نشان می‌دهند، در حالی که بیشتر ما فقط خواستار پاسخگویی، آزادی و آینده‌ای مبتنی بر عدالت هستیم و نه انتقام گرفتن.»

همچنین شرکت کنندگان در این نشست از احتمال واکنش گروه‌های جدایی‌طلب مسلح به‌دنبال حمله خارجی به ایران ابراز نگرانی کردند. آن‌ها به‌عنوان نمونه به گروه‌های کردی و عرب اشاره کردند که ممکن است برای مقابله با سپاه پاسداران ایران در مناطق خود نظامی به فعالیت‌های نظامی روی بیاورند.

بنا به گفته آن‌ها، اگرچه این گروه‌های جدایی‌طلب می‌توانند در تغییر حکومت به‌ویژه در زمان حمله خارجی مؤثر باشند و نیروهای نظامی ایران را هدف قرار دهند، اما این کار خطر «خلأ قدرت» پس از سقوط حکومت کنونی را می‌تواند به‌دنبال داشته باشد.

به باور شرکت‌کنندگان در نشست اندیشکده «هنری جکسون»، سقوط حکومت کنونی ایران لزوماً به شکل‌گیری حکومتی متمرکز و منسجم که نماینده همه گروه‌های قومی مختلف ایران باشد، منجر نخواهد شد. از همین رو آن‌ها هشدار دادند که خطر کشمکش‌ قدرت وجود داشته باشد.

برای کاهش این خطر، حاضران پیشنهاد کردند که کشورهای غربی به اپوزیسیون ایران کمک کنند تا در یک چارچوب سیاسی منسجم قرار گیرند که به تصویب یک قانون اساسی جدید منجر شود که هم نماینده تنوع قومی ایران باشد و هم جلوی تلاش‌های جدایی‌طلبانه را بگیرد.
شکل‌گیری اپوزیسیون واحد
بنا به گفته شرکت‌کنندگان در این نشست، بهترین سناریو این است که یک دموکراسی مشارکتی جایگزین حکومت فعلی در ایران شود، دموکراسی‌ای که از پیشینه آموزشی و فرهنگی مردم ایران بهره ببرد. آن‌ها گفتند برای موفقیت این طرح، باید یک چشم‌انداز قابل‌اعتماد وجود داشته باشد؛ در غیر این صورت، ایرانیان ممکن است به‌دلیل نگرانی از هرج‌ومرج غیرقابل‌کنترل مانند سوریه یا عراق، با حکومت مخالفت نکنند.

در نشست اندیشکده «هنری جکسون» از سیاستگذاران غربی خواسته شد همه گروه‌های مخالف حکومت ایران که خارج از ساختارهای رسمی حکومت کنونی ایران فعالیت می‌کنند و هدفشان سرنگونی این حکومت است را آموزش دهند.

بنا به گفته آن‌ها، این آموزش‌ها باید فقدان رهبری منسجم و ساختاریافته اپوزیسیون که مورد قبول همه گروه‌ها باشد را مورد توجه قرار دهد. شرکت‌کنندگان با اشاره به گروه‌هایی مانند شورای ملی مقاومت ایران و سازمان مجاهدین خلق ایران گفتند اپوزیسیون ایران در حال حاضر، غیرمتمرکز و پراکنده است و هیچ چشم‌انداز یا استراتژی مشترکی در میان آن‌ها وجود ندارد.

بنا به گفته آن‌ها، نبود تمرکز در رهبری و همچنین بی‌اعتمادی متقابل، باعث تضعیف مقاومت منسجم در مقابل حکومت کنونی ایران شده است.

شرکت‌کنندگان در نشست اندیشکده «هنری جکسون» بر این نظر بودند که اگرچه گروه‌های اپوزیسیون در تاکتیک‌ها تفاوت دارند، اما دیدگاه مشابهی دارند. بنا به گفته آن‌ها، شورای ملی مقاومت ایران و سازمان مجاهدین خلق می‌خواهند ایران کشوری غیرهسته‌ای باشد و هیچ سلاح کشتار جمعی نداشته باشد و هر دو گروه آینده‌ای لیبرال و سکولار برای ایران متصور هستند.

در نتیجه آن‌ها گفتند فرصت بزرگی برای کشورهای غربی وجود دارد تا «مداخله نظامی خود را با شناسایی گروه‌های اپوزیسیون در تبعید و داخل ایران تکمیل و مواضع آن‌ها را هماهنگ کنند تا اثرات منفی بالقوه فروپاشی حکومت از طریق انتقال قدرت کاهش یابد.»

بنا به گفته آن‌ها، ایجاد یک اپوزیسیون کارآمد به حفظ تداوم اقتصادی ایران وابسته است. از این رو، آن‌ها به پروژه «اتحاد ملی برای دموکراسی در ایران» برای ترویج اصول دموکراسی لیبرال اشاره کردند.
حمله چند جانبه
نشست اندیشکده «هنری جکسون» با این نتیجه‌گیری به پایان می‌رساند که مداخله نظامی به تنهایی نتیجه معکوس خواهد داشت، زیرا باعث می‌شود مردم ایران حول پرچم کشورشان متحد شوند و اقتدارگرایی حکومت کنونی تقویت شود.

در مقابل، مشارکت‌کنندگان در این نشست توصیه کردند که باید به‌طور همزمان از فشار خارجی و تقویت فشار داخلی استفاده کرد.

برای ایجاد شکاف‌های بیشتر در حکومت ایران، مشارکت‌کنندگان در نشست اندیشکده «هنری جکسون» توصیه کردند که هم از حملات هوایی و تحریم‌ها استفاده شود و هم بر تلاش‌ها برای بازتعریف «ملی‌گرایی ایرانی و هویت اسلامی ایران» افزوده شود. بنا به گفته آن‌ها این موضوع می‌تواند شامل پخش گسترده‌تر پیام‌ها برای مردم ایران، حمایت مخفی از اپوزیسیون داخلی و تأمین بودجه برای سازمان‌های غیردولتی باشد که هم‌زمان با حمایت از اپوزیسیون در تبعید و ادامه ارائه مشوق‌های مالی به مقام‌های ارشد که از حکومت کنونی جدا می‌شوند، انجام شوند.

در پایان، مشارکت‌کنندگان در نشست اندیشکده «هنری جکسون» مدعی شدند که این اقدامات به کاهش خطر ایجاد خلأ قدرت در ایران پس از سقوط حکومت کنونی کمک می‌کند. آن‌ها گفتند در غیر این صورت، مردم و گروه‌های مخالف حکومت ایران تمایلی برای مقابله با حکومت کنونی نخواهند داشت.