آرامگاه داریوش کبیر؛ جایی که ۹ قبر، یک راز تاریخی را در دل خود پنهان کرده‌اند

اخیرا ویدئوی جالب توجهی به همت برخی از کارشناسان استان فارس منتشر شده که بعد از مدتها تصاویری جدید از درون آرامگاه‌های پادشاهان هخامنشی و مشخصا داریوش کبیر را به نمایش ‌می‌گذاشت. این تصاویر توجه بسیاری از مخاطبان ایرانی را به خود جلب کرد زیرا اغلب تصویر ذهنی دقیقی از آنچه درون این آرامگاه‌ها بود نداشتند.

به گزارش فرارو، انتشار این ویدئو اما زوایای جالب توجه دیگری نیز داشت که شاید برای بسیاری می‌تواند هیجان انگیز باشد. یکی از این زوایا نمایش سه اتاقک درون آرامگاه بود که هریک 3 قبر را در خود جای داده بودند. اما چرا آرامگاه دایوش کبیر 9 قبر را در خود جای داده است؟ اصولا چرا یک آرامگاه سلطنتی که متعلق به پادشاه است باید این همه قبر داشته باشد؟ در ادامه به این موضوع خواهیم پرداخت و تلاش خواهیم کرد پاسخی برای این سوالات بیابیم.

معماری آرامگاه داریوش بزرگ در نقش رستم
وقتی داریوش بزرگ بعد از یک ماه بیماری در اکتبر سال 486 قبل از میلاد درگذشت، حدود 64 سال سن داشت. برخلاف کوروش، داریوش را در آرامگاهی که در دل کوه تراشیده بودند جای دادند و همین امر نشان می‌دهد که باورهای دینی داریوش و خاندانش که پس از او به پادشاهی رسیدند، احتمالا با باورهای دینی کوروش تفاوت داشته است.

همچنین شکل و ظاهر این آرامگاه تا پیش از آن در سراسر خاورمیانه و حتی یونان مشاهده نشده بود. گویا داریوش ساخت آرامگاه خود را هم‌زمان با ساخت کاخ آپادانای شوش و تخت جمشید در سال ۵۱۹ پیش از میلاد آغاز کرده و ساخت آن روزگاری پیش از مرگش پایان یافته‌بود. با رویکرد به اینکه گذشت سده‌ها، بیش از ۵ متر خاک در پای صخره انباشته است، در گذشته این آرامگاه بلندتر و پرهیبت‌تر از امروزه بوده و بلندای آن به ۳۸ متر می‌رسیده است.

نمای بیرونی آرامگاه که در صخره‌ای به بلندای ۶۰ متر کنده شده، همانند چلیپایی است با بلندای ۲۲ متر که پهنای هر یک از بازوان آن، ۱۰٫۹۰ متر است. در بخش بالایی آرامگاه، داریوش بر اورنگی که مردم سرزمین‌های گوناگون بر دوش دارند، ایستاده و نماد فروهر بر فراز او و آتشدان شاهی در برابرش کنده‌کاری شده‌اند.

 ورودی آرامگاه داریوش از یک دریچه کوچک در مرکز صلیب‌مانند بنا آغاز می‌شود که به تالاری مربع‌شکل می‌رسد. در درون آرامگاه، ایوانی دراز و کم‌عرض تراشیده شده که با درگاهی به درون راهرویی بلند و باریک هدایت می‌شود. محور طولی این راهرو موازی با جبهه بیرونی آرامگاه است و ۱۸٫۷۲ متر درازی، ۲٫۱۳ متر پهنا و ۳٫۷۰ متر بلندی دارد و سقفش کاملاً مسطح می‌باشد.

این راهرو دارای سه اتاقک است که در کف راهرو کنده شده‌اند؛ یکی از آن‌ها درست روبه‌روی در ورودی و دو اتاقک دیگر در سمت چپ قرار دارند و هرکدام ۲٫۸۰ متر پهنا و ۴٫۷۵ متر درازا دارند، سقفشان صاف و همسطح سقف راهرو است.

کف هر اتاقک ۱٫۰۵ متر از کف راهرو بالاتر است که در کف آن‌ها سه حفره مستطیل شکل صندوق مانند کنده‌اند که ۲٫۱۰ متر طول و ۱٫۰۵ ژرفا دارند و این سه حفره برای جای‌دادن مردگان ساخته شده بود.

خشایار لهراسبی دندانپزشک و پژوهشگر معماری و باستان شناسی ۲۲ مرداد ویدئویی از داخل آرامگاه داریوش کبیر در نقش رستم را در حساب اینستاگرام خود منتشر کرده است.
آرامگاه داریوش بزرگ هخامنشى در نقش رستم استان فارس از لحاظ قدمت، اولین آرامگاه و به لحاظ دقت ساخت، شکیل‌ترین و بزرگترین… pic.twitter.com/QjPR86fxd2

— independentpersian (@indypersian) August 24, 2025

این 9 حفره‌ به گونه‌ای ساخته شده‌اند که بتوان تابوت‌هایی سنگی یا چوبی را درونشان جای داد. هیچ نشانه و مدرکی برای انتساب ۹ قبر درون آرامگاه به افراد مشخصی، در دست نیست. حتی در خود تابوت‌ها هم چندان اختلاف و مزیتی دیده نمی‌شود، که بتوان یکی از آن‌ها را تابوت داریوش انگاشت.
چرا این همه قبر در آرامگاه داریوش وجود دارد؟
حدس و گمان‌ها درباره این 9 تابوت همچنان پابرجاست و شگفت آنکه داریوش در کتیبه‌ای که از خود در این آرامگاه بجای گذاشته هیچ سرنخی به ما نمی‌دهد که این قبور ممکن است برای چه کسانی باشد. با این همه چند حدس وجود دارد که این تعداد تابوت در آرامگاه داریوش بزرگ را توجیه می‌کند؛

کارکرد نخست: آرامگاه خانوادگی
نخستین و محتمل‌ترین دلیل وجود ۹ قبر، آن است که این آرامگاه نه تنها برای داریوش، بلکه برای اعضای نزدیک خانواده سلطنتی او طراحی شده بود. در سنت هخامنشی، شاه و خاندانش پیوندی ناگسستنی با هم داشتند و در مرگ نیز این پیوند ادامه می‌یافت.

به احتمال زیاد، قرار بود داریوش در یکی از این حفره‌ها به خاک سپرده شود و سایر حفره‌ها به همسران، فرزندان یا شاید شاهزادگانی اختصاص داشته باشد که در ادامه مسیر دودمان نقشی ویژه داشتند.

طبق منابع تاریخی داریوش چندین زن عقدی و تعداد زیادی فرزند داشت. او از آتوسا ملکه خود که همسر دومش بود، چهار پسر و یک دختر داشت که یکی از این پسران خشایارشا، ولیعهد و پادشاه بعد از او بود.

قطعا تابوت خشایارشا در آرامگاه داریوش نبود زیرا او خود در همانجا آرامگاهی مشابه پدرش دارد، البته با یک اتاقک و سه تابوت. بدین ترتیب اگر خاندان سلطنتی در آرامگاه داریوش آرمیده باشند می‌توان روی 6 نفر حساب کرد؛ داریوش و همسرش آتوسا و چهار فرزند دیگرشان بجز خشایارشا. پس آن 3 تابوت دیگر برای کیست؟

کارکرد دوم: نماد جاودانگی شاه و جایگاه چندگانه او
پژوهشگران دیگری معتقدند تعدد قبرها جنبه‌ای نمادین دارد. داریوش در نگاه مردم زمان خود تنها یک انسان نبود، بلکه مظهر قانون، دین، اقتدار سیاسی و نگهبان «اشه» (راستی) در کیهان بود. به همین دلیل، آرامگاهی با چندین قبر می‌توانست نشان دهد که جایگاه او در مراتب گوناگون وجودی و کیهانی امتداد دارد.

عدد ۹ نیز در بسیاری از فرهنگ‌های باستانی، عددی کامل و مقدس محسوب می‌شد. در آیین‌های ایرانی، گاه این عدد نشانه چرخه‌های کامل زندگی و جهان بود. شاید انتخاب ۹ حفره بی‌ارتباط با این باورها نبوده و نشان‌دهنده نوعی رمزگذاری کیهانی در معماری آرامگاه است. ولی باز این مسئله مطرح می‌شود که اگر چنین است چرا پسرش خشایارشا در آرامگاه خود از چنین الگویی پیروی نکرده  است؟

روی‌هم رفته به نظر می‌رسد این 9 تابوت مکانی برای آرمیدن افراد واقعی بوده تا نماد سازی زیرا اگر چنین بود خشایارشا، پسر داریوش نیز باید در آرامگاه خود از چنین نماد سازی تقلید می‌کرده است. همچنین عدم تفاوت در شکل و ساختار حفره‌ها نشان می‌دهد که داریوش برای کسانی که قرار بود در این دخمه‌ها جای گیرند شأنی همانند خود متصور بود، پس نمی‌توان احتمال قرار دادن محافظان یا کنیزان یا افرادی مانند این را پذیرفت.

به هرحال اینکه این افراد چه کسانی بودند هنوز معمایی هیجان انگیز است. ما حتی نمیدانیم تابوت خود داریوش در کدامیک از این 9 حفره قرار داشته است.