خارج‌نشینان: جیب‌هایتان را آماده کنید، وطن دلش برای پولتان تنگ شده!

م.م: مجلس ایران بالاخره یک مصوبه‌ای صادر کرده که دل هر "خارج‌نشینی" را قنج می‌رود! می‌گویند دستگاه‌های اجرایی مکلف شده‌اند که "تسهیل فعالیت‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری ایرانیان خارج از کشور" را فراهم کنند، مخصوصاً در شرکت‌های دانش‌بنیان و اشتغال‌زا. یعنی رسماً فرش قرمز پهن کرده‌اند و با گل و بلبل دنبال دارهای قالی می‌گردند تا ما را برگردانند. البته این "ما" کیست؟ همان "خارج‌نشینانی" که سال‌هاست با ترس از بوی زندان و طعم بازداشت، حتی حاضر نیستند پایشان را بگذارند روی مرز تورنتو، چه برسد به فرودگاه امام خمینی! حالا فکرش را بکنید، یک روز صبح از خواب بیدار می‌شوی، می‌بینی مجلس نشسته و به این فکر افتاده که چگونه جیب پرپول این ایرانیان خارج از کشور را به داخل وطن بکشاند. انگار نه انگار که همین چند سال پیش، آرزوی خیلی از همین "خارج‌نشینان" فقط این بود که اسمشان از لیست "ممنوع‌الخروجین" و "ممنوع‌الورودین" پاک شود! واقعاً باید به این نبوغ در زمان‌شناسی دست مریزاد گفت!

داستان از این قرار است که احتمالاً چاه‌های نفت خشک شده، حساب‌های بانکی خالی شده و صندوق‌های صدقات هم دیگر جوابگو نیستند. پس چه راهی بهتر از اینکه به سراغ آنهایی برویم که با خون دل و عرق جبین (و البته گاهی هم با ارث پدری!) در غربت پول پارو کرده‌اند؟ حالا قرار است برایشان فرش قرمز پهن کنند و بگویند: "بیا عزیزم، بیا سرمایه‌گذاری کن، بیا شرکت دانش‌بنیان بزن، اصلاً بیا کافه‌ای بزن که قهوه‌اش از دانه‌های عربیکا باشد و نه از تفاله چای خشک‌شده!" این دعوتنامه به قدری بوی صداقت می‌دهد که آدم دلش می‌خواهد همین الان چمدانش را ببندد و برگردد... البته اگر قبل از آن یک وکیل کاربلد پیدا کند که تضمین کند گذرنامه‌اش در فرودگاه مهر و موم نمی‌شود و سر از اوین درنمی‌آورد!

تصورش را بکنید، یکی از همان ایرانیان موفق خارج از کشور که سال‌هاست در سیلیکون ولی برای شرکت‌های غول‌پیکر تکنولوژی کد می‌زند، ناگهان ایمیلی دریافت می‌کند با عنوان "دعوت از نخبگان خارج از کشور برای سرمایه‌گذاری در وطن!". با خودش می‌گوید: "عجبا! من که سال‌هاست با فوت و فن نرم‌افزار سر و کار دارم، فکر می‌کردم الان دیگر باید دنبال گواهی عدم سوء‌پیشینه از طرف وزارت اطلاعات باشم، نه دعوتنامه برای راه‌اندازی استارت‌آپ!" احتمالاً بلافاصله بعد از دیدن این ایمیل، با نزدیک‌ترین مشاور مهاجرتی خود تماس می‌گیرد و می‌پرسد: "آقا، شما مطمین هستید که این ایمیل فیشینگ نیست؟ یا نکند این یکی از همان پروژه‌هایی است که می‌خواهند از اطلاعات ما استفاده کنند برای ساختن یک ربات امنیتی که جلوی تظاهرات را بگیرد؟"

البته ناگفته نماند که این دعوت از "خارج‌نشینان" برای سرمایه‌گذاری، یک جورایی شبیه به بازی "مافیا" است. شما وارد بازی می‌شوی، با کلی امید و آرزو سرمایه‌گذاری می‌کنی، یک شرکت دانش‌بنیان هم راه می‌اندازی، کلی هم اشتغال‌زایی می‌کنی، بعد یک شب صدای در می‌آید و می‌بینی چند "دوست" با کت و شلوارهای تیره آمده‌اند تا به شما بگویند: "برادر عزیز، شما خیلی زحمت کشیدی، حالا وقت استراحت است! این شرکت هم که زحمت کشیدی، از این به بعد متعلق به بیت‌المال است!" و اینجاست که شما تازه می‌فهمی که "تسهیل فعالیت‌های اقتصادی" گاهی اوقات می‌تواند به معنای "تسهیل مصادره اموال" هم باشد!

واقعاً جای شگفتی است که یک ملت اینقدر از حافظه تاریخی ضعیفی برخوردار باشد. مگر همین چند وقت پیش نبود که هرکس "ریگی به کفش" نداشت، داشت؟ مگر همین چند وقت پیش نبود که "فعالیت‌های اقتصادی" بسیاری از همین "نخبگان" با "اتهامات واهی" مواجه شد و سر از دادگاه‌های انقلاب درآورد؟ حالا چطور شده که ناگهان این همه "شرافت" به خرج داده‌اند و قصد دارند به "آغوش پرمهر وطن" بازگردانند؟ حتماً یک حساب و کتابی کرده‌اند که سودش به ضرر ضررهای قبلی‌شان می‌چربد! شاید هم فکر کرده‌اند که این نسل جدید "خارج‌نشینان" اینقدر درگیر اینستاگرام و تیک‌تاک هستند که تاریخ معاصر خودشان را هم از یاد برده‌اند.

البته این مصوبه یک فایده بزرگ هم دارد: باعث می‌شود تا سال‌ها سوژه خنده و طنز در محافل ایرانیان خارج از کشور فراهم شود. تصور کنید دورهمی‌های شبانه در تورنتو یا لس‌آنجلس: "آره بابا، فلانی می‌خواست بره ایران سرمایه‌گذاری کنه، گفت شرکت دانش‌بنیان می‌زنم، الان خبر رسیده که خودش رو فرستادن واحد تولید محتوای صداوسیما، داره مستند "غرب‌زدگی و عواقب آن" رو می‌سازه!" یا "اون یکی رفت تو پروژه تولید واکسن داخلی، الان شده مسئول توزیع نان خشک در روستاهای دورافتاده!" و اینگونه است که خاطرات طنزآمیز از این "دعوتنامه باشکوه" نسل به نسل منتقل خواهد شد.

در نهایت، می‌توان گفت که این مصوبه مجلس بیشتر شبیه یک دعوتنامه برای یک مهمانی بزرگ است که در آن میزبان وعده می‌دهد که بهترین غذاها و نوشیدنی‌ها را سرو کند، اما مهمانان از قبل می‌دانند که در آخر مهمانی، نه تنها باید ظرف‌ها را بشویند، بلکه ممکن است برای مدتی نامعلوم در آشپزخانه هم حبس شوند! پس ای هموطنان "خارج‌نشین"، اگر روزی هوس برگشتن به وطن به سرتان زد، اول یک سری به پرونده‌های گذشته بزنید، بعد یک نگاهی به وضعیت فعلی بیندازید، و بعد از آن، تصمیم بگیرید که آیا دل و جرات این ریسک بزرگ را دارید یا نه! چون در این مرز و بوم، گاهی اوقات "تسهیل فعالیت‌های اقتصادی" می‌تواند به "تسریع راهی شدن به زندان" منجر شود!

و دقیقاً همینجاست که تناقض بزرگ این طرح نمایان می‌شود. از یک طرف، مقامات از لزوم جذب سرمایه و استفاده از نخبگان ایرانی خارج از کشور صحبت می‌کنند، و از طرف دیگر، همان نهادها و قوانین، بذر ترس و بی‌اعتمادی را در دل همین نخبگان می‌پاشند. فکر کنید به یک مهندس برق که در اروپا برای شرکت‌های خودروسازی آلمانی ربات‌های هوشمند طراحی می‌کند. او قرار است بیاید و در ایران کارخانه‌ای بزند که محصولاتش را به خارج صادر کند، در حالی که ممکن است هر لحظه به اتهام "ارتباط با بیگانگان" یا "تلاش برای براندازی نرم" روانه بازداشتگاه شود. کدام عقل سلیمی این ریسک را می‌پذیرد؟ این دعوتنامه‌ها بیشتر شبیه به طعمه‌ای است که برای ماهی‌های سرگردان در اقیانوس پهن شده، با این تفاوت که ماهی‌ها می‌دانند پشت این طعمه، قلابی تیز در انتظار است.

بنابراین، این لایحه بیش از آنکه یک دعوت واقعی برای بازگشت و سرمایه‌گذاری باشد، بیشتر به یک نمایش کمدی تلخ می‌ماند. نمایشی که در آن، بازیگران روی صحنه با شوق از "حمایت بی‌دریغ" و "فرصت‌های طلایی" می‌گویند، اما تماشاگران در پشت پرده با تلخی به واقعه‌های گذشته و تهدیدهای پنهان می‌اندیشند. شاید بهتر بود قبل از تصویب چنین لوایحی، ابتدا فکری به حال "اعتمادسازی" می‌شد، نه اینکه با یک حرکت قلم، انتظار داشته باشند تمام شک و تردیدهای انباشته سال‌ها بر باد برود. در غیر این صورت، این لایحه هم به جمع سایر طرح‌های "خیرخواهانه" می‌پیوندد که فقط در حد تیتر و خبر باقی می‌مانند و در عمل، هیچ ایرانی "خارج‌نشینی" جرأت نمی‌کند آن را جدی بگیرد.