جزئیات تازه از «بازگرداندن محترمانه» افغان‌ها: یک میلیون نفر خارج شدند

در ماه‌های اخیر، موضوع حضور اتباع افغانستانی در ایران و روند بازگشت آن‌ها به کشورشان، بار دیگر به یکی از مسائل اصلی در سطح کلان کشور تبدیل شده است. اسکندر مؤمنی، وزیر کشور، در اظهارات اخیر خود به  اعدادی کلیدی در این زمینه اشاره کرده است. به گفته وی، در حال حاضر حدود شش میلیون نفر از اتباع افغانستانی در ایران حضور دارند که از این تعداد، دو میلیون نفر به صورت غیرمجاز در کشور اقامت دارند. این آمار نشان‌دهنده ابعاد وسیع و پیچیدگی این موضوع است که نیاز به تدابیر ویژه و برنامه‌ریزی جامع دارد.

وزیر کشور تأکید کرده است که تاکنون حدود یک میلیون نفر از اتباع افغانستانی غیرمجاز به کشورشان بازگردانده شده‌اند. نکته قابل توجه در این روند، ادعای مسئولان مبنی بر انجام این بازگشت "در کمال احترام و عزت" است. مؤمنی با اشاره به بازدید نمایندگان کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان و همچنین مقامات افغانستانی از فرآیند بازگشت، اظهار داشت که آن‌ها نیز این روند را مطلوب ارزیابی کرده و گزارش‌هایی مبنی بر اجرای مناسب آن ارائه کرده‌اند. این تأکید بر رعایت کرامت انسانی، در مواجهه با حساسیت‌های بین‌المللی و حقوق بشری، حائز اهمیت است.

سیاست بازگرداندن اتباع غیرمجاز، بر پایه اصل حاکمیت ملی و احترام به قوانین هر کشور استوار است. وزیر کشور با اشاره به سابقه تاریخی و مشترکات فرهنگی فراوان میان ایران و افغانستان، تصریح کرده است که "هر کشوری قوانین خاص خود را دارد و اتباعی که غیرمجاز وارد کشور شدند باید به کشور خود برگردند." این دیدگاه نشان می‌دهد که ایران، فارغ از روابط همسایگی و اشتراکات، بر اجرای قوانین داخلی خود در زمینه مهاجرت تأکید دارد و حضور اتباع خارجی را منوط به رعایت ضوابط قانونی می‌داند.

با این حال، ابعاد این تصمیم تنها به مسائل حقوقی و قانونی محدود نمی‌شود. بازگشت گسترده اتباع، چه داوطلبانه و چه غیرداوطلبانه، می‌تواند پیامدهای اقتصادی و اجتماعی هم برای ایران و هم برای افغانستان داشته باشد. از یک سو، کاهش تعداد مهاجران غیرمجاز می‌تواند فشار را از روی منابع و زیرساخت‌های ایران، به ویژه در شرایط بحران‌هایی مانند کم‌آبی، کاهش دهد. از سوی دیگر، بازگشت این تعداد از افراد به افغانستان، که خود با چالش‌های اقتصادی و اجتماعی عدیده‌ای روبرو است، می‌تواند بار جدیدی بر دوش دولت و جامعه افغانستان تحمیل کند.

بحران کم‌آبی در تهران، که وزیر کشور در حاشیه همین نشست به آن اشاره کرد، یکی از عواملی است که می‌تواند بر تصمیمات مربوط به مدیریت جمعیت و مهاجرت تأثیرگذار باشد. مؤمنی وضعیت آب در تهران را نامناسب توصیف کرده و از مردم خواستار رعایت در مصرف شده است. اگرچه وی ارتباط مستقیمی میان کمبود آب و بازگرداندن اتباع برقرار نکرد، اما فشار بر منابع آبی و سایر زیرساخت‌ها می‌تواند به عنوان یکی از ملاحظات در سیاست‌های کلان جمعیتی و مهاجرتی کشور مد نظر قرار گیرد.

موضوع تأمین امنیت مرزها برای سفر اربعین نیز که در سخنان وزیر کشور مطرح شد، نشان‌دهنده دامنه وسیع مسئولیت‌های وزارت کشور است. این اظهارات در کنار موضوع بازگرداندن اتباع، مؤید تلاش‌های مستمر برای مدیریت مرزها و کنترل ورود و خروج افراد است. همکاری‌های سه‌جانبه با عراق و پاکستان برای تأمین امنیت زائران اربعین، گامی مهم در جهت نشان دادن توانایی ایران در مدیریت رویدادهای بزرگ مذهبی با همکاری کشورهای همسایه است.

در مجموع، روند بازگرداندن اتباع افغانستانی غیرمجاز از ایران، یک سیاست چند وجهی است که هم ابعاد حقوقی و امنیتی دارد و هم دارای پیامدهای انسانی، اقتصادی و اجتماعی است. در حالی که ایران بر اجرای قوانین و حاکمیت ملی خود تأکید دارد، چگونگی مدیریت این روند در آینده و نحوه تعامل با نهادهای بین‌المللی و دولت افغانستان برای تضمین بازگشت پایدار و عزتمندانه اتباع، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار خواهد بود.