پیامد هولناک استفاده از بمب‌های خوشه‌ای: آیا جمهوری اسلامی مرتکب جنایت جنگی شده است؟

ایران اینترنشنال: سازمان عفو بین‌الملل با انتشار گزارش تازه‌ای اعلام کرد که نیروهای ایرانی در جریان جنگ ۱۲ روزه با اسرائیل از مهمات خوشه‌ای در حملات موشکی به مناطق مسکونی استفاده کرده‌اند؛ اقدامی که به گفته این سازمان، نقض آشکار حقوق بین‌الملل بشردوستانه و ممکن است مصداق «جنایت جنگی» باشد.

پیش از این، سه شنبه هفته جاری نیز، سازمان عفو بین‌الملل با انتشار گزارشی مفصل اعلام کرده بود که حملات هوایی عمدی ارتش اسرائیل به زندان اوین در تهران نقض جدی حقوق بین‌الملل بشردوستانه بوده و باید به‌عنوان جنایت جنگی مورد تحقیقات کیفری قرار گیرد.

در گزارش تازه عفو بین‌الملل که بامداد پنجشنبه ۲ مرداد منتشر شد، طبق بررسی‌های کارشناسان تسلیحاتی این سازمان، نیروهای ایرانی در ۱۹ ژوئن ۲۰۲۵ موشک‌هایی حامل بمب‌های خوشه‌ای را به منطقه شهری «گوش دان» در اطراف تل‌آویو شلیک کردند. تصاویر و ویدیوهای منتشرشده نشان می‌دهد که این مهمات در مناطق مسکونی فرود آمده‌اند و جان غیرنظامیان، به‌ویژه کودکان، را به خطر انداخته‌اند.

اریکا گوئه‌وارا روساس، مدیر ارشد پژوهش و کارزارهای عفو بین‌الملل، در این گزارش گفته است: «بمب‌های خوشه‌ای ذاتاً سلاح‌هایی بی‌تمایز هستند و نباید هرگز مورد استفاده قرار گیرند. استفاده نیروهای ایرانی از این تسلیحات در نزدیکی مناطق مسکونی، بی‌اعتنایی آشکار به جان غیرنظامیان و نقض صریح حقوق بشردوستانه بین‌المللی است.»

حمله به چندین شهر اسرائیل با سلاح‌های ممنوعه
به‌گزارش عفو بین‌الملل، شهرهای بئرشبع (در جنوب اسرائیل) و ریشون لتسیون نیز در ۲۰ و ۲۲ ژوئن هدف مهمات خوشه‌ای قرار گرفتند. در بئرشبع، یکی از این بمب‌ها به زمین بسکتبال مدرسه‌ای برخورد کرد. خوشبختانه، در هیچ‌یک از این حملات تلفات جانی گزارش نشده، اما عفو بین‌الملل هشدار داده که مهمات منفجر نشده هنوز می‌تواند تهدیدی مرگبار در آینده باشد.

در حمله‌ای دیگر، یک خانه مسکونی در شهر آزور در مرکز اسرائیل هدف قرار گرفت. ساکنان آن توانستند پیش از انفجار به اتاق امن پناه ببرند.

مقامات اسرائیلی گفته‌اند موشک‌های ایرانی از نوع بالستیک بوده‌اند و در ارتفاع چند کیلومتری از سطح زمین، بمب‌های خوشه‌ای خود را پخش کرده‌اند. به‌دلیل دقت پایین این سلاح‌ها، میزان انحراف از هدف گاه به نیم کیلومتر یا بیشتر رسیده است.

سابقه استفاده حکومت ایران از بمب‌های خوشه‌ای
در گزارش عفو بین‌الملل اشاره شده که مهماتی مشابه آنچه در این حملات استفاده شده، پیش‌تر نیز در ایران دیده شده بود. در سپتامبر ۲۰۲۳، پس از آزمایش ناموفق موشکی در گرگان، یک بمب خوشه‌ای در مناطق شهری سقوط کرد و دو نفر زخمی شدند. وزارت دفاع حکومت ایران در آن زمان اعلام کرد که یکی از سامانه‌های مورد آزمایش دچار نقص فنی شده و از مسیر منحرف شده است.

برخی از این مهمات، به گفته این گزارش، شباهت زیادی با تسلیحاتی دارند که در نمایشگاه‌های دفاعی تهران در سال ۲۰۱۶ به نمایش گذاشته شده بودند.

ممنوعیت جهانی استفاده از مهمات خوشه‌ای
طبق حقوق بین‌الملل بشردوستانه، استفاده از سلاح‌های بی‌تمایز مانند بمب‌های خوشه‌ای ممنوع است. کنوانسیون بین‌المللی ممنوعیت استفاده از بمب‌های خوشه‌ای از سال ۲۰۱۰ اجرایی شده، اما ایران و اسرائیل هنوز به آن نپیوسته‌اند. عفو بین‌الملل بار دیگر از این کشورها خواسته است که به این معاهده بپیوندند و به مفاد آن پایبند باشند.

این سازمان همچنین اعلام کرد که در تاریخ ۱۵ ژوئیه ۲۰۲۵، پرسش‌هایی را در مورد استفاده از این تسلیحات برای مقامات جمهوری اسلامی ارسال کرده، اما تا زمان انتشار گزارش پاسخی دریافت نکرده است.

تلفات دو سوی جنگ
بنا بر اعلام بنیاد شهید و امور ایثارگران ایران، دست‌کم ۱۱۰۰ نفر از شهروندان ایرانی در جریان این جنگ کشته شدند، از جمله ۱۳۲ زن و ۴۵ کودک. عفو بین‌الملل همچنین خواستار تحقیق مستقل درباره حمله اسرائیل به زندان اوین در ۲۳ ژوئن شده که در آن ده‌ها غیرنظامی، از جمله یک کودک، کشته یا زخمی شدند.

در سوی دیگر، طبق آمار وزارت بهداشت اسرائیل، ۲۹ نفر—از جمله زنان و کودکان—در نتیجه حملات حکومت ایران کشته شدند. یکی از مرگبارترین حملات، موشکی بود که به شهر طمره در شمال اسرائیل اصابت کرد و چهار عضو یک خانواده از جمله یک کودک را به کام مرگ کشاند.