هایده یا هوش مصنوعی؟ آیا صدای خوانندگان دیگر به آن‌ها تعلق ندارد؟

بی بی سی: سعیده هاشمی
آیا اگر امروز صدای هایده را در ترانه‌ای تازه بشنوید، می‌توانید مطمئن باشید که واقعا صدای خود اوست؟

مسلما نه. با این حال، تعداد آهنگ‌هایی که طی یک سال گذشته به نام و با صدای او منتشر شده، بی‌شمار است.

با ظهور هوش مصنوعی، صداها دیگر به صاحبشان تعلق ندارند. این فناوری آن‌قدر پیشرفت کرده که می‌تواند صدای هنرمندی را از دل آرشیو بیرون بکشد، به آن جان بدهد و در قطعه‌ای تازه منتشر کند، بی‌آنکه صاحب صدا مطلع باشد.

بازسازی صدا با هوش مصنوعی، ما را با یک پرسش بنیادین هم روبرو کرده: اصالت در هنر چگونه تعریف می‌شود؟ و آیا باید مرزی برای استفاده از این فناوری تعیین کرد؟
هایده خواننده سرشناس ایران، ۳۵ سال پیش درگذشت
ساخت موسیقی تنها در یک دقیقه
مهدی، یکی از تهیه‌کنندگان موسیقی با هوش مصنوعی در ایران، صفحه‌ای در یوتیوب دارد که در آن آثار جدیدی با صدای خوانندگان قدیمی می‌سازد و صدای آن‌ها را بازسازی می‌کند.

او می‌گوید: «علاقه ایرانی‌ها به صدای خوانندگانی مانند هایده و مهستی باعث شده بسیاری از تهیه‌کنندگان به ساخت موسیقی و بازسازی صدای این هنرمندان روی بیاورند.»

ساخت یک ترانه با صدای بازسازی‌شده در اپلیکیشن‌هایی مانند سونو و آیوا، کمتر از یک دقیقه طول زمان می‌برد.

برخی از این تهیه‌کنندگان از روی کنجکاوی و سرگرمی این کار را انجام می‌دهند، اما به گفته مهدی عده‌ای دیگر «به دنبال بهره‌برداری تجاری» از این فناوری هستند.

او می‌گوید: «چند خواننده داخلی ابتدا قطعات خود را با استفاده از هوش مصنوعی و صدای خوانندگان قدیمی منتشر کردند. وقتی ترانه‌ها در شبکه‌های اجتماعی وایرال شد، نسخه‌ اصلی را با صدای خودشان منتشر کردند و از این طریق مخاطبان بیشتری جذب کردند.»

به گفته مهدی کیفیت بعضی از این ترانه‌ها «بسیار پایین است و اگر خود خوانندگان زنده بودند و می‌شنیدند که این آثار با نام و صدای آن‌ها تولید می‌شود، خوشحال نمی‌شدند».
حسن شماعی زاده، خواننده و آهنگساز موسیقی پاپ ایرانحسن شماعی زاده، آهنگساز و خواننده موسیقی پاپ، معتقد است که ضعف موسیقی داخل ایران باعث فراگیر شدن این تولیدات شده است.

او می‌‌گوید: «۹۰ درصد موزیکی که در داخل تولید می‌شود، بد و وحشتناک است و چون کسی به آنها گوش نمی‌دهد، می‌خواهند از محبوبیت خوانندگان قدیمی استفاده کنند.»

آقای شماعی‌زاده که با هایده نیز همکاری داشته، می‌گوید: «استفاده از هوش مصنوعی در موسیقی، گوش جامعه را به شنیدن موسیقی ناهنجار سوق می‌دهد و برای آینده موسیقی بسیار مضر است. وقتی موسیقی خوب تولید نمی‌شود، مردم به هر چه فعلا وجود دارد، ناخودآگاه عادت می‌کنند.»

حسن شماعی‌زاده می‌گوید: «مردم احساسات و زندگی خودشان را در شعر و ترانه‌ای پیدا می‌کنند و مدتی به آن گوش می‌دهند، اما چون موسیقی ضعیف و فارغ از قوانین موسیقی جهانی است، به‌زودی فراموش می‌شود و ماندگار نخواهد شد.»

در آینده‌ای نه‌چندان دور، ممکن است دیگر هیچ راهی برای تشخیص صدای واقعی از صدای بازآفرینی‌شده وجود نداشته باشد. این مسئله پیامدهایی جدی برای حقوق و میراث هنرمندان و اعتماد عمومی به آثار هنری خواهد داشت.

در بریتانیا، دولت در حال بررسی اصلاحاتی در قانون حق نشر است؛ قانونی که بیش از ۳۰۰ سال قدمت دارد. بر اساس این اصلاحات، به شرکت‌های فعال در حوزه هوش مصنوعی اجازه داده می‌شود از آثار هنرمندان برای آموزش مدل‌های خود استفاده کنند، مگر آنکه خالقان آثار رسما مخالفت خود را با این کار ثبت کرده باشند.

این طرح واکنش‌های تندی را بین اهالی موسیقی برانگیخته است. التون جان، خواننده مشهور بریتانیایی، در انتقاد از این تصمیم، دولت را «بازنده کامل» خوانده و گفته است که از معافیت‌های قوانین کپی‌رایت که برای شرکت‌های فناوری در نظر گرفته شده، به‌شدت احساس خیانت می‌کند.
صادق نوجوکی، آهنگساز در کنار هایده، مهستی وابیصداهای جعلی با نام‌های آشنا: بازی هوش مصنوعی با خاطره جمعی ما
دیگر روزی نیست که قطعه‌ موسیقی جدیدی با صدای بازسازی‌شده با هوش مصنوعی در اینترنت منتشر نشود.

اسپاتیفای، یکی از بزرگ‌ترین پلتفرم‌های موسیقی، محل انتشار بسیاری از آثار تولیدشده با هوش مصنوعی در کنار آثار اصیل است، بی‌آنکه به مالکیت معنوی و مادی آن‌ها اشاره‌ای شود.

برای مثال، در فهرست آثار رسمی هایده در اسپاتیفای، برای مدتها یکی از پنج قطعه‌ پرشنونده، قطعه‌ای بود که به‌طور کامل با استفاده از هوش مصنوعی ساخته شده است.

صادق نوجوکی آهنگسازی که چند آلبوم مطرح هایده از جمله «بزن تار» و «شب عشق» را ساخته، می‌گوید: «هایده اگر چه فرد شوخ‌طبعی بود، اما در مورد کارش بسیار جدی بود. این کارها توهین‌آمیز است و اگر هایده این ترانه ها می‌شنید عذاب می‌کشید و تنش می‌لرزید.»
پنجمین ترانه پرشنونده در اسپاتیفای کاملا با هوش مصنوعی ساخته شده استاسپاتیفای در پاسخ به پی‌گیری بی‌بی‌سی در این زمینه گفت: «هرگونه محتوای گمراه‌کننده، جعل هویت، سوءاستفاده از فناوری برای فریب دیگران، یا تلاش برای دخالت در روندهای اجتماعی و مدنی، نقض سیاست‌های این پلتفرم محسوب می‌شود. کاربران باید اطمینان حاصل کنند که محتوا معتبر است و دیگران را به اشتباه نمی‌اندازد. در غیر این صورت، محتوای آن‌ها حذف خواهد شد.»

با وجود این دستورالعمل، هنوز اسپاتیفای سازوکاری مشخص برای برخورد با محتوای گمراه‌کننده یا جعل هویت ندارد و حتی بعد از گزارش کردن قطعه‌ای با صدای جعلی هایده، تا لحظه انتشار این مقاله هیج اقدامی انجام نداده است. پیگیری قانونی تک تک این ترانه‌های جعلی در اینترنت هم کاری دشوار و شاید در شرایط فعلی بی‌فایده باشد.

میثاق مرادی، خواننده و تهیه‌کننده برنامه موسیقی بی‌بی‌سی، پیش‌بینی می‌کند که شاید بتوان در آینده از روش‌هایی مانند کدگذاری دیجیتال برای محافظت از آثار موسیقی استفاده کرد. این روش‌ها مشابه فناوری‌های «مدیریت حقوق دیجیتال» در صنعت فیلم و کتاب و بازی‌های یارانه‌ای است که اجازه‌ بازنشر آثار را تنها با مجوز صاحب اثر ممکن می‌کند.

با این حال، چنین راهکارهایی برای همه هنرمندان در دسترس نیست.

کریستینا، آهنگساز موسیقی الکترونیک در لندن، معتقد است: «بهترین راه فعلاً این است که افراد مسئولانه رفتار کنند و با ذکر نام خالق اصلی در شناسنامه اثر، به او اعتبار بدهند. شاید در این مقطع، این تنها کاری باشد که از ما برمی‌آید.»
امکانات هوش مصنوعی
هوش مصنوعی، در کنار تهدیدهایی که با خود دارد، امکانات تازه‌ای نیز در اختیار هنرمندان گذاشته است.

این فناوری در بهبود کیفیت صدا نقش مهمی ایفا می‌کند؛ از پاک‌سازی نویزهای اضافی گرفته تا بازسازی ضبط‌های قدیمی و ارتقای آن‌ها به سطحی حرفه‌ای، بدون نیاز به تجهیزات استودیویی گران‌قیمت.

پلتفرم‌های پخش موسیقی هم با استفاده از الگوریتم‌های یادگیری ماشین، سلیقه شنیداری کاربران را تحلیل می‌کنند و موسیقی‌هایی متناسب با حالات روانی و نیازهای فردی، مانند تمرکز، خواب یا کاهش اضطراب پیشنهاد می‌دهند.

هوش مصنوعی همچنین سال‌هاست که به ابزاری در بازاریابی موسیقی تبدیل شده و با تحلیل داده‌های شنوندگان، به هنرمندان کمک می‌کند کارزارهای تبلیغاتی موثرتری طراحی کنند و موسیقی خود را به مخاطبان دقیق‌تری برسانند.
آینده صنعت موسیقی: فرصت‌ و چالش‌ها
هوش مصنوعی از یک‌سو، تولید موسیقی را برای طیف وسیع‌تری از افراد ممکن کرده، و از سوی دیگر، موجب کاهش فرصت‌های شغلی و درآمد بسیاری از دست‌اندرکاران شده است.

سیروس شهراد، تولیدکننده موسیقی الکترونیک با نام هنری هایتوس، از جمله افرادی است که از استفاده از هوش مصنوعی خودداری می‌کند. او حتی از چت‌جی‌پی‌تی استفاده نمی‌کند و معتقد است که اصالت موسیقی که از احساسات و تجربه انسانی سرچشمه می‌گیرد، نباید با الگوریتم جایگزین شود.

سیروس می‌گوید:« موسیقی برای من تجلی انسانیت است. تسلط بر ابزارهای موسیقی زمان می‌برد ودر بیشتر پروژه‌ها چندین بار به مانع برخورد می‌کنیم. جایی که احساس شکست می‌کنیم و باز پافشاری می‌کنیم تا راه حلی پیدا کنیم، این مسیر شخصیت ما را به عنوان موزیسین شکل می‌دهد.»

او معتقد است «روزانه هزاران قطعه موسیقی با کیفیت، توسط انسان‌ها تولید می‌شود. نیازی نیست موسیقی را هم به ماشین بسپاریم.»

پژوهشی که به سفارش «کنفدراسیون بین‌المللی جوامع مؤلفان و آهنگسازان»، در نوامبر ۲۰۲۴ انجام شده برآورد می‌کند که در بدترین سناریو، تا سال ۲۰۲۸ ممکن است درآمد خالقان انسانی در حوزه موسیقی و تصویر تا ۳۰ درصد کاهش یابد؛ کاهشی که ناشی از جایگزینی با تولیدات هوش مصنوعی خواهد بود.
نامیتو، دی‌جی و تهیه‌کننده موسیقی الکترونیک با بیش از ۳۰ سال تجربه، دیدگاه متفاوتی دارد.

او معتقد است: «هر فناوری جدیدی در ابتدا چالش‌برانگیز است، اما به مرور راه‌حل‌هایش هم پیدا می‌شود.»

نامیتو آثار خود را با تلفیق ترانه‌های ایرانی با سبک‌های هاوس و تکنو، تولید می‌کند. او می‌گوید: از هوش مصنوعی به عنوان دستیار و ابزار کار کمک می‌گیرد و دیگر نیازی به اجاره استودیوهای پرهزینه ندارد و می‌تواند کارهایش را از پشت میز کارش در خانه انجام دهد.»

نامیتو می‌گوید: «شخصا یا ساخت موسیقی به صورت کامل با هوش مصنوعی موافق نیستم و ترانه‌هایی که با هوش مصنوعی درست شده‌اند، اغلب روح ندارند.»

نامیتو که اجراهای موفقی داشته، کاهش هزینه‌ها و افزایش سرعت تولید را از جمله عوامل کلیدی موفقیت خود می‌داند.

سالار انصاری، یکی دیگر از تولیدکنندگان موسیقی در دیترویت، هم در یکی از آلبوم‌هایش برای استخراج صدا و میکس آثار، از هوش مصنوعی استفاده کرده است. مرز او مشخص است و می‌گوید: «ممکن است بعضی از هنرمندان با کاری که من انجام دادم مشکل داشته باشند و این چیزی است که باید به آن فکر کنم. اما تمام تلاشم را کرده‌ام که دزدی نکنم، درآمدزایی نکنم و وانمود نکنم که کار خودم است.»
آیا هوش مصنوعی می‌تواند جایگزین انسان شود؟
بسیاری همچنان بر این باورند که موسیقی اصیل چنان با احساسات انسانی آمیخته است که هیچ الگوریتمی نمی‌تواند جایگزین آن شود.

آرش فیاضی، نوازنده سازهای زهی، می‌گوید: «موسیقی فراتر از ساختار و صداست؛ از تجربه، درد، عشق و زیستن می‌آید. موسیقی واقعی از دل انسان برمی‌آید، نه از پردازش داده‌ها و برای همین هم به دل می‌نشیند و ماندگار می‌شود.»

سی سال پیش، نوار کاستی در ضبط ماشین پدرم می‌چرخید و صدای هایده، زنده و واقعی، جایی در سینه‌ام می‌نشست. حالا همان صدا از دل الگوریتم بیرون می‌آید، بازسازی‌شده و تمیز، اما ماشینی و بدون روح.

هوش مصنوعی فقط یک ابزار است. این‌که با آن چه می‌سازیم یا چه چیزی را ویران می‌کنیم، به عملکرد کسانی بستگی دارد که آن را در اختیار دارند.

وقتی از صدای هنرمندانی استفاده می‌شود که دیگر زنده نیستند و نمی‌توانند از حق خود دفاع کنند، میراث آن‌ها به جای حفظ شدن، به داده‌ای برای سودجویی تبدیل می‌شود.
 
صداهایی که زمانی ممنوع بودند، امروز بی‌اجازه و بطور جعلی در پلتفرم‌هایی چون اسپاتیفای و یوتیوب پخش می‌شوند.هایده اگر زنده بود تنش می‌لرزید
کسانی که دیروز اجازه نداشتند بخوانند، امروز هم اجازه ندارند بگویند «این آهنگ، مال من نیست».
+4
رأی دهید
-0

نظر شما چیست؟
جهت درج دیدگاه خود می بایست در سایت عضو شده و لوگین نمایید.