ماجرای قاب عکس تاری که در پیام نوروزی خامنه‌ای و اکثر ملاقات‌هایش روی کتابخانه دیده می‌شود، چیست؟

ایران وایر، فرامرز داور

روی کتابخانه کوچک و نیمه خالی اتاق ملاقات‌های خصوصی «علی خامنه‌ای»، دو عکس یکی از «روح‌الله خمینی» و دیگری در قاب خاتم اما با محتوایی ناواضح قرار داده شده است.

رهبر ۸۶‌ساله‌ جمهوری اسلامی، پیام شروع سال ۱۴۰۴ را از اتاق ملاقات‌های شخصی خود داد که فاقد هر نشانه‌ی نوروزی و نوبهار و سال نوی ایرانی بود. او از این اتاق که از نظر ظاهر وضعیتی غیرمتعارف دارد، بدون شادباش نوروز و سال نو، پیام سال جدید داد. از اشیا محدود این اتاق یکی همین قاب خاتم است.

این عکس، تصویر نماز جماعت «سید عبدالحسین لاری» در سال‌های مشروطه در ایالات فارس آن زمان است که او در آنجا نظام سیاسی مستقلی تشکیل داد و برای اولین‌بار تلاش کرد حکومت «ولایت فقیه» را که «خمینی» بعدها داعیه‌دار آن شد، به اجرا بگذارد. سایت خامنه ای می گوید عکس را یکی از نوادگان او به رهبر جمهوری اسلامی هدیه داده است.
عبدالحسین لاری، روحانی ناراضیی بود که بر اساس نظریه ولایت فقیه خود حکومت مستقلی از دولت مرکزی ایران تشکیل داد و پول و تمبر مخصوص خود را منتشر کرد. این عکسی است که روی قفسه نیمه خالی یکی از اتاق های خامنه‌ای قرار دارد و گفته شده نوه لاری به او هدیه داده استخامنه‌ای در سال ۱۳۶۷، در زمانی که آخرین ماه‌های ریاست‌جمهوری را سپری می‌کرد، در سفر به جهرم بر سر آرامگاه او حاضر شده و از علاقه‌اش به او گفته بود. خامنه‌ای فقط چند ماه بعد از این بازدید، میراث دار افکار فردی شد که در عمل قائل به براندازی حکومت بود و یک نظام سیاسی مستقل از دولت مرکزی ایران هم تشکیل داده بود و از اولین نظریه پردازان «ولایت فقیه» سال ها پیش از «روح الله خمینی» بود.

سید عبدالحسین لاری یکی از فقهای دوران قاجار بود که نظریه‌ای متفاوت درباره «ولایت فقیه» ارائه داد. او با تأکید بر نقش فقها در اداره جامعه، مدلی از حکومت دینی را ترسیم کرد که بعدها در نظام فقهی شیعه گسترش یافت.

عبدالحسین لاری در سال ۱۲۱۷ هجری شمسی در لار متولد شد. او تحصیلات خود را در حوزه‌های علمیه نجف و سامرا ادامه داد و از شاگردان «میرزای شیرازی» بود. پس از کسب درجه اجتهاد، به یکی از مراجع فقهی تبدیل شد و به لار بازگشت و تدریس، به ارشاد دینی و امور اجتماعی می‌پرداخت.

برخلاف بسیاری از فقهای هم‌عصر خود، او در کنار تدریس و نگارش، به فعالیت‌های سیاسی هم روی آورد.

او در دوران حضورش در لار، به تأسیس مراکز مذهبی پرداخت و تلاش کرد آنچه عدالت اجتماعی می‌خواند را در منطقه خود اجرا کند. یکی از اقدامات او، ایجاد دادگاه‌های شرعی برای حل اختلافات و نظارت بر اجرای احکام اسلامی بود.روی کتابخانه کوچک و نیمه خالی اتاق ملاقات‌های خصوصی خامنه‌ای، دو عکس یکی از خمینی و دیگری در قاب خاتم با محتوایی ناواضح قرار داده شده استنظریه پردازی حکومت ولایت فقیه سال‌ها پیش از خمینی
نظریه «ولایت فقیه» که «سید لاری» مطرح کرد، بر این اصل استوار بود که در عصر غیبت، فقها باید مسئولیت اداره امور جامعه را بر عهده بگیرند. او معتقد بود که فقیه نه‌تنها حق صدور فتوا و قضاوت دارد، بلکه باید در امور اجرایی و حکومتی نیز نقش داشته باشد. او این دیدگاه را در رساله‌های فقهی خود، به‌ویژه در رساله «حکومت اسلامی»، تشریح کرده و با استناد به متون دینی از آن دفاع کرده است.

او معتقد بود که فقیه باید ناظر بر تمامی ارکان حکومت باشد و اجرای احکام شرع را تضمین کند. در نگاه او، حکومت مطلوب، حکومتی است که فقها در رأس آن قرار دارند و تصمیم‌گیری‌های کلان بر مبنای احکام اسلامی انجام می‌شود. این نظریه بعدها الهام‌بخش نظریات فقهایی همچون «امام خمینی» شد.

دیدگاه «سید لاری» درباره «ولایت فقیه» با نظرات برخی فقهای دیگر تفاوت داشت. در حالی که «شیخ انصاری» و «میرزای نائینی» بر محدودیت‌های اختیارات فقیه تأکید داشتند، سید لاری» معتقد بود که فقیه باید در تمام شئون حکومتی، از جمله مدیریت کشور و اجرای احکام اسلامی، نقشی اساسی ایفا کند. شباهت نظریات خمینی به او حیرت‌آور است.

همچنین، برخلاف برخی فقهایی که نقش فقیه را به امور مذهبی و قضاوت محدود می‌کردند، سید لاری بر ضرورت حضور فقها در مسائل اجرایی و سیاسی تأکید داشت. او معتقد بود که در صورت عدم حضور فقها در رأس حکومت، اجرای احکام اسلامی با مشکل مواجه خواهد شد.

نظریات سید لاری تنها در حوزه تئوری باقی نماند، بلکه در میدان سیاست نیز تأثیرگذار بود. او از رهبران مقاومت علیه نفوذ استعمار در جنوب ایران محسوب می‌شد و در جریان مشروطه، موضعی متمایز اتخاذ کرد. او اگرچه از مشروطه‌خواهی حمایت می‌کرد، اما معتقد بود که نقش فقها در حکومت باید تقویت و حاکمیت دینی حفظ شود. دقیقا مشابه شعارهایی که بعدها در گفتار رهبران جمهوری اسلامی بازتولید شد.

در جریان نهضت جنوب، او با بسیج نیروهای محلی، به مقابله با نیروهای انگلیسی پرداخت و تلاش کرد از نفوذ آن‌ها در منطقه جلوگیری کند. او همچنین با ارسال نامه‌هایی به دربار قاجار و روحانیون، نسبت به تهدیدهای خارجی هشدار داد و بر لزوم استقرار یک حکومت اسلامی تأکید کرد.

سید عبدالحسین لاری آثار متعددی در زمینه فقه، اصول، و حکومت اسلامی تألیف کرد که برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از «رساله حکومت اسلامی» این اثر، یکی از نخستین متون فقهی است که به‌صورت جامع به مسئله «ولایت فقیه» پرداخته است. «رساله جهادیه» در این کتاب، او درباره جهاد با استعمارگران و دفاع از سرزمین‌های اسلامی بحث کرده است. «فتاوای شرعی و اجتماعی» مجموعه‌ای از فتاوای او که به مسائل مختلف اجتماعی و دینی پرداخته است.

افکار «سید عبدالحسین لاری» درباره «ولایت فقیه» یکی از حلقه‌های مهم در تکامل این نظریه در فقه شیعه محسوب می‌شود که بعدها به شکلی جدی از سوی «روح الله خمینی» پیگیری شد و با انقلاب بهمن ۵۷ به اجرا درآمد. علی خامنه‌ای با مرگ خمینی در پنجاه سالگی، یعنی از خرداد ۱۳۶۸ وارث آن شد.

تأکید عبدالحسین لاری بر نقش اجرایی فقها در حکومت اسلامی، زمینه‌ای برای نظریات بعدی درباره حکومت دینی فراهم کرد که اینک خامنه ای سردمدار آن است.

خامنه‌ای درباره او گفته «بنده شبیه ایشان را در بین روحانیون برجسته‌ دوره‌های خودمان سراغ ندارم! آن جنبه‌ی علمی ایشان و آن جنبه‌ی آگاهی فکری و سیاسی ایشان است. از جنبه‌ی علمی هم ایشان جهاد و تشکیل حکومت و سکه و تمبر و از این کارها داشتند. این‌ها چیزهایی‌ است که من نظیرش را تا زمان خودمان -یعنی تا زمان امام (منظور خمینی است) واقعا در هیچ کس سراغ ندارم.»

رفتاری که اکنون می تواند به براندازی تعبیر و عامل آن را با زندان چه بسا اعدام رو به رو کند در آن سال ها از سوی خامنه‌ای تمجید شده بود.

در سایت رسمی خامنه‌ای خاطره ای نقل شده که احتمالا اکنون در روایت‌های رسمی به دلیل رویکردی انتقادی به روسیه، حذف یا پنهان می‌شود. این خاطره مربوط به سال ۱۳۶۷ و زمان حمله عراق به ایران پس از پذیرش قطعنامه ۵۹۸ و شروع آتش‌بس است که خامنه‌ای به جنوب ایران رفته بود.

در این خاطره گفته شده «حسین آیت‌اللهی نوه‌ مرحوم لاری که آن زمان امام جمعه‌جهرم بودند نقل می‌کند که یک شب آیت‌الله خامنه‌ای ما را برای شام دعوت کردند. ما به محل اقامت ایشان رفتیم و شام را با هم صرف کردیم. بعد از صرف شام من به گمان اینکه ایشان احتمالاً حرف‌هایی با فرماندهان جنگ دارند و من نباید وقت ایشان را بگیرم بازگشتم که ایشان دنبال من فرستادند و گفتند که ما با شما این حرف‌ها را نداریم و درباره‌ جد ما (مرحوم لاری) پرسیدند که بحث زیادی هم بین ما شد تا آنجا که من خاطره‌ای را که برادرم از پدرم شنیده بود برای ایشان نقل کردم. ماجرا این بود که یک روز مرحوم لاری می‌بیند کالسکه‌ای در فیروزآباد فارس در حال حرکت است. می‌پرسد این کالسکه چیست؟ مشخص می‌شود افراد سوار بر آن چند کاردار و سفیر خارجی و مستشار روس هستند. به محض اطلاع از این موضوع حال ایشان به شدت منقلب می‌شود به‌گونه‌ای که سه روز لب به غذا نمی‌زند و می‌گوید آن غیرت مسلمانی کجاست که دشمن خارجی می‌تواند این‌طور در کشور اسلامی به راحتی حرکت کند».

سپس راوی از خامنه‌ای نقل می‌کند «ایشان پس از شنیدن این ماجرا فرمودند ای کاش یک جو غیرت این مرد بزرگ در میان برخی سران کشورهای اسلامی بود تا این‌گونه تن به ذلت ندهند و بعد فرمودند فتوای آن مرحوم درباره‌ اجناس خارجی با اینکه ده‌ها سال پیش صادر شده اما هنوز زنده است و برای امروز ما راهگشا است و باید فراروی استقلال اقتصادی ما قرار گیرد.»

 لاری در واقع یکی از پیشگامان نظریه «ولایت فقیه» است که دیدگاه‌هایش همچنان در مباحث فقهی و سیاسی محل بحث طرفداران و منتقدان نظام سیاسی ولایت فقیه است.

کسی که طولانی ترین حکمرانی را بر اساس این نظریه کرده، علی خامنه ای است که عکس این فرد را در کنار عکسی از خمینی، در اتاق ملاقات‌های نیمه رسمی‌اش قرار داده است.