پشت پرده داروهای خارجی تقلبی در ایران: شیشه‌هایی که در ایران و پاکستان پر می‌شوند

یورونیوز: برخی از بیماران سرطانی در ایران می‌گویند تعدادی از داروهایی که مجبورند از بازار سیاه خریداری کنند، تقلبی هستند. تعدادی از فروشندگان دارو نیز تایید کرده‌اند که برخی داروها لزوما تولید کشورهایی نیستند که روی برچسب ذکر شده و شیشه‌ها در ایران یا پاکستان پر می‌شوند.

۲۴ اسفند ۱۴۰۳، معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی شیراز، اعلام کرد که یک شبکه تولید و توزیع داروهای تقلبی ضد سرطان منهدم شده است. اعضای این باند، شیشه‌های داروهای ضد سرطان را با آب مقطر پر می‌کردند. این داروهای تقلبی، دارای بسته‌بندی مشابه مونوکلونال آنتی‌بادی‌ها بودند که در درمان سرطان‌های خونی و برخی بیماری‌های دیگر کاربرد دارند.

آنها داروها را در بازار سیاه تا ۱۵۰ میلیون تومان هم می‌فروخته‌اند.
بحران دارو در ایران
محدودیت‌های وارداتی دارو، مشکلات بسیاری برای برخی خانواده‌ها، به ویژه بیماران خاص و سرطانی ایجاد کرده است. مشکلاتی که مدام گسترده‌تر می‌شود.

چند روز پیش، حسین خانلری، مدیرعامل ایران‌ایر، به خبرگزاری ایلنا اعلام کرد که توقف پروازهای اروپایی به‌ویژه به آلمان، تأثیر مستقیمی بر واردات دارو به ایران داشته است. بنا به‌ ادعای او، در هر پرواز اروپایی ایران‌ایر، حداقل ۱۲ تن کالا جابه‌جا می‌شد که دو سوم آن یعنی ۸ تن، دارو بوده است. توقف این پروازها، واردات دارو و بالتبع آن بیماران را با مشکل مواجه کرده است. البته این تنها حجم واردات دارو از یک کشور و توسط یک ایرلاین است.

کمبود داروهای وارداتی و خاص، موجب شده که این داروها در داروخانه‌های خاص مانند هلال‌احمر یا ۱۳ آبان و با تاییدیه پزشک توزیع شود. این بیماران تنها در دوره زمانی که پزشک توصیه کرده می‌توانند داروی خود را تهیه کنند.

محسن که مبتلا به سرطان خون است، هر ۲۱ روز یک‌بار باید آمپول تزریق کند، داروخانه‌ها تنها در این دوره زمانی به او دارو را تحویل می‌دهند و نه حتی یک یا دو روز زودتر. او به یورونیوز می‌گوید: «داروهای شیمی‌درمانی، به وفور یافت نمی‌شود. ممکن است از میان داروخانه‌های داروهای خاص در تهران فقط یک داروخانه دارو را داشته باشد. وجود دارو، به معنای دسترسی به آن نیست، زیرا اگر زمان تحویل داروی شما نشده باشد، امکان تهیه ندارید.»

او ماه قبل آمپول برنتاکسی‌ماب ودوتین را نتوانسته است به موقع تهیه کند و مجبور شده از بازار سیاه خریداری کند. همین دارو را یکی از دوستانش از بازار سیاه خریده، اما تقلبی بوده است. تزریق دارو عوارض زیادی برای او ایجاد کرده و منجر به حساسیت‌های زیادی شده است.

بازار زیرزمینی دارو که مخلوطی از داروهای تقلبی و واقعی و قیمت‌های غیرقابل تصور است، به دلایل مختلفی شکل گرفته است. جوان آنلاین در گزارشی کمبودهای دارویی و ضعف‌های نظارتی را در شکل گیری بازار سیاه موثر دانسته است. اما این تنها عامل نیست در این گزارش اشاره شده که برخی شرکت‌های دارویی با داشتن نفوذ و قدرت بیشتر، سهم عمده‌ای از بازار دارویی کشور را در دست دارند و این امر منجر به ایجاد شبکه‌های مافیایی در این حوزه شده است.

امیر دکتر داروسازی است که به یورونیوز می‌گوید: «برخی شرکت‌ها و داروخانه‌ها، برای کسب سود بیشتر ترجیح می‌دند داروها را به دست واسطه‌گرهای بازار آزاد یا سیاه بسپارند و سود چندبرابری کسب کنند.»

تسنیم از دلایل ناکارآمدی نظارت و وجود فساد را سوءاستفاده از سامانه‌های نسخه‌نویسی الکترونیکی و جعل نسخه‌ها و عدم هماهنگی و ضعف در اجرای قوانین نظارتی دانسته است.
شیشه‌های خالی در تهران پر می‌شود
خیابان ناصرخسرو تهران هنوز فعال است، اما تعداد زیادی از فروشندگان در کانال‌های تلگرامی فعال هستند. در این شبکه دو مشکل وجود دارد، گذشته از کلاهبردارانی که ممکن است پول دارو را دریافت کنند و دارویی تحویل ندهند، فروشندگانی هستند که داروهای تقلبی عرضه می‌کنند.

به هر کدام از فروشندگان که پیغام بدهید و داروی خاصی را مطالبه کنید، ممکن است تعدادی از شرکت‌های امریکایی، انگلیسی، آلمانی و ترکیه‌ای را برایتان لیست کنند که قیمت هر کدام از دیگری متفاوت است.

امیر هر دو نوع گارداسیل آمریکایی و ترکیه‌ای را دارد. او می‌گوید که داروهای ترکیه‌ای را از طریق مسافران وارد کشور می‌کند. اما در مورد نوع آمریکایی آن هیچ توضیحی نمی‌دهد.

کامران یکی دیگر از فروشندگان در تلگرام، داروهای زیادی با انواع برند دارد، اما می‌گوید: «همه داروها در ایران تولید و پر می‌شود، اما در شیشه‌های اصل و حتی با لیبل‌های مشابه هر شرکت.»

فرشید، از فعالان دارو که در بخش واردات فعال است، در گفت‌وگو با یورونیوز می‌گوید: «واردات دارو، سود سرشاری دارد به خصوص که علاوه بر بحران دارو، داروهای خارجی طرفداران زیادی دارد. این اشتیاق منجر به ایجاد بازارهای غیررسمی زیادی شده است.» به گفته او بسیاری از کسانی که در بخش دارو فعالیت می‌کنند، هیچ تخصص و اطلاعاتی در این حوزه ندارند و عموما به دلیل سود آن، تنها توزیع‌کننده هستند.

فرشید، پیشتر در حوزه ساختمان کار می‌کرده، اما مدتی است وارد بخش دارو شده است. او نیز تحصیلاتی در حوزه دارو ندارد، اما توزیع کننده دارو است. او بخشی از داروهایش را از پاکستان وارد می‌کند و بخشی را از عراق. همه آن داروها در این کشورها پر می‌شوند و لیبل‌های مختلف می‌خورند. فرشید می‌گوید که سعی می‌کند داروهای کم ‌خطرتر را به این صورت وارد کند. منظور او از کم‌خطرتر، داروهایی مانند گارداسیل است که تمام آمپول‌هایی که دارد، تولید ایران است، اما به عنوان آمریکایی و یا آلمانی می‌فروشد.
بازار سیاه دارو بزرگ‌تر از بازار رسمی
در شرایطی که حتی برخی داروهای تولید ایران و یا داروهای غیرخاص، در داروخانه‌ها پیدا نمی‌شود، بازار سیاه سرشار از این اقلام است.

به دلیل ماهیت زیرزمینی این بازار، شاید نتوان به طور دقیق حجم مبادلات آن را تخمین زد، اما تسنیم بهمن‌ماه گذشته به نقل از هادی احمدی، عضو هیات‌مدیره انجمن داروسازان ایران، نوشت: «حتما باید جلوی فروش اینترنتی دارو را گرفت، تاکنون هیچ سکویی از وزارت بهداشت مجوز نگرفته و تمامی این سکو‌ها به شکل غیرقانونی فعالیت و دارو‌های قاچاق، تقلبی و تاریخ مصرف گذشته را به فروش می‌رسانند. الگویی که برای فروش و عرضه اینترنتی دارو در کشور پیشنهاد شده است، در هیچ کشور دیگری مصداق ندارد و کاملا کارشناسی نشده است. وقتی سکو‌های آنلاین بدون هیچ مجوزی در این عرصه فعالیت می‌کنند، بازار سیاه شکل می‌گیرد و عجیب آن که نظارت و برخوردی با آن وجود ندارد.»
بحران دارو در ایراناو ورود دارو از مراکز اصلی به بازار سیاه را نوعی نشتی می‌داند و گفته: «نشتی دارو به دورانی برمی‌گردد که با ارز ۴ هزار و ۲۰۰ یا ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان دارو وارد می‌شد.» او معتقد است این نشتی از شرکت‌های واردکننده صورت گرفته است. اما در مورد حجم آن نظری ندارد.

نبود نظارت کافی و انحصار واردات توسط چند شرکت خاص، یکی از دلایل اصلی بحران دارو در کشور است.
بازار داغ بوتاکس
درصد قابل توجهی از زنان ایرانی در سال دو یا سه بار صورت شان را بوتاکس می‌زنند تا چروک‌های حاصل از سن را بپوشانند.

تا چند سال پیش پزشکان و یا کسانی که آمپول بوتاکس را تزریق می‌کردند مجموعه‌ای از بوتاکس‌های کانادایی، آلمانی و ایرانی را داشتند که مدل‌های کانادایی و آلمانی، گران‌ترین آمپول‌ها و البته پرطرفدارترین‌ها بودند. حداقل از ۴ سال پیش، واردات این داروها قطع شد و تنها بوتاکس‌های ایرانی در بازار وجود داشت.

این تک محصولی در بازار، منجر به افزایش قیمت قابل توجهی در بازار شد. داروهایی که دوام کوتاهی داشتند. مثلا بوتاکس‌های کانادایی و آلمانی برای ۶ تا ۹ ماه دوام داشتند و عضلات را فلج می‌کردند، اما داروهای ایرانی فقط برای سه ماه و یا کمتر کارکرد داشتند.

با وجود آن که واردات بوتاکس‌های خارجی قطع شده بود، اما برخی از فروشندگان آنلاین اعلام می‌کنند که بوتاکس کانادایی دارند. این آمپول‌ها بر اساس قیمت دلار محاسبه می‌شوند و قیمت‌های آن با هر تغییر قیمت افزایش پیدا می‌کنند. بوتاکس کانادایی از ۷ تا ۱۰ میلیون در بازار فروخته می‌شود.

دکتر مهشید، متخصص پوست و مو است و تزریق بوتاکس یکی از کارهای متداول اوست. قیمت‌ بوتاکس ایرانی در مطب او دو برابر قیمت دیگر مراکز است، که دلیل آن تخصص اوست. او به یورونیوز می‌گوید: «تمام بوتاکس‌های خارجی که در بازار موجود است، حتما ایرانی است و تنها برچسب و قیمت آن قیمت بوتاکس کانادایی دارد.» به گفته او، این نوع بوتاکس تعداد مشتریان محدودی دارد که حاضرند هر قیمتی برای آن بپردازند، اما به دلیل آن که مرجع معتبری برای واردات وجود ندارد، در اصالت بوتاکس‌های موجود در بازار باید شک کرد.

شاید به نظر برسد بوتاکس، یکی از بی‌خطرترین تولیداتی است که توزیع تقلبی آن چندان دردسرساز نخواهد شد، اما فلج عضلات که می‌تواند دائمی باشد، تنها یکی از عوارض آن است. در مورد دیگر داروها نیز می‌تواند فرد را دچار شوک‌های بزرگ کرده یا درمان فرد را با اختلال مواجه کند، به خصوص در مورد بیماری‌هایی مانند سرطان.

در مجموع، نبود کنترل بر بازار و واردات، منجر به ایجاد بازارهای سیاه و تولید و توزیع داروهای تقلبی شده است.