از آریامهر تا آزادی؛ نماد غرور ملی که «تیشه به آبرو زد»

بی بی سی: آنچه روز ۳۰ اسفند ۱۴۰۳ و حدود ۹ ساعت پس از لحظه سال تحویل در ورزشگاه آزادی رخ داد، به سرعت با واکنش رسانه‌های بین‌المللی و حساب کاربری شخصی برخی خبرنگاران اروپایی و خاورمیانه‌ای روبرو شد.

در نیمه اول مسابقه تیم‌های ملی فوتبال ایران و امارات متحده عربی، در مرحله نهایی انتخابی جام جهانی ۲۰۲۶، به علت قطع برق و خاموش شدن یکی از نورافکن‌های ورزشگاه آزادی، حدود نیم ساعت بازی متوقف شد.

بازیکنان به رختکن‌ بازگشتند و در نهایت داور برای نیمه نخست چیزی حدود ۸۰ دقیقه وقت محاسبه کرد: یعنی ۲۸ دقیقه زمان‌های تلف شده. در همین زمان هم بود که سردار آزمون گل اول تیم ملی ایران را وارد دروازه امارات کرد.

قطع شدن برق ورزشگاه ۵۴ ساله آزادی در تهران، با واکنش‌های تند و تاسف‌بار کاربران ایرانی در فضای مجازی و کنایه‌های برخی فعالان رسانه‌ای عرب‌زبان در حوزه خلیج فارس همراه شد.

همچنین بسیاری از رسانه‌های داخل ایران به انتقاد از از این اتفاق پرداختند. از جمله روزنامه خبرورزشی که آن را «آبروریزی در سطح جام جهانی» نامید و خبرگزاری تسینم که از «چکه کردن آب در قسمت سی‌‌آِی‌پی و جایگاه خبرنگاران» انتقاد کرد.

همایون شاهرخی، سرمربی اسبق تیم ملی ایران، نیز یکی دیگر از کسانی بود که از این اتفاق انتقاد کرد و گفت: «آبروریزی بود که به نظرم جامعه فوتبال دنیا این را دید و خیلی برای ما بد شد... این مقدار پول (هزینه بازسازی ورزشگاه) به حساب برخی از مسئولان رفته است. وقتی کنترل و نظارت نباشد هر کسی ممکن است که جیب خود را پر کند.»

آن‌چه «ناتوانی ایران در تامین برق پروژکتورهای تنها ورزشگاه بین‌المللی» خوانده می‌شد در کنار بازگویی اخبار مرتبط با میزبانی‌های گذشته قطر و آینده عربستان از جام جهانی فوتبال، نوعی خشم آمیخته به طنز را در صفحات اجتماعی مردم ایران شکل داد.

در حالی که مهدی تاج، رئیس فدراسیون فوتبال جمهوری اسلامی ایران، پیش از انتخابات ۱۱ اسفند ۱۴۰۳ ادعا کرده بود که در بیش از ۴ دهه گذشته از عمر انقلاب اسلامی، دست‌کم ۱۰ ورزشگاه استاندارد در ایران ساخته شده، سوالی که پیش می‌آید این است که چرا همچنان بازی‌های حساس باشگاهی و رقابت‌های بین‌المللی فوتبال ایران باید در ورزشگاهی انجام شود که هفت سال پیش از پایان حکومت پهلوی در ایران تاسیس شد؟
هزینه بازسازی آزادی، برابر با هزینه ساخت ورزشگاه آریامهرانتقاد به قطع برق ورزشگاه آزادی در یک بازی رسمی که زیر نظر فدراسیون بین‌المللی فوتبال برگزار می‌شد، این بار محدود به کاربران صفحات اجتماعی در ایران نشد.

خبرگزاری تابناک دوم فروردین ۱۴۰۴ این اتفاق را «تیشه زدن به آبروی ایران» خواند و با اشاره به صرف بودجه کلان ۱۹۰۰ میلیارد تومانی برای «بازسازی این ورزشگاه» در سال ۱۴۰۳ نوشت که از زمان بازگشایی دوباره این ورزشگاه، بازیکنان نسبت به وضعیت نامناسب رختکن‌ها، خبرنگاران نسبت به ایرادهای ساختاری جایگاه خبرنگاران، گزارشگران صداوسیما نسبت به از دست دادن دید خود به زمین بازی و تماشاگران معلول نسبت به از دست دادن جایگاه‌های خود معترض هستند.

اشاره تابناک و برخی دیگر از رسانه‌های ایران به هزینه ۱۹۰۰ میلیارد تومانی به اعتراف حسین طلا، مدیر سابق شرکت توسعه و نگهداری اماکن ورزشی، در دی‌ ۱۴۰۳ برمی‌گردد. آقای طلا به خبرگزاری مهر گفته بود که «قرارگاه خاتم‌الانبیا سپاه پاسداران» برای بازسازی بخش‌هایی از «ورزشگاه آزادی» تهران این مبلغ را دریافت کرده است.

او گفته بود: «قرارداد ما با خاتم‌الانبیا برای بازسازی ورزشگاه آزادی، ۱۹۰۰ میلیارد تومان بوده که از این مبلغ چیزی حدود ۷۰۰ میلیارد تومان برای بازسازی ضلع غربی ورزشگاه آزادی هزینه شده است.»

صرف این هزینه که قرار بود در ادامه آنچه «نوسازی و بازسازی ورزشگاه پیر آزادی» عنوان می‌شد، به بیش از ۲۱۰۰ میلیارد تومان نیز برسد.

قیمت دلار در روز ۱۳ دی ۱۴۰۳ یعنی هم‌زمان با گفته‌های حسین طلا ، حدود ۸۱ هزار تومان بود. این یعنی قرارگاه سازندگی سپاه پاسداران برای «بازسازی ورزشگاه آزادی» بیش از ۲۳ میلیون و ۵۰۰ هزار دلار بودجه دریافت کرده است.

این در حالی است که کل مجموعه آزادی در سال ۱۳۴۹ با بودجه‌ای در حدود ۲۰۰ میلیون دلار ساخته و به نام ورزشگاه «آریامهر» نام‌گذاری شده بود.

اظهارات حسین طلا در مورد تخصیص چنین بودجه‌ای به قرارگاه سازندگی سپاه پاسداران باعث شد که احمد دنیامالی، وزیر ورزش و جوانان، ۲۵ دی ۱۴۰۳ او را از سمتش برکنار کند و سپس محمدعلی ثابت قدم به عنوان مدیر جدید شرکت توسعه و نگهداری اماکن ورزشی منصوب شد.

جابجایی‌هایی که البته تفاوتی در وضعیت ورزشگاه آزادی به وجود نیاورد.
تمجید از «سازنده ورزشگاه آزادی» و اتهام پولشویی مدیران کنونیمحمدرضا شاه پهلوی در ورزشگاه آزادیمهدی طارمی، بازیکن تیم ملی ایران و باشگاه اینتر میلان، پس از پایان بازی مقابل امارات به خبرنگاران گفته بود: «فقط می‌توانم بگویم متاسفم. می‌گویند دو سال در حال بازسازی اینجا (ورزشگاه آزادی) بودند. نمی‌دانم بگویم پولشویی بوده یا پول‌خوری؛ اما مشخص است امکاناتی که استفاده کردند با چیزی که بود، زمین تا آسمان فرق می‌کند.»

پیش از این در دهم دی ۱۴۰۳ یعنی روزی که ورزشگاه آزادی را با برگزاری یک بازی نمایشی میان دو تیم پیشکسوت فوتبال ایران بازگشایی می‌کردند، محمد خاکپور در گفت‌‌وگوی زنده با تلویزیون حکومتی ایران، از «سازنده ورزشگاه» تمجید کرد، او را «وطن دوست» نامید و گفت: «باید قدردانی کنم از شخصی که ۵۰ سال قبل این استادیوم را ساخت و باعث آبروی ملت ما شد. او میهن دوست بود و واقعا کشورش را دوست داشت.»

گرچه برخی رسانه‌های حکومتی گفتند که منظور خاکپور از این گفته‌ها عبدالعزیز فرمانفرمائیان، طراح ورزشگاه آزادی بوده است، اما بسیاری معتقدند که مدافع پیشین تیم ملی ایران این گفته‌ها را خطاب به محمدرضا شاه پهلوی گفته بود.

مهدی تاج هم در واکنش به سخنان خاکپور، گفت: «بعد از انقلاب ورزشگاه‌های بسیاری ساخته شده که مردم و علاقه‌مندان به فوتبال از وجود آن بهره‌مند هستند.» او همچنین در مصاحبه خود گفته بود که ساخت ورزشگاه‌ها پس از انقلاب، سرعتی بیشتر از دوران حکومت پهلوی به خود گرفته بود.

دوم فروردین ۱۴۰۴ تابناک با بازخوانی بخشی از همین صحبت‌های مهدی تاج نوشته بود که در دهه‌های اخیر، نه تنها ورزشگاه استانداردی ساخته نشده، که حتی «کارگروه استانداردسازی ورزشگاه‌ها» که توسط آقای تاج در سال‌های اخیر در فدراسیون فوتبال راه‌اندازی شده نیز حتی نتوانسته استاندارد بودن پروژکتورها و سیستم برق ورزشگاه آزادی را ارزیابی کند.
ورزشگاه یادگار ابراهیم رئیسی چگونه منتفی شد؟
کلنگ ساخت ورزشگاه آزادی در سال ۱۳۴۹ در غربی‌ترین نقطه پایتخت تهران به زمین خورد. پروژه‌ای که برای میزبانی از رقابت‌های بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴ تهران در نظر گرفته شده بود، شامل ساخت یک مجموعه ورزشی کامل از بزرگترین ورزشگاه فوتبال وقت آسیا تا زمین‌های تمرین فوتبال، سالن‌های ۱۲هزار نفره و چند منظوره بسکتبال و والیبال، سالن رقابت‌های کشتی، پیست دوچرخه‌سواری، پیست اتومبیل‌رانی و دریاچه مصنوعی می‌شد.

طراحی تمام اجزای مجموعه ورزشی آزادی را عبدالعزیز فرمانفرمائیان، معمار معاصر و شهیر ایرانی، برعهده داشت.

پس از انقلاب اما نه تنها ورزشگاهی که مورد تایید نهادهای بین‌المللی ورزشی مانند کنفدراسیون فوتبال آسیا یا فدراسیون بین‌المللی فوتبال باشد در ایران ساخته نشد که روند نگهداری از ورزشگاه‌های قدیمی مانند ورزشگاه آزادی، ورزشگاه تختی تهران، ورزشگاه شیرودی (امجدیه) و حتی ورزشگاه‌ کشوری، ناامید کننده بود.

ورزشگاه نقش جهان اصفهان و ورزشگاه فولاد آره‌نا اهواز از معدود ورزشگاه‌های بزرگی هستند که پس از انقلاب ساخته شده‌اند، اما همواره از سوی ناظران کنفدراسیون فوتبال آسیا با ایرادهایی جدی روبرو شده‌اند.
در این میان به نظر می‌رسد ورزشگاه امام رضا مشهد، نزدیک‌ترین ورزشگاه ساخته شده به استانداردهای بین‌المللی در دوران جمهوری اسلامی ایران باشد، اما عملکرد مقام‌ها و نهادهای قدرتمند خراسان رضوی این ورزشگاه را به (احتمالا) تنها ورزشگاه دنیا بدل کرده که برای فوتبال بازی نکردن ساخت شده است.

گذشته از این که تیم‌های معتبر مشهدی اجازه میزبانی مرتب در این ورزشگاه را نداشته‌اند، بازی ایران و لبنان و برخورد خشونت‌آمیز پلیس مقابل تماشاگران زن موجب شد که مسئولان فوتبال ایران عطای میزبانی در این ورزشگاه را به لقای آن ببخشند.

طی سال‌های اخیر، با بحرانی‌تر شدن وضعیت ایمنی سکوها، نامناسب شدن وضعیت رختکن‌ها و مستهلک شدن دستگاه‌ها و سخت‌افزارهای ورزشگاه آزادی، بارها صحبت از ساخت یک ورزشگاه جدید در پایتخت ایران مطرح شده است.

آخرین بار، ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور پیشین، ۲۰ شهریور ۱۴۰۲ دستور داد که یک ورزشگاه جدید برای تهران ساخته شود، اما این ورزشگاه که قرار بود در کنار مقبره روح‌الله خمینی ساخته شود، پس از عقد قرارداد با پیمانکار چینی، حتی بدون کلنگ‌زنی و آغاز عملیات عمرانی رها شد.

احمد دنیامالی اما آبان ۱۴۰۳ در گفت‌وگو با رسانه‌ها ادعا کرد که قرار بوده ساخت این ورزشگاه به یک پیمانکار چینی سپرده شود، اما این پیمانکار، شرایط دولت ایران برای ساخت این ورزشگاه را نپذیرفته بود.

آقای دنیامالی با این ادعا که «مهم‌ترین مشکل در مسیر ساخت ورزشگاه جدید در تهران تأمین منابع مالی است» گفته بود: «ساخت ورزشگاه جدید پایتخت کاملا منتفی شده و فعلا چنین برنامه‌ای در دستور کار دولت قرار ندارد.»

این بدان معنی است که ورزشگاه ۵۴ ساله آزادی، همچنان باید تنها ورزشگاه ایران برای میزبانی از حریفان باشد. ورزشگاهی که شاید باید طبق یک برنامه استاندارد، در دهه‌های گذشته تخریب می‌شد و یک ورزشگاه مدرن‌تر جای آن را در همان نقطه یا جایی دیگر از تهران می‌گرفت.